Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ
Փիեր Շամմասեան լիբանանահայ կատակերգակ դերասան է, որ 1971-էն մինչեւ այսօր սիրելի եւ սպասուած ներկայութիւն է հայ եւ արաբ հանդիսատեսին համար: Ան մեծ սիրով յանձն առած է թեթեւ, ուրախ եւ հաճելի ժամանցներով հանդիսատեսին կտրել իր առօրեայ ճնշող մտահոգութիւններէն: «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ մեծ ժողովրդականութիւն վայելող դերասանին հետ, որպէսզի մօտէն ծանօթանայ անոր անցած ստեղծագործական ճանապարհին եւ ծրագիրներուն մասին:
«ԱԶԴԱԿ».- Ինչպէ՞ս եւ ե՞րբ որշեցիք ընտրել դերասանական մասնագիտութիւնը:
ՓԻԵՐ ՇԱՄՄԱՍԵԱՆ.- Դերասանական ասպարէզին հանդէպ հետաքրքրութիւնս սկսած է մանկութեան օրերէն: Մեր տունը գետնայարկ էր. մենք դրացի մը ունէինք, որուն տղան ժապաւէնի մը ընկերութեան մէջ կ՛աշխատէր: Ան երբեմն ժապաւէններ կը բերէր եւ բոլոր դրացիները հաւաքելով` ճերմակ սաւանի մը վրայ կը ցուցադրէր զանոնք: Այդ օրերուն ամէնէն շատ ազդուած եմ Չարլի Չափլինէն, որուն պատճառով բաւական տուժած եմ դասերուս մէջ, որովհետեւ դպրոցէն ներս կը կապկէի զայն, յետոյ սկսայ կամաց-կամաց ուսուցիչները կապկել: Այս պատճառով ալ յաճախ զիս դասարանէն դուրս կը դնէին: Հիմա, երբ ինծի հարցնեն` ո՞ւր ուսանած եմ, իրենց կ՛ըսեմ` դուրսը, որովհետեւ դասարանէն դուրս կը դրուէի միշտ: Պատանեկան շրջանին թատերական «Ալիշան» խումբը կազմեցինք մօտաւորապէս 1965-1966 տարիներուն: Զիս ամէնէն շատ քաջալերած է մեծ եղբայրս, որ միշտ իրեն հետ ամերիկեան ժապաւէն դիտելու կը տանէր: Ժապաւէնները այն օրերուն ունէին արաբերէն թարգմանութիւն. եղբայրս համբերութեամբ կը կարդար եւ ինծի կը բացատրէր, որովհետեւ ես փոքր էի ու չէի կրնար արաբերէն կարդալ: Մեծնալէս ետք գիտցայ, որ եղբօրս երազն ալ դերասան ըլլալ էր, բայց դժբախտաբար առիթ չէր ունեցած: Ըսեմ նաեւ, որ մայրս բոլորովին դէմ էր, որ ես դերասանութիւն կատարեմ: Ան զիս բեմին վրայ երբեք չէ տեսած, չէր ուզեր տեսնել: Մեծ քոյրս ալ, որ ինձմէ 20 տարի մեծ էր, չէ դիտած իմ ներկայացումներս բեմին վրայ:
Ուրեմն 1973-ին ծանուցում մը կարդացի, որ կ՛ըսէ, թէ Սամի Խայեաթը դերասանի կարիք ունի: Ես կը դիտէի անոր գործերը: Հեռաձայնեցի, որ ներկայացնեմ ինքզինքս: Ան հարցուց, թէ փորձառութիւն ունի՞մ. ըսի, որ հայ թատրոնի 10 տարուան փորձ ունիմ: Կանչեց զիս, որպէսզի աւելի մանրամասն զրուցենք: Այն ատեն հայ թատերախումբերը չէին վճարեր դերասաններուն. այդպէս վարժուած էինք աշխատիլ: Հանդիպեցայ Սամի Խայեաթին, զրուցեցինք, երկուքս ալ համոզուեցանք: Անկէ ետք ըսաւ, որ ինք ամէն մէկ ներկայացումի համար կը վճարէ 70 ոսկի: Այն օրերուն իմ ամսականս 75 ոսկի էր: Այսպէս սկսայ եւ մինչեւ հիմա կը շարունակեմ լիբանանեան բեմին վրայ հանդէս գալ: Այն օրերուն ճամբորդական գրասենեակ կ՛աշխատէի, այլ խօսքով, երկու գործ կ՛ընէի մինչեւ 1989. երբ կացութիւնը վատթարացաւ, ճամբաները սկսան փակուիլ, ես չկրցայ գործի հասնիլ եւ վերջնականօրէն որոշեցի կեդրոնանալ միայն թատրոնին վրայ` ըլլայ հայ կամ արաբ: Այդպէս ալ մինչեւ այսօր կը շարունակեմ գործս:
«Ա.».- Դերասանին համար միշտ ալ կարեւոր է հանդիսատեսին արձագանգը: Ձեր կարծիքով, ինչպիսի՞ն եղած է լիբանանցի հանդիսատեսին արձագանգը ընդհանրապէս եւ հայ հանդիսատեսինը` մասնաւորապէս:
Փ. Շ.- Տեղացի հանդիսատեսը շատ խելացի է, պահանջկոտ եւ միշտ նորութիւն կը պահանջէ: Պարծանքով կ՛ըսեմ, որ ես 1973-էն ի վեր արաբական բեմերուն վրայ եմ եւ օր մը չեմ քննադատուած ոեւէ մէկու կողմէ: Քննադատութիւն չունենալ` կը նշանակէ, որ յաջողած եմ, ասիկա համեստութեամբ կ՛ըսեմ: Իմ ապրուստս ընդհանրապէս եղած է արաբական թատրոնէն, որովհետեւ հայկականը սահմանափակ է. առաւելագոյնը տարին մէկ երկու ամիս կարելի կ՛ըլլայ ներկայանալ հասարակութեան: Ես ինքզինքս աւելի ուրախ, ազատ եւ հպարտ կը զգամ, երբ հայկական գործեր ներկայացնեմ, որովհետեւ արաբականը ինծի համար աշխատանք է, ապրուստի միջոց է, բայց հայկականը կը ներկայացնեմ մեծ հաճոյքով ու սիրով. օրինակ, հայկականի պարագային, եթէ թատրոնը 9:00-ին պիտի սկսի, ես ժամը 6:00-էն թատրոն կ՛երթամ, որովհետեւ անհամբեր կ՛ըլլամ բեմ ելլելու եւ տեսնելու, թէ զիս սպասող ժողովուրդին արտայայտութիւնը ինչպիսի՛ն պիտի ըլլայ: Ինչպէս գիտէք, ես միակ անձն եմ, որ իմ դերասաններս կը վարձատրեմ, ոչ թէ անոր համար, որ անոնք մասնագէտ են, այդպէս չեն, այլ պարզապէս անոնք իմ սեւ աչքերուս համար ստիպուած չեն ամիսներով փորձ ընել: Անոնք իրենց ժամանակը ինծի կը տրամադրեն, հետեւաբար ստիպուած եմ վարձատրելու ոչ միայն դերասանները, այլ` բոլոր անոնք, որոնք կ՛աշխատին ներկայացման յաջողութեան համար:
Ժամանակին, Լիբանանի խնդիրներէն առաջ, երբ հայութեան թիւը շատ էր Լիբանանի մէջ, ես կը դիտէի Վարուժան Խտըշեանի, Գրիգոր Սաթամեանի, Ժորժ Սարգիսեանի ներկայացումները: Ներկայիս կեանքի դժուարութիւններուն պատճառով տարիներէ ի վեր ժողովուրդին միակ փափաքը լիաթոք խնդալն է: Իմ գործերս թատրերգութիւն չեմ կոչեր, ոչ ալ` զաւեշտ: Միշտ իմ յայտարարութիւններուս մէջ կը նշեմ, օրինակ` «Փիեր Շամմասեան կը ներկայացնէ, «Դժգոհ Պաթալ»` ժամանց երկու արարով: Ներկայացումներս ժամանց կը կոչեմ, որպէսզի խուսափիմ թատերական մասնագիտական քննարկումներէն, որովհետեւ դժբախտաբար ոմանց քննադատութիւնները քանդիչ կ՛ըլլան: Իմ ոճս այս է, ես ժամանց կը ներկայացնեմ, եւ փաստը այն է, որ իմ տոմսերս միայն կիշէէն կը ծախուին: Փաստացիօրէն միակ անձն եմ, որ սրահը կ՛աշխատցնէ 3-4 շաբաթ տարին: Մնացեալ ներկայացումները տարուան ընթացքին չորս կամ հինգ անգամ կը ներկայացուին:
«Ա.».- Գաղտնիք մը ունի՞ք հանդիսատեսը թատրոն բերելու:
Փ. Շ.- Գաղտնիքս իմ հնարած տիպարս է` «Պաթալ»-ը, որ առաջին անգամ երբ ներկայացուցի, շատ մը միութիւններէն ինծի գանգատ եկաւ, որ պատանիներ եւ մանուկներ «Պաթալ»-ին պէս սկսած են խօսիլ: Փոքրերը շատ կապուած են այս տիպարին, որովհետեւ կը տեսնեն մեծահասակ մը, որ բեմին վրայ փոքրի մը չարութիւններ կ՛ընէ: Ես փոքրերուն շատ կը վստահիմ: Անոնք կը ստիպեն իրենց ծնողներուն, որ զիրենք թատրոն բերեն:
Մեծ բեմադրիչ Վարուժան Խտըշեանը ատենին քննադատած է զիս, որ իմ ըրածս թատրոն չէ, պարզապէս սրահ լեցնել է, մինչ ինք իր լուրջ գործերով չէր կրնար սրահը ամբողջութեամբ լեցնել, բայց տարիներ վերջ ինծի լուր ղրկած էր, որ իմ ըրածս ճիշդ էր: Ժողովուրդին ուզածը հետեւեալն է` գալ թատրոն, մէկ ժամ լիաթոք խնդալ, հոգերը մոռնալ, պահ մը անջատուիլ ցաւոտ իրականութենէն, ապա տուն վերադառնալ: Ո՛չ կ՛ուզեմ քարոզչութիւն ընել, ո՛չ ալ փիլիսոփայութիւն, բայց ըսեմ, որ դաստիարակչական գաղափարներ կը դնեմ ներկայացումներուս մէջ:
«Ա.».- Ի՞նչ դժուարութիւններու կը հանդիպիք յաճախ:
Փ. Շ.- Միակ դժուարութիւնu այն է, որ միշտ պէտք է նորութիւն մտցնեմ իմ ներկայացումներուս մէջ: Հիմա թիւ 10 «Պաթալ»-ը գրելու վրայ եմ: Նորութիւն գտնելը այս օրերուն դժուար է, մանաւանդ երբ ընկերային ցանցերը ողողած են միջավայրը. ամէն մարդ ամէն բան գիտէ: Սովորաբար ես կը կեդրոնանամ հայ ընտանիքի հարցերուն վրայ եւ զանոնք լուսարձակի տակ կ՛առնեմ ու կը քննադատեմ իմ ոճովս: Ներկայացում գրելը ինծի համար ժամանակ չունի. չեմ կրնար ճշդել, թէ հիմա երեք ժամ պիտի գրեմ. երբեմն 20 էջ մէկ օրուան մէջ կը գրեմ, երբեմն ալ 20 օրուան մէջ մէկ էջ չեմ կրնար գրել:
«Ա.».- Ինչպէ՞ս կ՛ընտրէք ձեր դերասանները: Ի՞նչ յատկանիշ կարեւոր կը նկատէք դերասանին մէջ:
Փ. Շ.- 2000 թուականէն մինչեւ այսօր դերասանական կազմիս մէջ մեծ փոփոխութիւն չէ եղած: Հազիւ մէկ երկու հոգի դուրս եկած են եւ` նորեր մտած: Ընդհանուր կազմը նոյնն է, որ իմ գործս կը դիւրացնէ: Ես երբ ներկայացում գրեմ, բեմադրութիւնն ալ հետը կը գրեմ, այսինքն դերասանը, երբ իր դերը կարդայ, գիտէ, թէ ինչպէ՛ս պիտի շարժի բեմին վրայ:
Դերասանը առաջին հերթին տաղանդ պիտի ունենայ, եթէ տաղանդ չունի, չի յաջողիր: Տաղանդը շատ կարեւոր է: Մարդ կրնայ դերասանութիւն ուսանիլ, բայց երբ տաղանդ չունի, տեղ չի հասնիր: Իսկ տաղանդը սորվիլ կարելի չէ: Իմ պարագայիս, ես դերասանութիւն չեմ ուսանած, բայց մանկութենէս սիրած եմ դերասանութիւնը, ես նոյնիսկ դպրոցս չաւարտեցի թատրոնի պատճառով: Այն երիտասարդները, որոնք սէր ունին թատրոնին հանդէպ եւ տաղանդաւոր են, պէտք է զարգացնեն իրենց ձիրքը եւ ջանան, եթէ երգիծաբանութեան պիտի ուղղուին, ժողովուրդը խնդացնեն քաղաքավար եւ դաստիարակիչ ձեւով, ոչ թէ կապկելով: Կապկելը երգիծաբանութիւն չէ:
«Ա.».- Դերասանի մը վատ տրամադրութիւնը կրնա՞յ ազդել անոր կատարումին վրայ, թէ՞ դերասան մը միշտ պէտք է անվրդով մնայ:
Փ. Շ.- 1979-ին, երբ «Կատակը մէկ թիզ»-ը կը ներկայացնէինք, մայրս մահացաւ. թաղումէն ետք բեմ ելայ: 2000 թուականին եղբայրս մահացաւ, երկրորդ օրը թատրոնի գործով ճամբորդեցի. անցեալ տարի մարտին, տասը օրուան մէջ եղբայրս ու քոյրս մահացան, այդ շրջանին արաբերէն թատրոն ունէի, երկուքի պարագային ալ թաղումէն ետք նոյն օրը բեմ ելայ: Ես միշտ կ՛ըսեմ, որ երբ բեմի վրայ եմ, ամէն բան կը մոռնամ: Յաճախ տեղացի լրագրողները ինծի կը հարցնեն, թէ ինչպէ՛ս կրնամ բեմ ելլել այս վիճակին մէջ: Իրենց կ՛ըսեմ, որ երբ բեմի տախտակամածին վրայ եմ, Փիեր Շամմասեան դերասանն եմ, Փիեր Շամմասեանը չեմ. իմ տխրութեան եւ սգաւոր ըլլալու պատճառով իրաւունք չունիմ հանդիսատեսը զրկելու ներկայացումէն: Երբ վարագոյրը գոցուի, ես կը ցաւիմ, կու լամ, կը զգացուիմ: Այս երեւոյթը բաւական դժուար է, բայց գործը պէտք է շարունակուի: Շատ դժուար է ժողովուրդ խնդացնել, ապա բեմին ետեւ անցնիլ եւ լալ:
«Ա.».- Նոր ծրագիրնե՞ր:
Փ. Շ.- Փետրուար 1-ին մասնակցութիւն բերի ՀՄԸՄ-ի ձեռնարկին, ասկէ զատ` հաւանաբար մարտ ամսուան մէջ առաջին անգամ ըլլալով մենակատարութեամբ մը հանդէս գամ: Մինչ այդ թիւ տասը «Պաթալ»-ը սկիզբ կ՛առնէ: Ունիմ նաեւ արաբական ներկայացումներ` յառաջիկայ ամիսներուն:
