Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան առնչուող նիւթերու վերարծարծման եւ քննարկման ծիրին մէջ, երէկ` հինգշաբթի, 23 յունուար 2020-ի երեկոյեան ժամը 7:00-ին, «Ազդակ»-ի «Փիւնիկ» սրահին մէջ տեղի ունեցաւ մամլոյ 157-րդ լսարանը:
Ձեռնարկին բացումը կատարեց «Ազդակ»-ի պատասխանատու խմբագիրներէն Ժագ Յակոբեան, որ ողջունելէ ետք ներկաները ամփոփ գիծերու մէջ ներկայացուց օրուան քննարկումի խորագիրը: «Տակաւին կը գտնուինք Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան հիմնադրութեան 100-ամեակի նշումներու շրջագիծին մէջ», ըսաւ Յակոբեան` խիստ կարեւոր նիւթ նկատելով երկուքուկէս տարուան կեանք ունեցող հանրապետութեան վերաբերող արխիւային նիւթերուն ուսումնասիրութիւնը:
Այս առիթով Ժագ Յակոբեան սեղմ տողերու մէջ ներկայացուց օրուան բանախօս դոկտ. Խաչատուր Ստեփանեանի կենսագրականը` թուելով անոր պատմագիտական ուսումնասիրութիւններն ու մտաւորական այլ իրագործումները: Հայաստանի պետական մանկավարժական համալսարանի պատմութեան ամպիոնի փրոֆեսէօր, պատմաբան Խաչատուր Ստեփանեանի գիտական աշխատասիրութիւնները հիմնականին մէջ կեդրոնացած են 19-րդ դարու աւարտին եւ 20-րդ դարու սկզբնաւորութեան հայ ազգային- ազատագրական շարժման, Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան, հայ-վրացական փոխյարաբերութիւններու, 1920-1930-ական թուականներու սփիւռքահայ հասարակական-քաղաքական միտքի եւ Խորհրդային Հայաստանի պատմութեան հիմնահարցերուն վրայ: Դոկտ. Ստեփանեան անդամ է Հայաստանի Պատմագէտներու միութեան, ունի բազմաթիւ պատմագիտական հրատարակութիւններ եւ յօդուածներ:
Դոկտ. Խաչատուր Ստեփանեան շուրջ մէկ ժամ տեւողութեամբ ներկայացուց Հայաստանի ազգային արխիւին մէջ գտնուող առանցքային նիւթերը, յատկապէս ինչ կը վերաբերի 28 մայիս 1918-ին հռչակուած Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան վերաբերող նիւթերուն:
«Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան պատմութեան արժեւորումը ո՛չ միայն պատմագիտական հետաքրքրութիւն կը ներկայացնէ, այլեւ` շատ արդիական, դաստիարակչական դասեր քաղելու իմաստով կարեւոր է», ըսաւ Դոկտ. Ստեփանեան` համոզում յայտնելով, որ Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան պատմութիւնը դասական օրինակ է եւ անիկա պէտք է ուղեցոյց ըլլայ մեր ներկայ թէ ապագայ բոլոր պետականակերտ գործիչներուն համար, որովհետեւ «չեղած տեղէն ստեղծուած է պետութիւն, ստեղծուած են պետական հաստատութիւններ, որոնք ըստ էութեան կը շարունակեն գործել մինչեւ այսօր», ընդգծեց դոկտ Ստեփանեան: Ան թուեց Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան վերաբերող 18-19 ֆոնտերու բազմաթիւ նիւթերէն 198, 199 եւ 200 թուակիր հիմնական երեք հաւաքածոները` Հայաստանի կառավարութեան, խորհրդարանին եւ արտաքին գործոց նախարարութեան գործունէութեան առնչուող: Մանրամասնելով նշեալ մարզերու գործունէութիւնը, դոկտ. Ստեփանեան դիտել տուաւ, թէ անոնց վերաբերող արխիւներուն մեծ մասը տակաւին չէ ուսումնասիրուած: Այդ աշխատանքը պէտք է իրագործուի պատմաբաններու նախաձեռնութեամբ: Այս եւ յարակից նիւթերուն մասին արխիւներու գլխաւոր թանգարան-կեդրոններ կը գտնուին Փարիզի թէ Պոսթընի ՀՅԴ թանգարաններուն, ինչպէս նաեւ Պէյրութի եւ Երեւանի մէջ:
Ան կարեւորութեամբ դիտել տուաւ, թէ սեռային հաւասարութեան իմաստով Հայաստան արդէն հարիւր տարի առաջ յառաջդիմական եղած է ու քսան տարեկանէն ընտրելու իրաւունք տուած էր հայուհիներուն` շեշտելով անոնց դերը քաղաքական ասպարէզին մէջ: Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան խորհրդարանին մէջ ունեցանք երեք կին պատգամաւորներ, Կատարինէ Մանուկեան (Արամ Մանուկեանի կինը) Պերճուհի Բարսեղեան եւ Աւետիք Իսահակեանի կինը` Վառվառէ Սահակեան: Հայրենի բանախօսը հանգամանօրէն անդրադարձաւ Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան կառավարութեան, որուն գործունէութիւնը հերթաբար վարեցին չորս վարչապետներ` Յովհաննէս Քաջազնունի, Ալեքսանդր Խատիսեան, Համօ Օհանջանեան եւ Սիմոն Վրացեան: Ան կարեւորութեամբ շեշտեց արտաքին գործոց նախարարութեան գործունէութիւնը, յատկապէս անոր Վրաստանի մէջ գործող դիւանագիտական ներկայացուցչութեան կամ անձնակազմին կողմէ պատրաստուող մամլոյ տեղեկատուական յղումները` տարուող դիւանագիտական աշխատանքներուն մասին: Դոկտ. Ստեփանեան «ապշեցուցիչ, հսկայ աշխատանք» որակեց այդ աշխատանքը: Հայաստանի խորհրդարանի գործունէութեան անդրադառնալով` դոկտ. Ստեփանեան նշեց մշակուած կարեւոր օրէնքները: Դոկտ. Ստեփանեան այս առիթով թուեց նաեւ Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան ու յատկապէս հայ բնակչութեան սպառնացած ներքին վտանգները, որովհետեւ Հայաստան բնակող թուրքեր ու թաթարներ կ՛ըմբոստանային:
Աւարտին դասախօսը պատասխանեց ներկաներու հարցումներուն:
