Գ. Մ.
Հայաստանում տեղի ունեցած յեղափոխութիւնը, աւելի շուտ` իշխանափոխութիւնը (իշխանափոխութիւն, քանի դեռ չեն նշմարւում յետյեղափոխական փուլին բնորոշ օրինաչափութիւններ) իր հետ քաղաքական բնոյթի խնդիրներ բերեց Հայաստան-Արցախ յարաբերութիւններում: Քաղաքական այդ խնդիրները, որոնք կարելի է նաեւ որպէս անհամաձայնութիւններ որակել, բարեբախտաբար չուղղորդուեցին Հայաստանի ու Արցախի հայրենակիցների միջեւ միմեանցից օտարման նախկին` արհեստականօրէն հրամցուած խմորումներով: Ըստ երեւոյթին, հայութիւնը դասեր քաղել է եւ բարեբախտաբար գիտակցում է նման դրսեւորումների անդառնալի հետեւանքները թէ՛ Հայաստանի ու Արցախի անվտանգութեան, թէ՛ հայութեան գոյապահպանման տեսանկիւնից:
Արցախեան ուղղութեամբ Փաշինեանի առաջին յայտարարութիւնները վերաբերում էին բանակցային գործընթացում արցախեան կողմի վերականգնման անհրաժեշտութեան հարցին: Առաջին հայեացքից Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի յայտարարութիւնն իրօք արժանի է դրական գնահատականի: Եւ իսկապէս, քանի դեռ արցախեան կողմը չի մասնակցում իր ապագայի որոշման շուրջ ընթացող բանակցութիւններին, հակամարտութեան լուծումը հեռու է լիարժէք հանգուցալուծումից: Բայց, երբ այդ ձեւակերպումը պարուրուեց Փաշինեանի յաջորդ յայտարարութեամբ, թէ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետը ընտրուել է միայն Հայաստանի Հանրապետութեան բնակչութեան կողմից, ուստի իրաւասու չէ (իր իսկ խօսքերով) ներկայանալ Արցախի ժողովրդի անունից, վտանգներ նշմարուեցին արցախահայութեան եւ Արցախի Հանրապետութեան պետականութեան անվտանգութեան համար:
Վերջին տարիներին թէեւ բանակցութիւններին ֆիզիքապէս ներկայ չէր արցախեան կողմը, բայց եւ այնպէս ԵԱՀԿ Մինսքի խմբի համանախագահների միջնորդութեամբ Պաքուի հետ բանակցութիւններում հայաստանեան ձեւաչափի շրջանակում Արցախի քաղաքական մասնակցութիւնն ակնյայտ է: Եւ ի՞նչ է ստացւում. եթէ ՀՀ վարչապետն այսուհետ իրեն իրաւունք չի վերապահում հանդէս գալու Արցախի անունից, հետեւապէս բանակցութիւններում չի ներկայացնում Արցախի Հանրապետութիւնը, ապա այդ դէպքում անհասկանալի է դառնում` առհասարակ ինչի՞ շուրջ է հայկական կողմը բանակցում:
Ենթադրենք` Փաշինեանի այդ յայտարարութիւնը քաղաքական բնոյթի էր ու միտուած էր բանակցային գործընթացին նոր շունչ հաղորդելուն` հակամարտութեան կարգաւորման ընդհանուր պարունակում Արցախի դերը բարձրացնելու, բանակցային գործընթաց նրա վերադարձն ապահովագրելու պարզ մարդկային, իւրաքանչիւր հային հարիր ցանկութեամբ: Միեւնոյն է` չեն երեւում դրա քաղաքական, ռազմական նախադրեալները: Եւ անգամ շարքային քաղաքացիների համար պարզ մի ճշմարտութիւն էր, որ այն որեւէ կերպ չի ընկալուելու Պաքւում:
Միգուցէ սա ներքին լսարանին ուղղուած եւ հանրային աջակցութեան մակարդակը բարձր պահելուն միտուած քա՞յլ էր. այդ դէպքում յաջորդ անպատասխան հարցադրումներն են առաջ մղւում` ինչո՞ւ է դա հնչում Հայաստանի Հանրապետութեան առաջին դէմքի կողմից, ի վերջոյ, կարելի էր դա մշակել եւ ստուգել, հասկանալ դրա նպատակայարմարութիւնը նոյն ներքին խողովակներով, եւ ինչո՞ւ է դա շեշտադրւում քանիցս, որպէսզի ընդունի պաշտօնական ընկալո՞ւմ կամ տե՞սք:
Ինչեւէ, մի բան ակնյայտ է, որ Փաշինեանի յայտարարութիւնները բացասական ընկալուեցին Արցախում: Ընկալուեցին Արցախը Հայաստանից օտարման հնարաւոր ռիսքայնութեան պրիսմակով:
Եթէ սխալւում ենք, ապա ինչպէ՞ս բնորոշենք Արցախի իշխանութիւնների եւ անձամբ նախագահի նկատմամբ քաղաքական ճնշումները, որոնք գլորուել էին Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւնների կողմից: Արդեօ՞ք այդ ճնշումների պատճառով չէին Արցախի Հանրապետութեան ուժային վերադասաւորումները, որով Արցախի նախագահը փորձեց խուսափել Արցախում հայաստանեան յեղափոխական ալիքի ներկրման հնարաւոր ռիսքերից: Իսկ ռիսքեր կային, ռիսքեր կան նաեւ հիմա: Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւնների նկատմամբ անվստահութեան արտայայտման պէս մի բան էր Արցախի նախագահի անթաքոյց աջակցութիւնը ՀՀ երկրորդ նախագահ Ռ. Քոչարեանին:
Իսկ այս ամէնում առնուազն տարօրինակ է Ալիեւի զսպուածութիւնը եւ ամենակարեւոր հարցը` ինչո՞վ կարող է այդ զսպուածութիւնը պայմանաւորուած լինել: Հակասութիւններ կան նաեւ սահմանային լարուածութեան ու միջադէպերի նուազեցման միտումների մասով: Ի հարկէ, ընդունենք, որ դա ձեռքբերում է, թէկուզ` իրավիճակային, բայց` ձեռքբերում, բայց այդ ձեռքբերումը կարո՞ղ էր, արդեօք, որեւէ առնչութիւն ունենալ Փաշինեանի յայտարարութիւնների հետ, թէ՞ ոչ:
Կա՞յ որոշակի տրամաբանութիւն, որ Արցախի Հանրապետութիւն եզրը գնալով էլ աւելի հազուադէպ է հնչում Հայաստանի իշխանական տարբեր թեւերի յայտարարութիւններում, փոխարէնը` կրկին շրջանառութեան մէջ է դրւում Ղարաբաղ եզրը. միգուցէ դա զուտ պատահականութիւն կամ անլուրջ մօտեցման հետեւանք է, եւ այդ պարագայում լաւատեսութիւնը չարեաց փոքրագոյն լուծո՞ւմն է:
Այս ամէնում խորացաւ հակասականութիւնը Արցախում մեկնարկած համահայկական խաղերի բացմանը Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի ելոյթով, որը մեկնարկեց «Միացում» կոչերով: Անխօս, մեծապէս կարեւորում ու ողջունում ենք «Միացում» կոչերը` անկախ նրանից` դրանք կը հնչեն իշխանութիւնների, ընդդիմութեան, թէ հանրութեան տարբեր շահեր ներկայացնող շերտերի կողմից: Սակայն այստեղ խնդիրն այլ հարթութիւնում է. եթէ Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետը յայտարարում է, որ ինքը չի կարող խօսել Արցախի անունից, ինքը կարող է խօսել Հայաստանի Հանրապետութեան բնակչութեան անունից, եթէ յայտարարում է, որ Արցախի անունից կարող է խօսել Արցախի Հանրապետութեան իշխանութիւնը, ապա «Միացում» կոչերը հարցի բարոյական, ինչո՞ւ չէ, նաեւ քաղաքական տեսանկիւնից դառնում են հակարդիւնաւէտ, անվստահելի: Կոպիտ ասած` եթէ դու Արցախի ուղղութեամբ պատասխանատուութիւնը քեզանից հեռացնում ես, հետեւապէս` կորչում է «Միացում» կոչերի արժէքը, այն դառնում է սոսկ քարոզչական հնարք: Եթէ քեզ չի ընտրել արցախցին, եւ իրաւական տեսանկիւնից դա իսկապէս հիմնաւոր փաստարկ է, ապա նուազագոյնը, հարցի բարոյական տեսանկիւնից, հիմնաւոր չէ Արցախի սրտից խօսել միացումից:
Միգուցէ այդ կոչը նոյնպէս փորձենք դասել ներքին լսարանի ականջին հաճոյանալու շարքը: Միգուցէ արցախեան ուղղութեամբ Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւնների հնչեցրած յայտարարութիւններն ամբողջապէս անհրաժեշտ է ընկալել ներքին լսարանի քիմքին բաւարարելու տրամաբանութեամբ: Այդ դէպքում, ինչպիսի՞ հարթութիւնում է իրեն դիրքաւորում Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութիւնը, ո՞րն է Հայաստանի Հանրապետութեան իշխանութեան պաշտօնական դիրքորոշումը Արցախի հարցում` միացու՞մ, թէ՞ անկախացում…
Սրանք հարցեր են, որ է՛լ աւելի են խճճուել Հայաստանում տեղի ունեցած իշխանափոխութիւնից յետոյ. եթէ նոյնիսկ դա որակենք յեղափոխութիւն, իրերի անունները դրանից չեն փոխւում, անգամ` եթէ համեմուած են ելոյթի զգացմունքայնութեամբ:
Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի ելոյթում խօսուեց Արցախի, նաեւ սփիւռքի ուղղութեամբ յեղափոխութեան ազդեցութեան տարածման իրողութիւններից, անհրաժեշտութիւնից, որը, յամենայն դէպս, միայն Արցախի դէպքում մինչ այժմ բերել է միայն քաղաքական անհամաձայնութիւններ, աղօտ է ազդեցութեան հետագայ դրսեւորումների հարցը:
Յեղափոխութեան ազդեցութիւնը չի կարող լինել դրական, քանի դեռ Հայաստանում իսկ անհասկանալի են շարունակում մնալ այդ յեղափոխութեան գերակայութիւնները, հաստատութենականացման գործընթացները:
Ռիսքային էր նաեւ յեղափոխութեանը համահայկականութիւն վերագրելը, դժուար է պատկերացնել դրա հետեւանքները: Արդիւնքում` համահարթեցուեցին համահայկականութեան հոգեւոր գաղափարաբանութիւնն ու յեղափոխութեան համահայկականութիւն ասուածը: Այն դէպքում, երբ յեղափոխութիւնն ընդամէնը քաղաքական հերթական անցումային փուլն է, որը կարող է եւ պէտք է իր աւանդն ունենայ հայութեան անվտանգութեան ու զարգացման գործում, ինչպէս եւ` նախորդ քաղաքական փոփոխութիւնները: Ի դէպ, այն թերեւս անհամեմատ պարտաւորեցնող է ներկայիս իշխանութիւնների համար, քան դա կարելի էր ակնկալել նախորդներից: Համահայկականութեան մասով չենք կարող չյիշատակել ՀՅԴ-ի նախաձեռնած «Հայաստան-արցախ ռազմավարական դաշինք» ֆորում-նախաձեռնութիւնը, որը սկսել է համահայկական աջակցութիւն ապահովման գործընթաց: Ինչու՞ չօգտուել այդ հնարաւորութիւնից եւ փորձել նաեւ այս նախաձեռնութեան շուրջ միաւորել համահայկականութիւնը:
Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի ողջ ելոյթը կառուցուած էր Հայաստանում տեղի ունեցած յեղափոխութեան շուրջ եւ, ըստ ելոյթի տրամաբանութեան, այդ յեղափոխութիւնից էր բխում հայութեան, Հայաստանի ու Արցախի անվտանգութիւնն ու բարեկեցութիւնը: Անթոյլատրելի է քաղաքական իրադարձութիւնները համադրել կամ վերադասել հայութեան հոգեւոր-գաղափարական, ռազմավարական ու անվտանգային նշանակութեան հարցերին: Յանուն արդարութեան նկատենք` չէ՞ որ համահայկականութեան գաղափարին դէմ էր բանակցութիւններում միայն Հայաստանի Հանրապետութիւնը ներկայացնելու մասին Փաշինեանի յայտարարութիւնը, միթէ՞ դա հաւաքականութեանը հակասող, օտարմանը նպաստող կոչ չէ:
Կամ` ինչպէ՞ս հասկանալ այն, որ յեղափոխութիւնը պայմանաւորել է սփիւռքի հայրենակիցների որոշ հատուածների հայ լինելը, հայկական ինքնութիւնը կամ վերադարձը արմատներին: Արդարութիւնը` այո՛, միգուցէ, ընկերայինը` այո՛, միգուցէ, բայց ոչ երբե՛ք` հայ լինելը: Սա ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ` իրականութեան պարզ խեղաթիւրում կամ կտրուել այդ նոյն իրականութիւնից, ինչի վտանգները զգացինք դեռ նախորդ իշխանութիւնների կառավարման տարիներին, երբ իշխանութիւնը օտարուել էր սեփական ժողովրդից, երբ իշխանութիւնն աղերս անգամ չունէր իրականութեան հետ: Դժբախտաբար արդիւնքում ունեցանք ապրիլեան քառօրեայ, ՊՊԾ գնդի գրաւում, սակայն դա լրիւ այլ, ոչ պակաս ցաւոտ թեմա է:
Արցախում Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետի ելոյթը համընկաւ Պի. Պի. Սի. ռուսական ծառայութեան` մարտիմէկեան գործողութիւնները լուսաբանող անդրադարձի հետ, որում խօսւում է գործում Օգանովսկու ներգրաւուածութեան, այդ օրերին արցախցիներից կազմուած ջոկատով քաղաքացիների գնդակահարութիւնների մասին: Սա կա՛մ թիկունքից հարուած է Փաշինեանին` Արցախում միասնութեան կոչերի խորապատկերին, կա՛մ սկուտեղի վրայ մատուցուած արտաքին ծառայութիւն, խայծ` Հայաստան-Արցախ յարաբերութիւնները միմեանից օտարելու հեռահար նպատակներով…. Եւ պարզ տրամաբանական հարց է առաջանում` արդեօ՞ք նպատակայարմար չի գտնուել հետաքննութիւն սկսել այդ տեղեկատուութեան հնարաւոր տարածման աղբիւրները, ուղիները պարզելու նպատակով: Չէ՞ որ գաղտնալսումների, յետաքննութիւնների դէպքերի պակաս, կարծես, չի զգացւում: Իսկ ինչու՞ նման միտում չկայ այս պարագայում: Իսկ գուցէ այդ տեղեկատուութիւնն անսպասելի չէ՞ր իշխանութիւնների համար:
Յարգելի’ պարոն վարչապետ, այս տրամաբանութեամբ 2050 թուականը մշուշոտ է… եթէ Արցախի Հանրապետութիւնը կրկին դառնում է Ղարաբաղ, ուրեմն նախ յաւուր պատշաճի պատրաստէք Հայաստանը պատերազմի…
Yerkir.am
