ՍԻՒԶԱՆ ԽԱՐՏԱԼԵԱՆ
Իմ փորձը, որ խօսքը կրնայ սպաննել ընտանեկան պատմութեան հետ կապուած պատճառներու բերումով, ինծի համար յատուկ նշանակութիւն ունի, քանի որ խօսքը եղած է ցեղասպանութեան գործիք, խօսքը եղած է դատապարտելու, նուաստացնելու, հալածելու, եւ վերջապէս, ոչնչացնելու համար հրաշալի գործիք: Հետեւաբար ինծի համար խօսքը միայն բառեր չեն: Խօսքը նաեւ գործողութիւններ է, երբեմն` դաժան գործողութիւններ, որոնք կրնան կոտրել մարդիկը, նոյնիսկ սպաննել, նուազագոյնը` առյաւէտ վիրաւորել. այդ իսկ պատճառով երբեք չեմ հասկցած բառերու զօրութիւնը նուաստացնող մարդիկը, որոնք կ’ըսեն, թէ խօսքի ազատութիւնը սկզբունքօրէն անսահմանափակ է:
Կարծես թէ խօսքը սոսկ բառերու կոյտ է եւ խօսքին կարելի է միշտ դիմակալել ուրիշ խօսքով. բայց երբ բառերուն տանք այն լրջութիւնը, որուն արժանի են անոնք, ապա կը հասկնանք, որ խօսքը կրնայ ունենալ ֆիզիքական, հոգեկան եւ մտաւոր ազդեցութիւն, եւ որ աշխարհին մէջ ոչ մէկ բառ կրնայ վերացնել այդ վնասները: Եթէ այս մէկը կը հասկնանք, ապա նաեւ պիտի գիտակցինք, որ խօսքի ազատութիւնը պէտք է ունենայ իր սահմանները, ինչպէս պաշտօնական, այնպէս ալ` ոչ պաշտօնական խօսքը:
Այնպէս` ինչպէս որսորդական արտօնագիրը կրնայ վերածուիլ անխտիր սպաննելու կամ վիրաւորելու արտօնագիրի, նոյնպէս ալ խօսքի ազատութիւնը կրնայ դիւրութեամբ վերածուիլ վիրաւորելու, կոտրելու, սպաննելու սանձարձակ ազատ թոյլտուութեան:
Անոնք, որոնք կը պայքարին խօսքի ազատութիւնը իբրեւ ատելութեան խօսք օգտագործելու իրաւունքի համար, որոշ իմաստով կը համեմատուին այն մարդոց հետ, որոնք կը պայքարին հրազէն ձեռք բերելու իրաւունքին համար:
Ես կը փորձեմ հասկնալ, թէ ինչպէ՛ս կարելի է ընդունիլ, որ խօսքը, որ կրնայ սպաննել կամ վիրաւորել, նաեւ խօսքի ազատութիւն է. կ’ուզեմ հասկնալ, թէ ինչպէ՛ս այս ծայրայեղ ընկալումը դարձաւ ազատական դիրքորոշում, բայց չեմ կրնար հասկնալ. Ինչո՞ւ չենք տեսներ, թէ խօսքը ինչպիսի փորձութեան կրնայ մատնել, ինչպէս ազատութիւնը, այնպէս ալ` ժողովրդավարութիւնը: Ի հարկէ, ես կը հասկնամ, որ այստեղ կայ սահմանագծումի խնդիրը, դեռ չյիշատակելու համար այն միւս խնդիրը, թէ ո՛վ պիտի որոշէ, որ ո՛ւր պէտք է սահմանը գծել, ի՛նչ միջոցներով եւ այլն. բայց ես չեմ հասկնար այն մարդիկը, որոնք ձեռքի թեթեւ շարժումով կ’արհամարհեն խօսքին սպաննելու կարողութիւնը:
Այն, որ խօսքը դժուար է կարգաւորել, որ խօսքի ազատութիւնը կ’ենթադրէ ինքնակարգաւորման մեծ չափորոշիչ, չի նշանակեր, որ մենք կրնանք չտեսնել, Սուրբ Գիրքի լեզուով ըսուած, թոյնով լի մահացու լեզուներու հետեւանքները, յատկապէս` այնպիսի ժամանակ մը, երբ մահացու թոյնը կրնայ արտադրուիլ եւ տարածուիլ այնպիսի արագութեամբ, ծաւալով եւ տեւողութեամբ, որ Յակոբի նամակին հեղինակը չէր կարող պատկերացնել իր ամենասարսափելի դժոխքի երեւակայութեան մէջ:
Այո՛, մենք եւս չէինք պատկերացներ մինչեւ վերջերս: «Սոցիալական մետիա»-ն, կամ ես կը նախընտրեմ կոչել «ապասոցիալական մետիա»-ն, ստեղծեց մարդկային հաղորդակցութեան մէջ ամենամեծ յեղափոխութիւնը, որ բանաւոր թունատարածումը վերածեց մանկական խաղի:
Մնալով Աստուածաշունչի մեթաֆորներու մէջ` ընկերային լրատուամիջոցները թունաւոր լեզուներու կատարեալ գործիքներն են: Այստեղ, ոեւէ մարդ, անանունութեան կամ կեղծ ինքնութեան պաշտպանութեան տակ, կրնայ թունաւոր խօսք տարածել ոեւէ մեկուն կամ բանի մասին, եւ թիրախը պաշտպանուելու եւ կամ իրաւունքները վերականգնելու ոչ մէկ հնարք ունի. մինչ թոյնը անխափան եւ երկար ժամանակ կը շարունակէ աշխատիլ համացանցի որոնման համակարգերուն մէջ եւ ընկերային ցանցերուն մէջ:
Խնդիրը աւելի բարդացած է այսօր, քանի որ զանգուածային լրատուամիջոցները հաղորդակցութեան յեղափոխութեան յարմարելու իրենց ձգտման մէջ ո՛չ միայն իրենց լրագրութիւնը կը յարմարեցնեն ընկերային լրատուամիջոցներուն, Թուիթըր փոթորիկներուն եւ հեշթակային հոսքին, այլ նաեւ կարծես հրաժարած են իրենց հրապարակախօսային պատասխանատուութենէն:
Այն, ինչ որ կարելի է ըսել ընկերային միջոցներուն մէջ, եւ որ կրնան ստեղծել Թուիթըր փոթորիկներ եւ սնուցանել հեշթակներ, հակուած են ազդելու հրապարակախօսական լրատուամիջոցներուն վրայ: Ասիկա ինծի համար անընդունելի է. այն, ինչ որ գրեթէ լրիւ ազատօրէն կ’ըսուի ընկերային էջերուն վրայ, նաեւ խօսքեր են, որոնք կրնան վնասել եւ նոյնիսկ սպաննել. այդ խօսքը, ատելութեան խօսքը իմ տեսակէտովս խօսքեր են, որոնք կը խախտեն նոյնինքն ազատութեան հիմքը:
Կը կարծեմ` ժամանակն է, որ սկսինք լրջութեամբ վերաբերիլ ատելութեան խօսքին հետ:
Սթոքհոլմ
