Երեւանի պետական համալսարանի Չարենցի անուան դահլիճին մէջ մարտ 18-ին կայացած է ԵՊՀ Հայագիտական հետազօտութիւններու հիմնարկի հայ-օսմանական առնչութիւններու բաժնի ղեկավար, ԵՊՀ արեւելագիտութեան բաժնի թրքագիտութեան ամպիոնի ղեկավար, բանասիրական գիտութիւններու թեկնածու Լուսինէ Սահակեանի «Համշէնը հայկական ձեռագրերում» մենագրութեան շնորհահանդէսը: Այս մասին «Արմէնփրես»-ին տեղեկացուցին ԵՊՀ մամուլի ծառայութենէն:
Ձեռնարկը սկսած է Համշէնի բնաշխարհի վերաբերեալ տեսանիւթով, որ կը պատմէր նաեւ Համշէնի պատմամշակութային վայրերու մասին:
Ողջոյնի խօսքով հանդէս եկաւ փրոֆեսէօր Ռուբէն Մելքոնեանը, որ ներկայացուց ձեռնարկի օրակարգը եւ շնորհակալութիւն յայտնեց ԵՊՀ նախագահին` աջակցութեան համար:
ԵՊՀ նախագահ Արամ Սիմոնեանը, ողջունելով ներկաները, պատմեց համշէնցիներու հետ իր ծանօթութեան մասին:
«Համալսարանի մէջ մենք կը կարեւորենք համշէնահայութեան մասին գիտական ուսումնասիրութիւնները: Վերջին տարիներուն մեր գիտնականներու, գիտաշխատողներու եւ հայրենակիցներու շնորհիւ` մեր աչքերը կը բացուին դէպի Համշէն, համշէնահայութիւն: Երեւանի պետական համալսարանը անմասն չմնաց այս ընթացքին է եւ իր ուժերուն ներած չափով, ինչպէս նաեւ Հայաստանի Հանրապետութեան կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութեան Գիտութեան կոմիտէի աջակցութեամբ, կոմիտէի նախագահ Սամուէլ Յարութիւնեանի սրտացաւ վերաբերմունքի շնորհիւ` կրցաւ առանձնայատուկ նշանակութիւն ունեցող շարք մը յօդուածներ, աշխատութիւններ ու շարժապատկերներ ստեղծել Հայագիտութեան հետազօտութիւններու հիմնարկին մէջ, որոնց շարքին` այս նոր աշխատութիւնը:
Ես ծանօթացած եմ այս աշխատութեան եւ, որպէս պատմաբան, շատ բարձր կը գնահատեմ զայն: Ես համշէնագէտ չեմ եւ այս գիրքի հրատարակութեան փաստին կը մօտենամ որպէս հայ մարդ, որուն համար Համշէնն ու համշէնահայութիւնը մնալու են թանկ մարգարիտներ», ըսաւ նախագահը:
Հայաստանի Հանրապետութեան կրթութեան եւ Գիտութեան նախարարութան գիտութեան կոմիտէի նախագահ Սամուէլ Յարութիւնեանը, խօսելով հասարակագիտական ոլորտի ֆինանսաւորման մասին, նշեց, որ պիւտճէն աճած է, ինչ որ կը վկայէ գիտնականներու հրաշալի աշխատանքի մասին:
Կարդալով Գիտութեան կոմիտէին ուղերձը` ան ըսաւ, որ այսուհետ եւս կեդրոնին մէջ պահուելու հայագիտութեան ոլորտը:
«Ձեռագիրները անգնահատելի գիտական եւ պատմամշակութային արժէք կը ներկայացնեն, եւ անոնց ուսումնասիրութեան նուիրուած աշխատութիւնը ոչ միայն զուտ գիտական, այլեւ խիստ ազգանուէր գործ պէտք է համարենք», ըսաւ Սամուէլ Յարութիւնեանը:
Հայաստանի Հանրապետութեան Գիտութեան ազգային ակադեմիայի Պատմութեան հիմնարկի տնօրէն Աշոտ Մելքոնեանը պատմեց Համշէն իր այցի մասին:
«Անհնար է Համշէնին չսիրահարիլ: Չնաշխարհիկ բնութիւն է: Երբ Համշէնի մէջ իմ կոտրուած թրքերէնով երիտասարդի մը հարցուցի` այստեղ հայ կա՞յ, ան քմծիծաղ տուաւ` ըսելով, որ այստեղ բոլորը հայ են: Երբ մեր ընկերներէն մէկը հարցուց` եղա՞ծ են Հայաստան, անոր պատասխանեցին` մենք Հայաստան կ՛ապրինք», ըսաւ Աշոտ Մելքոնեանը:
Ան նշեց նաեւ, որ բանասէրի, թրքագէտի եւ պատմաբանի որակները գումարուած են իրար` թոյլ տալով Լուսինէ Սահակեանին ստեղծել հայագիտական արժէքաւոր աշխատութիւն:
Ռուբէն Մելքոնեանը ուշադրութիւն հրաւիրելով դահլիճը ներկայացուածութեան վրայ` նշեց, որ ատիկա կը փաստէ Համշէնի հանդէպ մեծ հետաքրքրութիւնը:
«Երկար տասնամեակներ թրքական քարոզչամեքենան փորձած է հերքել Համշէնի իւրայատուկ ինքնութիւնը: Անոնց միացած է նաեւ ազրպէյճանական քարոզչութիւնը, որ կը քարոզէ, թէ Համշէնի մէջ որեւէ հայկական հետք չկայ եւ չէ եղած: Այս գիրքը մեր գիտութեան պատասխանն է: Համշէնը եղած է քրիստոնէական կարեւոր օճախ, Հայ առաքելական եկեղեցւոյ կարեւոր թեմերէն մէկը` քրիստոնեայ բնակչութեամբ», ներկայացուց Ռուբէն Մելքոնեանը:
Այնուհետեւ ելոյթ ունեցաւ ազգագրագէտ, բանահաւաք Սերգէյ Վարդանեանը` շեշտելով, որ գիրքին շնորհահանդէսը տօնի վերածուած է: Ան պատմեց ուսումնասիրութիւններու ընթացքին յառաջացող բարդութիւններուն մասին:
Հայաստանի Գիտութիւններու ազգային ակադեմիայի Մանուկ Աբեղեանի անուան գրականութեան հիմնարկի տնօրէն Վարդան Դեւրիկեանը նշեց, որ մենագրութեան հեղինակը մեծ ջանքեր գործադրած է եւ անդրադարձած է նրբին դիտանկիւններու: Ան կարեւոր համարեց նաեւ գրաբարեան հատուածները արեւելահայերէնի փոխադրելու փաստը:
Թրքագիտութեան ամպիոնի վարիչ Ալեքսանդր Սաֆարեանը արժեւորեց Լուսինէ Սահակեանին աշխատանքը` Հայագիտական հետազօտութիւններու հիմնարկի հայ-օսմանական առնչութիւններու բաժնին մէջ: Ան խօսեցաւ նաեւ մենագրութեան առանձնայատկութիւններուն եւ շարադրանքի լեզուական բարձր որակին մասին:
Մենագրութեան հեղինակ Լուսինէ Սահակեանը պատմեց դաշտային աշխատանքներու, պատմական աղբիւրներու սակաւութեան մասին, ներկայացուց նաեւ գիրքին հիմնական էութիւնը: «Շարժառիթներէն մէկը հնարաւորինս ի մի բերելն էր Համշէնի մէջ եղած փաստերը: Ուսումնասիրելով նախորդ հեղինակները` ես հասկցայ, որ մեզի կրնան յուշել ձեռագիր մատեանները», ըսաւ Լուսինէ Սահակեանը:
Ան նշեց նաեւ, որ շատ եղած են յարձակումներ թրքական գիտական շրջանակներու կողմէ, որոնք միտուած էին ապացուցելու, թէ Համշէնը հայկական ոչինչ ունի:
Մանրամասն ներկայացնելով ձեռագիրները` Լուսինէ Սահակեանը նշեց, որ յիշատակարաններու փաստական նիւթը փորձած է համադրել եւ համեմատել այդ նոյն ժամանակաշրջանին Պոլսոյ վարչապետական արխիւին մէջ պահուող օսմանեան աշխարհագիր մատեաններու փաստական նիւթի հետ:
Լուսինէ Սահակեանը իր ելոյթը ամփոփեց` շնորհակալութիւն յայտնելով ուսումնասիրութեան ժամանակ իրեն աջակցած մարդոց:
Ձեռնարկը վերջ գտաւ համշէնցի երաժիշտներու համերգային ծրագիրով:
Մենագրութեան մէջ (363 էջ, 120 էջ գունաւոր ներդիր, Համշէնի գաւառի 15-17 դարերու քարտէզ) առաջին անգամ ի մի բերուած են 15-17-րդ դարերուն Համշէնի մէջ ընդօրինակուած քսան ձեռագիր մատեան, որոնք կը պահուին Մ. Մաշտոցի անուան մատենադարանին, Վենետիկ եւ Վիեննայի Մխիթարեան, Երուսաղէմի հայոց պատրիարքարանի ձեռագրատուներուն, Լոնտոնի Բրիտանական թանգարանի եւ Ֆիլատելֆիոյ «Ազատ» գրադարաններուն մէջ: Հեղինակը պատմաբանասիրական քննութեան ենթարկած է ձեռագիրներուն մէջ համշէնցի գրիչներու թողած յիշատակարանները, որոնք բացառիկ եւ արժէքաւոր տեղեկութիւններ կը յայտնեն հայոց Համշէն գաւառի պատմութեան, իշխանութեան, ժողովրդագրութեան, տեղանուններու եւ անձնանուններու, ժողովրդական հաւատալիքներու, լեզուավիճակի, բնակչութեան զբաղմունքի վերաբերեալ: Այս մատեանները աներկբայ կը հաստատեն, որ Համշէնը եղած է հայոց հոգեւոր թեմերէն մէկը եւ կարեւոր սրբատեղի, ուր ամփոփուած են Սուրբ Վարդանանց աճիւնները, պահուած` Քրիստոսի վարշամակը եւ Սուրբ Նշանները: Մենագրութիւնը ցոյց կու տայ, որ Համշէնը եղած է հայ գրչութեան ուրոյն կեդրոն, ուր ստեղծուած մանրանկարներով եւ զարդանախշերով ծաղկած այս բարձրարժէք ձեռագրերը հայոց մշակութային գանձարանի անգնահատելի գոհարներէն են: Ուսումնասիրութեան մէջ առաջին անգամ համեմատական քննութեան ենթարկուած են նաեւ Պոլսոյ Վարչապետական գլխաւոր արխիւին մէջ պահուող Համշէնի` 16-17 դարերու օսմանեան աշխարհագիր մատեանները:
Գիրքին մէջ տեղ գտած են գունաւոր լուսապատճէններ` ձեռագիրներու համապատասխան էջերէն եւ նկարներ` Համշէնի բնաշխարհէն: Առաջին անգամ կը ներկայացուին նաեւ Համշէնի գաւառի` 15-17 դարերու մանրամասն քարտէզ, որ կազմուած է Լ. Սահակեանի տեղագրական ճշդումներու հիման վրայ:
