Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ
Արագ թափով սուրալու զառիվայրերով, դարձուածքներով եւ արգելքներով յատկանշուած մրցումներ, գլխապտոյտ պատճառող ոստումներ… Դահոյկը պարզապէս հաճելի ժամանց մը չէ միայն, այլ նաեւ` բարձր մակարդակի մարզաձեւ մը: Սակայն, ուրկէ՞ եկած է դահոյկը:
* * *
Նախապատմական շրջանէն: Այդ ժամանակներուն արդէն մարդիկ ձիւնին վրայէն կը սահէին իրենց հօտերուն հետեւելու համար: Ապա դահոյկի այս սովորութիւնը կը շարունակուի հիւսիսի երկիրներուն մէջ:
19-րդ դարուն է, որ նորվեկիացի Սոնտրը Նորհայմ զայն իսկական մարզաձեւի կը վերածէ: Զառիվայրները իջնելու եւ կտրուկ շրջադարձի համար ան կը շինէ աւելի կարճ եւ կեդրոնը աւելի նեղ դահոյկներ: Ան նոյնիսկ կը շահի դահոյկի առաջին մրցումը 1869-ին:
Կարճ ժամանակ ետք, դարձեալ նորվեկիացի, հետախոյզ Ֆրետիոֆ Նանսեն Կրինլենտի մէջ դահոյկով կը կտրէ 500 քմ: Անոր այս քաջագործութիւնը դահոյկը հռչակաւոր կը դարձնէ:
* * *
Առաջին ձմեռնային ողիմպիական խաղերը տեղի կ՛ունենան 1929-ին, Ֆրանսայի Ալպեան լեռներուն վրայ, անշուշտ դահոյկը առաջնակարգ տեղ կը գրաւէ: 1930-ական թուականներու շուրջ ժամանցի դահոյկի գաղափարը կը զարգանայ, եւ ձմեռնային մարզաձեւերու յատկացուած բազմաթիւ նոր կեդրոններ կը կառուցուին, Միացեալ Նահանգներու մէջ, նաեւ` Աւստրիա, Ֆրանսա… Ամէն երկու տարին անգամ մը, փետրուար ամսուն, տեղի կ՛ունենայ նաեւ Ալպեան դահոյկի աշխարհի ախոյեանութիւնը:
Օդերեւութաբանական Երեւոյթ
Ամպերը Ճանչնանք
Եղանակը կանխագուշակելու համար մենք կրնանք ամպերուն դառնալ: Անոնք մեզի շատ բաներ կրնան ըսել եղանակին եւ կլիմայական պայմաններուն մասին: Ամպերը կազմուած են թէ՛ օդէ, թէ՛ ալ ջուրէ: Պայծառ օրերուն տաք օդի հոսանքներ կը բարձրանան երկնքին մէջ եւ կը հրեն ամպերուն մէջի ջուրը` անոնց արգելք ըլլալով, որ չթափին: Սակայն երբ ամպին մէջի անձրեւի կաթիլները կը սկսին մեծնալ ժամանակն է զանոնք ազատ արձակելու: Անձրեւի մեծ կաթիլները շատ կը ծանրանան, եւ օդի հոսանքները այլեւս չեն կրնար զանոնք վեր պահել, հետեւաբար անոնք գետին կը թափին:
Ամպի տեսակները
1.- Սթրաթուս: Այս ամպերը երկինքը մեծ խմորի ամանի մը նման կը դարձնեն: Անոնք երկնքին մէջ ցած կախուած կ՛ըլլան` մթնցնելով ամբողջ շրջանը: Սթրաթուս ամպերը կը կազմուին, երբ պաղ, խոնաւ գետնին մօտ օդը կ՛անցնի շրջանի մը վրայէն:
2.- Սիրրուս: Այս մռայլ, տուֆի նման ամպերը բարակ են եւ կը կախուին բարձր երկնքին մէջ, ուր օդը շատ ցուրտ է: Սիրրուս ամպերը կազուած են մանր սառի բիւրեղներէ:
3.- Քումուլոնիմպուս: Ասոնք հրէշ ամպերն են: Բարձրացող օդի հոսանքները կը մղեն, որ փափուկ քումուլուս ամպերը ուռին եւ դէպի վեր ընդլայնին, մինչեւ 21 հազար մեթր: Երբ այս ամպերը կը զարնուին մթնոլորտին տրոփոսֆերի խաւին, անոնք սեղանի ծածկոցի մը նման կը տափակնան:
4.- Քումուլուս: Այս ճերմակ, փափուկ ամպերը մարդոց գեղեցիկ օրուան տպաւորութիւնը կու տան: Անոնք մթնոլորտին ցած բաժինին մէջ կը կազմուին եւ մարշմելոներու կը նմանին: Անոնք յաճախ իրարմէ կը բաժնուին պայծառ կապոյտ երկինքի բաժիններով: Անոնք կը կազմուին, երբ տաք օդը կը բարձրանայ. անոնք ընդհանրապէս կ՛անհետանան իրիկունը, երբ օդը կը զովանայ:
Որքա՞ն կը կշռէ ամպ մը
Թեթեւ, փափուկ քումուլուս ամպ մը ընդհանրապէս կը կշռէ մօտաւորապէս 98 հազար քիլօ, այսինքն` մօտաւորապէս 18 փիղերու ծանրութիւնը: Անձրեւով լեցուն քումուլոնիմպուս ամպը ընդհանրապէս կը կշռէ մօտաւորապէս 48 միլիոն քիլօ, կամ մօտաւորապէս` 9000 փիղերու չափ:
Սառոյցէ Լաբիւրինթոս
Այս իւրայատուկ լաբիւրինթոսը կը գտնուի Լեհաստանի մէջ: Անիկա շինուած է 60 հազար սառոյցի եւ ձիւնի կտորներէ. Սնոլանտիա Զաքոփան փարքի այս լաբիւրինթոսը կը ծածկէ մօտաւորապէս հինգ պասքեթպոլի դաշտի տարածք մը:
Ամէն ձմեռ մօտաւորապէս յիսուն գործաւորներ մէկ ամիս կ՛աշխատին շինելու համար այս լաբիւրինթոսը, որ ունի նեղ անցքեր եւ չափահասի մը հասակէն աւելի բարձր պատեր: Իսկ եթէ դուն կրցար լաբիւրինթոսէն դուրս գալ եւ տակաւին ժամանակ ունիս, Սնոլանտիա կ՛առաջարկէ այցելել նաեւ հինգ յարկանի սառոյցէ պալատը, ուր կը գտնուի սառոյցէ գահը:
Գիտէի՞ր, Թէ…
– Մարդիկ մինչեւ 1840-ական թուականները չէին գիտեր, որ Անթարքթիքան ցամաքամաս մըն է: Մինչ այդ անոնք կը հաւատային, որ ան կղզիներու խումբ մըն էր:
– Անթարքթիքան ամէնէն չոր ցամաքամասն է: Ան շատ ցուրտ անապատ մըն է:
– Անթարքթիքան կը պարունակէ երկրագունդի սառոյցին մօտաւորապէս 90 առ հարիւրը:
– Եթէ Անթարքթիքայի ամբողջ սառոյցը հալէր, ովկիանոսները 60 մեթր պիտի բարձրանային:
– Անթարքթիքան ամէնէն զօրաւոր քամիներ ունեցող ցամաքամասն է: Կարգ մը քամիներու արագութիւնը կրնայ հասնիլ ժամական 300 քմ.-ի, եւ անոնք կրնան մարդիկ թռցնել:
– Հին յոյն փիլիսոփայ Արիստոտէլ բնաւ չէր տեսած Անթարքթիքան, սակայն ան կը հաւատար, որ անիկա վստահաբար գոյութիւն ունի հիւսիսը գտնուող հողերուն հետ հաւասարակշռութիւնը պահելու համար:
– Անթարքթիքան գտնուեցաւ 1820-ական թուականներուն: Սակայն աւելի քան 75 տարիներ ետք է, որ մարդիկ հոն ոտք դրին, 1911-ին նորվեկիացի Ռոալտ Ամունտսըն եղաւ հոն ոտք դնող առաջին անձը:
Ժամանց
