Իմ ստեղծագործական կեանքի ընթացքում ես յաճախ ուղեւորուել եմ տարբեր երկրներ, առնչուել եմ այլ ազգութիւնների գրողների հետ: ՆՍՕՏՏ Արամ Ա. կաթողիկոսը 2019 թուականը հռչակել է հայ մամուլի տարի` շեշտելով, որ` «Մամուլը իր ընդհանրութեան մէջ կ՛ընդգրկէ տպագիր ամէն բան, ի մասնաւորի` գիրքը»:
Այս պատուարժան առիթով ես մտայղացումը ունեցայ ներկայացնել ընթերցողին տարիներ առաջ այլազգի գրողների բարձրարժէք կարծիքները հայ գրականութեան մասին, որոնք գրի եմ առել իրենց հետ ունեցած իմ անձնական զրոյցների ժամանակ:
ԴՈԿՏ. ԹԱՄԱՐ ՅՈՎՀԱՆՆԻՍԵԱՆ
Երեւան-Պէյրութ
* * *
«Ցաւօք, սակաւ են լեհերէն թարգմանուած հայ հեղինակների գրքերը: Սակայն երջանիկ եմ, որ վայելեցի սքանչելի հայ գրականութիւնը ռուսերէնի շատ բարձր մակարդակի թարգմանութեամբ: Այդ թարգմանութիւններում շնչում է բնագրի հմայքը: Յ. Թումանեան, Վ. Տէրեան, Աւ. Իսահակեան, Յ. Շիրազ, Ս. Կապուտիկեան, Գ. Էմին: Կարդալով այս հիասքանչ բանաստեղծների գործերը, ես, ասես, տեղափոխուեցի Հայաստան, տեսայ ձեր երկիրը, տեսայ Արարատը: Մի օր ձեռքս անցաւ նաեւ ձեր անուանի գրականագէտ Սուրէն Աղաբաբեանի ուշագրաւ գիրքը` Ակսել Բակունցի մասին: Իմ հոգու մէջ կեանք առաւ մի քիչ ըմբոստ, իւրատիպ մարդու եւ գրողի կերպար, որի ամէն մի բառը բաբախող նեարդի պէս յարում է ընթերցողի սրտին: Դուք` հայերդ օժտուած էք բացառիկ տաղանդով եւ դրանով հարստացնում էք նաեւ այլ ժողովուրդների հոգեմտաւոր կեանքը»:
ԱՆՃԷՅ ՌՈՒՉԻՆՍՔԻ
Լեհաստան, 1972 թ.
* * *
«Ես սովորել եմ Մոսկուայի համալսարանում եւ բախտ եմ ունեցել թարգմանաբար կարդալ հայ գրականութիւնը: Փա՜ռք ձեր ազգին, բացառիկ է հայ բանաստեղծական աշխարհը, միջնադարից ցայսօր: Դա իմ կեանքի ամենամեծ վայելքներից է»:
ՌԻՉԱՐՏ ՖԼԻՇՆԻՔ
Չեխիա, 1974 թ.
* * *
«Երբ կարդում եմ Նարեկացու վեհ գրուածքները, վստահ համոզուած եմ, որ դրանք համաշխարհային գրականութեան բարձրակարգ նմուշներ են»:
ՔԱՐԼ ՊԼԻՒՄՊԵՐԿ
Գերմանիա, 1974 թ.
* * *
«Մոլտովերէն թարգմանուած բաւականին հայ գրականութիւն կայ: Ես` որպէս մանկագիր, շատ եմ հաւանում ներկայի հայ մանկական գրականութիւնը, յատկապէս` բանաստեղծ Սուրէն Մուրադեանի գործերը: Իսկ ձեր Թումանեանը ձեր Մասիս սարի նման մեծութիւն է»:
ՎԻԹԱԼԻԷ ՖԻԼԻՓ
Մոլտովա, 1973 թ.
* * *
«Կարդացել եմ գրեթէ ամէն ինչ, որը շատ բարձր որակով բազմիցս թարգմանուել եւ մեծ քանակութեամբ հրատարակուել է ռուսերէն: Հայ հանճարի ոգին ապրում է այդ գործերի մէջ: Ես յատկապէս պաշտում եմ Եղիշէ Չարենցին: Հոգուս մէջ ապրում է Չարենցի կերպարը: Հոգու, մտքի, տառապանքի ինչպիսի՜ բեւեռային ալեկոծումներ… Ես մարդկայնօրէն համազգում եւ ցաւ եմ ապրում` կարդալով նրա հանճարեղ ստեղծագործութիւնները: Չարենցը բացառիկ էութիւն է եւ մեծ, գլխատառով Մեծ Բանաստեղծ: Փա՜ռք ձեր ազգին»:
ՆԻՔՈԼԱՅ ԾԱԽԱՐՉԵՆՔՕ
Մոսկուա, 1979 թ.
* * *
«Համաշխարհային գրականութեան մէջ հայ գիրն ու գիրքը ունեն իրենց բարձրակարգ, առինքնող տեղը: Ուրախ եմ, որ ծանօթ եմ Նարեկացուց մինչ այս օրերը հայ սքանչելի արձակին եւ բանաստեղծութեանը` թէ՛ թարգմանաբար վրացերէնով, թէ՛ իմ իմացած հայերէնով: Անմահ է հայ գիրքն ու վեհ` Արարատի նման»:
ՕԹԱՐ ԷԿԱԾԷ
Վրաստան, 1985 թ.
* * *
«Թարգմանաբար կարդացել եմ հայ գրքերը` Սայաթ-Նովայից սկսած: Կարդալով բարձրակարգ թարգմանութիւնը` մտորում եմ, թէ որքա՜ն սքանչելի պիտի լինեն դրանց բնագրերը: Ձեր գրականութիւնը, ձեր հրաշալի վեհակուռ Մատենադարանի նման (փա՜ռք ճակատագրին, որ տեսել, այցելել եմ), հայ ժողովրդի հոգեւոր կերտուածքի արձան է»:
ՓՈՒԼԱԹ ՄՈՒՄԻՆ
Ուզպեքիստան, 1987 թ.
* * *
«Վերջերս Հալէպում իմ նախաձեռնութեամբ լոյս տեսաւ «Քսան հայկական պատմուածք» ժողովածուն` արաբերէն: Ես մեծագոյն հրապուրանք եմ տածում հայ գրականութեան վերաբերեալ: Կը ցանկանամ, որ տպագրուեն արաբերէն նաեւ հանճարեղ Թումանեանի ստեղծագործութիւնները: Իսկ ժամանակակից հայ արձակից ինձ առաւել սրտամօտ են անուանի գրող Մուշեղ Գալշոյեանի գործերը: Շուտով մենք կը հրատարակենք նաեւ նրա պատմուածքները` թարգմանաբար արաբերէն: Ես երկու անգամ եղել եմ Երեւանում` 1977 թ.-ին եւ 1985 թ.-ին: Հայաստանում ես հասկացայ, թէ ինչո՞ւ Արարատը այդքան կարեւոր, թանկ է ձեր` հայերիդ համար: Ես տեսել եմ Հիմալայաները, Ալփերը, դրանք լոկ լեռներ են, մինչդեռ Արարատը առասպել է, պատմութիւն է, մշակոյթ, եւ իր հոգով միշտ ապրում է, միշտ ներկայ է հայ գրականութեան մէջ»:
ՈՒԱԼԻՏ ԻԽԼԱՍԻ
Սուրիա, 1994
