Մեր Բարոյականը
Կը հարցնենք. պէ՞տք է, որ անձ մը, ազգ մը, հաւաքականութիւն մը կամ կուսակցութիւն մը իր յոյսը դնէ ուրիշներու վրայ եւ անոնցմէ սպասէ փրկութիւնը:
Ո՛չ, կը պատասխանէ իմաստութիւնը:
Ո՛չ, կը կրկնէ փորձառութիւնը, որ իմաստութեան խտացած ձեւն է:
Պիտի խոստովանինք, որ մենք ի զուր եւ ընդունայն օգնութիւն կամ օժանդակութիւն ակնկալեցինք օտարներէն: Եւ ի զուր յուսացինք, որ փրկութիւնը պիտի գայ անոնցմէ: Միա՛յն անոնցմէ:
Բաւական սուղ գին վճարեցինք մեր այս միամիտ, չըսելու համար անմիտ ակնկալութեան համար: Արիւն թափեցինք ի հաշիւ ուրիշներուն, գոնէ` մեր թափած արեան հատուցումը սպասելով Քրիստոսի վարդապետութիւնը դաւանողներէն, որոնք կը քարոզէին միայն, բայց չէին գործադրեր իրենց քարոզածը:
Չենք ուրանար, որ մեր այս ակնկալութիւնը հիմնուած էր նախընթացներու վրայ: Յունաստանը, Պուլկարիան, Սերպիան ունէինք աչքի առջեւ, բայց կը մոռնայինք, որ մեր շերեփը երկաթէ չէր, թուղթէ էր:
Յաճախ կարդացած ենք օտարներու կարծիքը հայոց մասին: Մեզի հետ կարդացած ըլլալու են նաեւ մեր ընթերցողները: Մեղր ու կարագով ծեփուած այդ կարծիքները մեզ մինչեւ եօթներորդ երկինքը կը բարձրացնէին ատեն մը: Կլատըսթոնը ըսաւ, որ… Սալըզպրին յայտարարեց, թէ… Լորտ այսինչը եւ կոմս այնինչը խոստացան, որ… եւ այլն:
Հիմա այդ կարծիքները մեզի վիշտ, դառնութիւն, հիասթափութիւն միայն կը պատճառեն, բայց` որոնց հաւատացինք, որոնց կառչած մնացինք գրեթէ ամբողջ դար մը, թերեւս աւելի:
Մեր ուշադրութիւնը գրաւեց յատկապէս ամերիկեան մեծ հանրապետութեան մարդասէ՜ր նախագահին` Ուիլսընի այն ճառը, զոր ան խօսած էր 1918-ի աշնան, երբ դեռ կը շարունակուէր Ա. Աշխարհամարտը, որ ի վերջոյ աւարտեցաւ դաշնակիցներու յաղթանակով (ի դէպ, դաշնակիցները շահեցան պատերազմը, բայց կորսնցուցին խաղաղութիւնը):
Ուիլսըն կը յայտարարէր հանդիսաւորապէս.
«Զէնքերը վար պիտի չդնենք, մինչեւ որ Թուրքիոյ կողմէ ճնշուած ազգերը գտնեն իրենց ազատութիւնը: Թուրքիա իր վայրագութեամբ գլեց անցաւ իր տէրերը (ակնարկը` Գերմանիոյ): Հայերու հանդէպ գործադրուած մեթոտիկ ջարդերը կը ստիպեն մեզ աւլել-սրբել Եւրոպայէն այս տգէտ ու վատառողջ աւազակախումբը: Հայաստանի պէտք է տրուի իր պատմական իրաւունքը: Թուրքիայէն աւելի իրաւունք ունի ան ապրելու: Ուշ կամ կանուխ` Թուրքիա պիտի հանուի դատաստանի առջեւ եւ հաշիւ պիտի տայ իր արարքներուն համար: Եւ այն ատեն պիտի պահանջուի իրմէ իրենց տէրերուն վերադարձնել այն, ինչ որ խլած է անոնցմէ, անյիշատակ ժամանակներէ ի վեր»:
Այս յայտարարութիւնը, եւ` անոր պէս բազմաթիւ ուրիշներ, մենք հիմա կը նկատենք հռետորական վիպապաշտութիւն, այսինքն` աւելի շատ բառ, քան գործ: Աւելի շատ նետել, քան բռնել:
Այն ատեն, 1918-ին, չէինք գիտեր, եւ հիմա ալ դեռ շատ լաւ չենք գիտեր, որ աշխարհի մեծերը վարողը ազգային շահերն են եւ ոչ թէ` բառական հռետորութիւնը: Եւ ոչ թէ` հանդիսաւոր խոստումները, որոնք կոչուած են պարապ փամփուշտի դեր մը միայն կատարելու:
Ամերիկա, որ իր նախագահին բերնով կը սպառնար Եւրոպայէն դուրս նետել «Տգէտ ու վատառողջ աւազակախումբը», հիմա զինակիցն ու եոլտաշն է այդ նոյն աւազակախումբին, որուն մինչեւ հիմա, քսան տարուան ընթացքին, շնորհած է երեքուկէս միլիառ տոլար, իսկ մեզի` ապրելու իրաւունք ունեցող միամիտներուս, ո՛չ իսկ սենթ մը` հակառակ իրեն եւ իր երբեմն դաշնակիցներուն համար մեր թափած արիւնին:
Չէինք ըմբռներ, եւ դեռ չենք ըմբռնած, որ պետութիւններուն համար բարեկամներ չկան, թշնամիներ չկան, այլ կան միայն գերագոյն շահեր, որոնց պատրաստ են զոհելու իրենց փոքր շահերը եւ առաւել եւս, ուրիշներուն շահերը:
Այս պահուն մեր միտքը կու գայ մանրավէպ մը, որ շրջան կ՛ընէր Ա. Աշխարհամարտի օրերուն: Կը պատմուէր, որ մեծ իշխանաւորի մը միակ աղջիկը կոկորդին մէջ պալար մը ունէր, որ կրնար պայթիլ, եթէ հիւանդը կարենար խնդալ լայնաբերան: Զուր կ՛անցնին զայն խնդացնելու բոլոր փորձերը: Ի վերջոյ մէկը, հաւանաբար` աշխարհը լաւապէս ճանչցող իմաստուն մը, կը խոստանայ ուրիշներուն չկրցածը ընել, այսինքն` խնդացնել հիւանդը: Կը մօտենայ անոր եւ ականջին բան մը կը փսփսայ: Յանկարծ անբուժելի նկատուած հիւանդը կը սկսի քահ-քահ խնդալ: Կը պայթի պալարը եւ իր առողջութիւնը կը վերագտնէ իշխանուհին:
– Ի՞նչ ըսիք,- կը հարցնեն ներկաները,- որ կրցաք խնդացնել մեր հիւանդը:
Իմաստունը կը պատասխանէ.
– Ըսի, որ Մեծն Բրիտանիա եւ իր դաշնակիցները կը կռուին փոքր ազգերու ազատութեան համար…
Հեքիաթէն դառնանք իրականութեան, կեանքին եւ կեանքէն քաղուած փորձառութեան:
Իրականին մէջ, մենք-փոքրերս, կը կռուէին մեծ ազգերու ազատութեան եւ յաղթանակին համար, իսկ իրենք` մեծերը, կը կռուէին փոքր ազգերու… գերութեան համար:
Չի բաւեր բարեկամներ միայն ունենալ, պէտք է նաեւ-պէտք է մանաւանդ-շահակիցներ ունենալ:
Մենք բարեկամներ ունէինք, եւ ունինք, բայց շահակիցներ չունէինք: Ընդհակառակն, Թուրքիա բարեկամ չունէր, եւ չունի, սակայն շահակիցներ ունի:
Երանելի են, բախտաւոր են, երջանիկ են այն ազգերը, որոնք ոչ միայն կրցած են բարեկամներ ունենալ, այլ նաեւ եւ մանաւանդ` շահակիցներ ունենալ: Կրնայինք ըսել նոյնիսկ, որ նախընտրելին ոչ այնքան բարեկամն է, որքան` շահակիցը:
Մեր խօսքը, կը հասկցուի անշուշտ, քաղաքականութեան մասին է, եւ ոչ թէ` բարոյականի:
Տեսանք մենք բարեկամները, որոնք ո՛չ միայն զէնքերը վար դրին` առանց ապահովելու ճնշուած ազգերուն ազատութիւնը, այլեւ այդ ազատութեան դէմ գործեցին եւ ճնշողներուն հետ եղան` ընդդէմ ճնշուածներուն:
Այս «բարեկամ»-ներն էին դարձեալ, որ վաճառքի հանեցին մեր իրաւունքները` լաւապէս կատարելով Յուդայի դերը, եւ երեսուն հազար քառ. քմ. հողն իսկ շատ տեսան մեզի եւ անոր մէկ մասը մեզմէ առնելով` ընծայաբերեցին հողով աւելի հարուստ մեր հարեւաններուն:
Դառնութիւն չունինք սակայն, որովհետեւ հիմա մեզի համար պարզ է այլեւս, որ աշխարհի առանցքը շահն է եւ ոչ թէ` բարոյականը, եւ ոչ թէ` փոքր ազգերու ազատութիւնը, եւ ոչ թէ` արդարութիւնը, որ աստուածային ստորոգելի մըն է, բայց որ հաւանաբար իրագործուած իսկ չէ երկնային թագաւորութեան մէջ, այլ կը մնայ դեռ իրագործելի…
Մեր կուսակցութիւնը, որ հասած է կամ հասնելու վրայ է իր գոյութեան ութսունամեակի հրուանդանին, հիմա դարձած է աւելի իմաստուն, աւելի խոհեմ, աւելի զգաստ, աւելի շրջահայեաց եւ իր հասուն մարդու փորձառութիւնը, հակադրած է երբեմնի իր խիզախումներուն եւ խանդավառութեան: Ատեն մը Մամիկոնեան էր, հիմա Բագրատունի է…
Սակայն պիտի ըսենք, որ իր բարոյականը չի բխիր մեծ կամ փոքր շահերէ, վաշխառուի հոգեբանութենէ, այլ կը բխի իրաւունքի եւ արդարութեան անաղարտ ակունքէն:
Մենք դեռ կը շարունակենք հաւատալ բարոյականի յաղթանակին, որքան ալ հեռու եւ հեռահաս թուի ան:
Բ. ԹԱՇԵԱՆ
