ԷՌՆԵՍՏ ՀԱՄՕ ԵՍԱՅԵԱՆ
Այս գիրքը կարող էր գրել, ասենք, Նինա Գասպարեանը կամ Սիլվա Խաչատրեանը, Սիլվա Մինասեանը, Կոլեա Բաղդասարեանը կամ Էռնեստ Եսայեանը: Մեզանից իւրաքանչիւրը, որ ուսանող է եղել Երեւանում:
Եւ այդ բանն արել է ոչ այլ ոք, քան… Ջամալ Թադեւոսեանը: Անցեալ տարի «Դիզակ+» հրատարակչութիւնը լոյս ընծայեց նուիրեալ մշակութաբան-գրողի «Յովհաննէս Շիրազը` ինչպէս տեսայ» վեց մամուլանոց գիրքը: Սա կարող էր եւ պէտք էր, որ տպագրուէր տակաւին ութսունութին, իննսունութին, սակայն լոյս տեսաւ 2018-ին: Գիրք, որի տակ կը ստորագրէր մեզանից իւրաքանչիւրը, որ մերձ յարաբերութեան մէջ է եղել «Պոէտների արքայ» Յովհաննէս Շիրազի հետ:
Ինչո՞ւ մեզանից իւրաքանչիւրը…
Որովհետեւ Շիրազը եղել է այն հզօր անհատականութիւնը, «Ազատ, անկախ եւ միացեալ» Հայաստանի միակ քարոզիչը, ով հայոց գալիք Ղարաբաղի արգելուած թեմայի չափ պաշտում ու աջակից էր բոլոր ղարաբաղցիներին: Յատկապէս` տաղանդաւորներին, որոնք Հայաստանում բարձրագոյն կրթութիւն ստանալուց յետոյ պատրաստ էին վերադառնալու Ղարաբաղ, որպէսզի այն Նախիջեւանի օրը չընկնէր: Որովհետեւ շատերի պէս նա լաւ գիտէր` որ`
Դու էն գլխից հայոց հող ես`
Աստուած ընծայ իմ լեռնաձոր…
Սակայն միայն ինքն էր որոտաձայն աղաղակում.
Կը թառամես անտիրական`
Այգեպանիդ ձեռքից զատուած,
Շիքեաստի ես խաբուած լսում`
Կոմիտասիդ երգից զատուած…
Եւ միայն ինքը գիտէր, որ ԼՂԻՄ-ից հեռացող ամէն մէկը պարզապէս պատի մի քար էր դնում Հայաստանը Ղարաբաղից պարիսպներով զատող պարսպի վրայ:
Իսկ Ջամալ Թադեւոսեանը 60-ական թուականներին Երեւանում բարձրագոյն կրթութիւն ստացող այն տղաներից էր, որոնք մասնակցում էին հակաթուրքական բողոքի ցոյցերին, արգելուած բանաստեղծութիւններ ու թռուցիկներ էին տարածում, իսկ ապրիլի 24-ին` Մեծ եղեռնի օրը, ցուցարարների բանակ կազմում, դղրդացնում էին Երեւանի փողոցները` պահանջելով ոչ միայն Թուրքիայում յածող Արեւմտահայաստանը, այլեւ` Ղարաբաղն ու Նախիջեւանը:
Ինչպէս գրքի առաջաբանի հեղինակ, արցախապաշտ մտաւորական Երուանդ Աբրահամեանն է նրբօրէն նկատել` «Ջանիկ (Ջամալին այսպէս է վերակնքել Մեծն Շիրազը) Թադեւոսեանը Յովհաննէս Շիրազի պէս եւ նրա օրինակով իր ողջ կեանքում պայքարել է Ցեղասպանութեան դատապարտման, անկախութեան եւ միասնութեան հաստատման համար»:
Ահա թէ ինչո՛ւ է նա միշտ հալածուել ԼՂԻՄ-ի խոշոր ղեկավարների կողմից, որոնք Պաքուի Էմիսարների հլու-հնազանդ կամակատարներն էին, եւ անում էին ամէն ինչ, որպէսզի Ղարաբաղի երիտասարդութիւնը լքի Ղարաբաղը, ամայանայ Ղարաբաղը եւ 4,5 հազար քառակուսի քիլոմեթրանոց այս Հայաստան-Տասներորդ նահանգ ԼՂԻՄ-ը յաւերժ դառնայ Ազրպէյճանական Հանրապետութիւն, ինչպէս` Շամխորն ու Քարհատը, Գետաբէկն ու Շահումեան-Գիւլիստանը, հիւսիսային Արցախի միւս հայաթափուած տարածքները:
Ջամալ Թադեւոսեանը այս ուծացման դէմ պայքարի ելաւ ե՛ւ ուսանող եղած տարիներին, ե՛ւ յատկապէս դրանից յետոյ, երբ շրջանային թերթի աշխատակից ու խմբագիր էր, երբ յուշարձանների պահպանութեան պետկոմիտէում էր: Ուր էլ որ լինէր, նրան համարում էին վտանգաւոր մարդ, որովհետեւ Ղարաբաղում տպագրուող (թէկուզ շրջանային) թերթում տպագրում էր Երեւանում ապրող գրողների հայրենասիրական բանաստեղծութիւններ, ընդդիմանում էր ժողովներում (Ստեփանակերտում ու անգամ Պաքւում)` Ազոխի քարանձաւը կամ Գանձասարը, Դադիվանքը կոչելով հայկական մշակոյթ:
Եւ այս ամէնի (հայրենապաշտութեան եւ հայրենապահպանութեան) գլխաւոր «մեղաւորը» դարձեալ Յովհաննէս Շիրազն էր, քանի որ «Բարեկամութիւն» թերթի արդէն նախկին խմբագիր եւ Երեւանում աշխատանք փնտռողին (որի կինը չէր ուզում Երեւանում վերաբնակութեան գնալու ամուսնու քայլը) Շիրազն ասել է.
– Իսկականից քո կինը քեզանից խելօք է եւ հայրենասէր, նրան կը յայտնես իմ շնորհակալութիւնը, իսկ ես դեռ (քեզ աշխատանքով ապահովել խոստացող) այդ խմբագրութեան պորտը պիտի տեղը դնեմ. ղարաբաղցի մտաւորականները պիտի Ղարաբաղում ապրեն, պահպանեն իրենց հայրենիքը…
Եւ այսպէս, քանի՜ քանիսին է նա պահել Ղարաբաղում` սումկայիթների, մինկեչաուրների, պաքուների եւ, լաւագոյն դէպքում, երեւանների խլող ձեռքերից:
Եւ Ջամալ Թադեւոսեանը մնացել ու փրկել է Ղարաբաղը, ոչ միայն այն տասնամեակներին, երբ ամէն կերպ հայաթափւում էր ԼՂԻՄ-ը, այլեւ` լայնածաւալ, չյայտարարուած պատերազմի տարիներին, երբ թուրքական հրետանին Դրմբոն-Կոճողոտի բարձունքներից ռմբակոծում էր Գանձասարը եւ ուր որ է` կը մտնէր Ստեփանակերտ:
– Տղա՛ս,- ռազմաճակատ մեկնող որդուն մի պահ ետ պահեց հայրը,- սպասի՛ր, ես էլ եմ գալիս… Եթէ Գանձասարն ընկնի, մենք Ղարաբաղում ապրելու տեղ այլեւս չենք ունենայ… ես էլ եմ գալիս…
– Հայրի՛կ, դու միշտ էլ այնտեղ ես, մեր շուրթերին, մեր սրտերում… պէտք չէ որ ֆիզիքապէս ներկայ գտնուես… դու էլ թիկունքներս պինդ պահիր, դա էլ է ռազմաճակատ…
Մերդ մեռնի, Օսմա՛ն, մերդ մեռնի, որ Ջամալի տունը քանդեցիր, ո՞ր մէկիս տունը չքանդեցիր:
Գլխաւորը` Ղարաբաղը ապրեց… Լեռնային Ղարաբաղի ինքնավար մարզ-Արցախի Հանրապետութիւնը տասը հազար հերոսների սուրբ արիւն զոհաբերելով` դիմացաւ ողջ մուսուլմանական Արեւելքին` Չեչնիայից մինչեւ Աֆղանստան, Թուրքիայից մինչեւ Ռուսիոյ մուսուլմանութիւն:
Եւ այս դիմացող-դիմացկուններից մէկն էլ դարձեալ… Ջամալ Թադեւոսեանն է, ով դարձեալ պայքարի առաջնագծում է, դարձեալ գրքեր է գրում, ինչպէս այս մէկը` «Յովհաննէս Շիրազը` ինչպէս տեսայ»:
Եւ, կարծում եմ, կը գրի նաեւ «Յովհաննէս Շիրազը` ինչպէս տեսանք» արցախցիների յուշերը մեծ գրողի մասին:
Դա ամենաարժանի յուշարձանը կը լինի «Պոէտների արքային»:
Չէ՞ որ Ջամալ Թադեւոսեանը յուշարձանագէտ է…
Շնորհակալ ենք արածիդ համար, սպասում ենք անելիքիդ…
