Գրական Առօրեայ

 Ռիմա Գառօնէ

Վաթսունական թուականներէն ասդին, սփիւռքի գրական ճակատին վրայ երեւցան շատ մը նորեր, որոնց մէջ զգալի աշխուժութիւն մը ցուցաբերեցին մասնաւորաբար բանաստեղծուհիները: Պզտիկ փառասիրութիւններ տաղաչափելով եւ պարբերական մամուլին մէջ պարբերաբար երեւնալու փոքր դերերով չբաւականացան ասոնք, այլ վայել լրջութեամբ մը շարունակ տքնեցան եւ յանդգնեցան հատորներով ներկայանալ ընթերցողին:

Վերջին երեք ամիսներու ընթացքին անոնցմէ երեքը` Վեհանուշ Թեքեան, Շահանդուխտ եւ Ռիմա Գառօնէ յաջորդաբար հրատարակեցին իրենց անդրանիկ ժողովածուները` «Կապոյտ ապրիլ», «Գարնան մէջ ձիւն» եւ «Առաւօտեան ծաղիկներ» անուններով:

Մենք բնաւ այն կարծիքը չունինք, թէ գիրք հրատարակելու փութկոտութիւնը երիտասարդ հեղինակի մը կործանման դուռ բացող ճակատագրական քայլ է, եւ թէ` փութկոտութիւնը հեղինակային անհիմն յաւակնութիւններու կ՛առաջնորդէ նորը` կանխահասօրէն դատապարտելով ենթական ամլացնող ինքնաբաւութեան: Մեր կարծիքով, սակայն, հեղինակային հաճոյքը, յաւակնութիւններն ու ինքնաբաւութիւնը իրական խառնուածքներուն համար ժամանակաւոր երեւոյթներ են: Այդ տկարութիւնները կրնան ատեն մը սնուցանել իրենց ներքին ուժերէն սնանիլ չգիտցող տկարները, բայց երբեք չեն կրնար այլասերել ճշմարիտ խառնուածքները: Ճշմարիտ խառնուածքներուն համար գիրք հրատարակելը, ընդհակառակն, թանկագին առիթ մըն է տաշուելու, կոկուելու եւ ամրանալու ուրիշի մը խորհուրդով կամ ինքնիրմով: Կրնան մարդիկ Թեքեանի «Կապոյտ»-ին մէջ իրմէ չկռահուած անկապոյտ բիծեր տեսնել, վայել թանձրութիւն մը չտեսնել Շահանդուխտի «ձիւնին» մէջ կամ մատնանշել Ռիմա Գառօնէի «ծաղիկներուն» կարգ մը խամրած տերեւները: Ի՜նչ փոյթ: Եթէ ներքին հրամայականէ մը կը բխի բանաստեղծութիւնը իրենց մօտ, կը մնան, կը յաղթահարեն իրենց տկարութիւնները եւ կը նուաճեն ընթերցողին բացարձակ համարումը:

Վերջինը` Ռիմա Գառօնէն, Պարսկաստանէն է, պարսկահայ նոր սերունդին մէջ ամէնէն օժտուածը գրական զգայարանքի տեսակէտէն, որ «Բագին»-ով սկսաւ իր մուտքը եւ կարճ ժամանակի մը մէջ հաստատեց, թէ բանաստեղծութիւնը «պարապ» վախտի խաղալիք» չէ իրեն համար, այլ կոչումի մը բնական բերումն է: 172 էջերէ կը բաղկանայ իր «Առաւօտեան ծաղիկներ»-ը եւ կը բովանդակէ շուրջ 130 քերթուածներ` գրուած 1965-1969 տարիներուն: Անծանօթին առեղծուածը լուծելու եւ ծանօթ երեւոյթներուն վրայ խորհուրդ մը նետելու հակումը ամէնէն ուշագրաւ կողմն է Ռիմա Գառօնէի բանաստեղծական շնորհին: Փափաքելի պիտի ըլլար, որ այդ հակումը խորացնէ ան եւ ընթացիկ նիւթեր մշակելու փորձութիւններէն հեռու պահէ ինքզինք: Պիտի ուզէինք նոյնպէս, որ Ռիմա Գառօնէ քիչ մը քիչ գրէ եւ գրածին մէջ շատ բան դնելու «դժուար վարժութեան» ծանօթանայ աւելի մեծ չափով մը:

Իմ Պարտէզին

Սրտիս միջից ծաղկաքաղ է այս առաւօտ,
Այս առաւօտ հաւաքելով հոգուս գունեղ ծաղիկները,
Ու խմբելով, փունջ կազմելով
Ձեզ եմ տալիս իմ յոյզերը այս առաւօտ:

Այս առաւօտ թո՛ղ որ ձուլուեմ ձեր սրտի մէջ,
Պարտէզից իմ խայտաբղէտ ծաղիկ պահէ՛ք ձեր սրտերում,
Մերթ տրտմեցէ՛ք իմ վշտերից, մերթ խնդացէ՛ք խինդովը իմ,
Սիրով նայէ՛ք դեռ նոր փթթող ծաղիկներիս այս առաւօտ:

1968

Ժամանակը

Շնչում է նա, եւ ո՞վ գիտէ,
Իր շնչի հետ քանի-քանի
Սրտեր լցնում ուրախութեամբ, զուարթացնում,
Շնչում է նա,
Եւ իր շնչով քանի շնչեր է մահացնում,
Բերում է նա ականակուռ ոսկէ թագեր
Լուռ ու յամառ,
Փորում է նոյն վայրկեանին
Քանի-քանի գերեզմաններ,
Եւ անցնում է ու դառնում է ժամանակը
Հպարտ, կանգուն եւ միշտ արթուն:
Շնչում է նա:

1968

Երկու Լեռներ

Երկու լեռներ իրար սիրուց տառապում են,
Մտածում են իրար մասին,
Նրանց միջեւ մի չար անդունդ,
Որ բաժանել է երկուսին:
Մերթ մէկ լեռը մենութիւնից մռայլւում է, յուսահատւում,
Մինչդեռ միւսը թագը գլխին
Ու հաւատքը դեռ իր սրտին,
Սպասում է նա այն պայծառ արշալոյսին,
Եւ գիտէ նա, չար անդունդը պիտի լցուի
Իր բերկրանքից ծնունդ առած ծաղիկներով:
Պիտի լցուի ու բարձրանայ,
Ու թեւ դառնայ, քնքոյշ փարուի
Իր սիրածի խրոխտ վզին:
Մինչ տակաւին տանջւում է միւսը մենակ`
Հեռուից խրոխտ յոյս է տալիս մէկը միւսին,
Այն մեծ, շքեղ օրուայ մասին:

1968

Ծառը

Բարձրաթիկունք ու վիթխարի
Հսկայ ծառի կանաչ ոստն եմ
Ես չնչին:
Քանի դարեր ինձնից առաջ,
Ապրել է այս ծառը հսկայ,
Արմատներովն իր հաստատուն:

Քանի ոստիկ դարձել են ոստ,
Քանի ոստիկ դարձել են ճիւղ
Ու զարդարել ծառն այս շքեղ:

Այս վիթխարի, բարձրաթիկունք
Ծառի ոստիկն եմ ես չնչին,
Փոքրիկ ոստիկ, փետուրի պէս
Օրօրւում եմ ամէն շնչից,
Օրօրւում եմ, սակայն անվախ,
Գիտեմ ես էլ պիտի դառնամ
Ոստն ու ճիւղը այս մայր ծառի,
Եւ արձակեմ նոր ոստիկներ
Ապագայում լուսեղ գալիք,

Ես կարող եմ լոկ ճիւղ դառնալ
Բայց ոչ մի ծառ մի վիթխարի,
Ծառն արարին պապերը իմ
Չէի տեսել երբ ես ոչինչ այս աշխարհից:

Ծառն արարին պապերը իմ.
Հիմի ես էլ, պապերիս պէս,
Պիտի խմբուեմ այս բուն ծառին,
Միասնութիւն միայն փնտռեմ
Չքնաղ ծառի խիտ անտառից:

Աշխարհն` անտառ,
Ազգս` ծառը այն վիթխարի,
Իսկ ես, իսկ ես, փոքրիկ ոստիկ
Ու զաւակը շքեղ ծառին այն վիթխարի:

1968

Հեռացում

Հանդիպումը մեր լոկ երազ է մի,
Եկաւ այն պայծառ, վառ արեւի պէս,
Այնտեղ կրակը քո հուր աչքերի
Այրեց իմ հոգին, իր բոցերի մէջ:

Ինչպէ՞ս երազել նորից հանդիպման
Մի պահ գտնելու այս օրերի մէջ,
Եւ ինչպէ՞ս չայրուել այն բոցերի մէջ.
Օ՜, ես չեմ ուզում երբեք աչքերիդ կրակը մարի,
Թող որ կայծկլտայ, թող որ մոխրացնի
Դեռ ուրիշ սրտեր,
Թող ես հեռանամ` սիրոյ յուշերը
Կրծքիս տակ թաղած, թող որ հեռանամ,
Միայն աչքերիդ հուրը չմարի:

1968