Խմբագրական
Անջնջելի Իրողութիւնը
(Փետրուար 18-ի Առիթով)
Ինչ որ պատմութիւնը արձանագրած է, կամայականութիւնները չեն կրնար ջնջել:
Տարիները կ՛անցնին, մարդիկ կ՛երթան, կիրքերը կը հանդարտին, ու պատմական ճշմարտութիւնները կը վերահաստատուին իրենց իսկական արժէքով:
Վերջին տարիներուն վերահաստատումի բազմաթիւ երեւոյթներ մթնոլորտ ստեղծեցին հայ կեանքին մէջ: Հայ ժողովուրդին նորագոյն պատմութեան բախտորոշ դէպքերէն ոմանք, որոնց շուրջ արհեստական վէճ ստեղծուած էր ու ծաւալած` տասնամեակներ ամբողջ, պայծառացան ու իրենց ամբողջական լոյսով ողողեցին մեր իրականութիւնը:
Նոյնը պիտի պատահի անխտիր բոլորին համար ու անոնց շարքին` ժողովրդային այն ապստամբութեան պարագային, որ մօտ կէս դար առաջ, 1921-ի փետրուար 18-ին ինքնաբուխ պոռթկումով մը տուաւ վկայութիւնը այն կեցուածքին, որ հայութիւնը ունէր եւ ունի համայնավար բռնատիրութեան հանդէպ:
Հայութեան ազատախռով ոգին, որ Հայաստանի անկախութեամբ դեռ նոր վերագտած էր բաւարարութեան իր սահմանները, այդ անկախութեան հաստատումէն երկու եւ կէս տարի ետք կ՛ենթարկուէր նոր եւ` անօրինակ սեղմումի մը, բռնակալութեան ամէնէն դաժան միջոցներով դրսեւորուած: Պոլշեւիկեան մուրճին եւ թրքական սալին միջեւ, հայութիւնը, անոր ղեկավարութիւնը յօժարած էր վարչակարգի փոփոխութեան` այն հաւաստիքով, որ իր ազգային նուաճումները պիտի պահուին անաղարտ, նոր ղեկավարութիւնը հետամուտ պիտի ըլլայ մեր ընդհանրական բաղձանքներուն իրագործման, թէեւ իր ոճով, բայց համապատասխան` մեր ժողովուրդի նկարագրին եւ առհաւական ազգային ժառանգութեան:
Պատահեցաւ ճիշդ հակառակը: Հազիւ իշխանութեան տիրացած պոլշեւիզմը վիրաւորեց հայութեան զգացումները, վարուեցաւ իբրեւ բռնագրաւող, նախաձեռնարկ եղաւ քաղաքականութեան մը, որ յատկանշուեցաւ հալածանքներով, սպանութիւններով, աքսորով: Դեկտեմբեր 2-էն մինչեւ փետրուարի 17, հակառակ կարճ ժամանակամիջոցին, պոլշեւիզմը յաջողեցաւ իր դէմ հանել բովանդակ հայութիւնը, որ կտրուած իր ղեկավարութենէն, գրեթէ անգլուխ, տարերային պոռթկումով մը ծառացաւ բռնաւորներու դէմ` ի խնդիր իր ազգային արժանապատուութեան, ազատ ու անկաշկանդ ապրելու ցեղադրոշմ իր ոգիին:
Պոլշեւիզմը, այդ օրերուն, ինչպէս յաջորդող տասնամեակներուն, նաեւ մինչեւ այսօր, կը մերժէ ընդունիլ Փետրուարեան ապստամբութեան ժողովրդային հանգամանքը, զայն կը նկատէ արկածախնդրութիւն մը` կազմակերպութեամբ ՀՅ Դաշնակցութեան: Հասկնալի է այս մերժումը այն պարզ իրողութեամբ, որ համայնավարութեան համար ընդունիլ փետրուար 18-ի ժողովրդային հանգամանքը, կը նշանակէ ընդունիլ այն ճշմարտութիւնը, որ այդ վարդապետութիւնը պարտադրուեցաւ հայ ժողովուրդին: Այլ խօսքով, պատմական ճշմարտութիւն մը քողարկելով, հաստատ իրողութիւն մը ուրանալով` համայնավարութիւնը կը ջանայ ներկայանալ իբրեւ բաղձալի վարդապետութիւն մեր ժողովուրդին համար:
Բայց կարելի՞ է ճշմարտութիւնները անտեսելով, իրողութիւնները մերժելով ժողովուրդի մը ներքին տրամադրութիւնները այլափոխել: Կարելի է կացութիւններ ստեղծել, բայց անկարելի է մնայուն հանգամանք տալ, հարազատի վերածել այն, ինչ որ անհարազատ է, ինչ որ կը մերժուի լայն զանգուածներու կողմէ, ընդհանուրին կողմէ, իբրեւ հակոտնեայ ժողովուրդի մը ազգային ընդհանրական ապրումներուն եւ ցեղային նկարագրին:
Ինչ որ օտար էր երէկ, օտար է նաեւ այսօր: Ինչ որ պարտադրանք էր, կը մնայ նոյնը, որքան ալ փորձուին ծածկել իրականութիւնները, քողարկել ճշմարտութիւնները, չարափոխել դէպքերը:
Ժողովուրդներու ճակատագիրը տնօրինող դէպքերը նոյն այդ ժողովուրդին արիւնով կը գրուին ու անջնջելի են:
Անտեսել այս իրողութիւնը` կը նշանակէ վարագոյր քաշել պայծառ արեւին առջեւ:
ՕՐԱՏԵՏՐ ՓԵՏՐՈՒԱՐ 18
– Ղեւոնդեանց տօն. կը նշուի Վարդանանցին նախորդող երեքշաբթի օրը։
– 1564.- Մահ վերածնունդի վարպետներէն իտալացի Միքէլ Անճելոյի:
– 1904.- Յունանի կռիւը` Հրայրի եւ Առաքելի ղեկավարութեամբ:
– 1911.- Մահ յեղափոխական մարտիկ Զուլումաթի:
– 1922.- Փետրուարեան համաժողովրդական ապստամբութիւնը եւ Երեւանի գրաւումը հայ ժողովրդական ուժերուն կողմէ: Կազմուեցաւ Հայրենիքի փրկութեան կոմիտէն` Սիմոն Վրացեանի գլխաւորութեամբ:
– 1963.- Վախճանում երջանկայիշատակ Զարեհ Ա. կաթողիկոսի Մեծի Տանն Կիլիկիոյ:
