ՀՅ Դաշնակցութեան Օրուան
Փառահեղ Տօնակատարութիւնը
Երէկ` կիրակի, 8 դեկտեմբեր, Պուրճ Համուտի «Գերմանիկ» սրահին մէջ փառահեղ հանդիսութեամբ տօնակատարուեցաւ ՀՅ դաշնակցութեան հիմնադրութեան 78-րդ տարեդարձը:
Ներկայ էին` լիբանանահայոց առաջնորդ Տաճատ արքեպիսկոպոսը, կաթողիկէ հայոց պատրիարքարանի ընդհ. փոխանորդ Մեսրոպ եպս. Թերզեանը, պետական երեսփոխաններ` Մովսէս Տէր Գալուստեանը, մեթր Խաչիկ Պապիկեանը, Սուրէն Խանամիրեանը, ղեկավար ընկերներ, երեւելի ազգայիններ եւ երկսեռ հասարակութիւն մը, որ ծայրէ ծայր լեցուցած էր ընդարձակ սրահը:
Լայն բեմը տպաւորիչ պատկեր մը կը ներկայացնէր: Կեդրոնը` Լիբանանի Հանրապետութեան նախագահ Շարլ Հելուի նկարը եւ ՀՅ դաշնակցութեան հիմնադիր երրորդութեան` Քրիստափորի, Ռոստոմի եւ Զաւարեանի նկարը: Աջին` եռագոյն դրօշ եւ ՀՅԴ զինանշանը: Ձախին` լիբանանեան դրօշ եւ Հայաստանի Հանրապետութեան զինանշանը:
Օրուան նախագահին սեղանին վրայ` ՀՅԴ դրօշը: Բեմի առաջամասի երկայնքին լիբանանեան եւ եռագոյն դրօշներ, իսկ երկու կողմերը, ծայրամասերուն, եռագոյն եւ լիբանանեան մեծ դրօշներ, որոնք փոխն ի փոխ կը բռնէին սկաուտներ եւ արենուշներ:
Հանդէսը սկսաւ Պուրճ Համուտի ՀՄԸՄ-ի սկաուտներու նուագախումբին հնչեցուցած լիբանանեան քայլերգով եւ «Մշակ բանուոր»-ով: Ունկնդրուեցան յոտնկայս:
ՀՅԴ Կեդր. կոմիտէին կողմէ Յակոբ Գարաօղլանեան հանդէսը բացուած յայտարարելէ ետք բեմ հրաւիրեց օրուան նախագահ ընկ. Կարօ Սասունին:
Ընկ. Սասունի իր խօսքին մէջ ըսաւ, որ 78 տարին վերջացուցած Դաշնակցութիւնը իր 79-ին մտած է: Հազիւ 2-3 հոգիներ կան, որ անոր հետ ծնան կամ անկէ քանի մը տարի առաջ` իբրեւ վկաներ այն մեծ ազատագրական հեղեղին, որ ազատագրեց հայոց աշխարհը:
11-րդ դարէն մինչեւ այսօր հայոց աշխարհը յորձանուտներու շրջաններէն անցաւ: Մեր ժողովուրդը կամքի ուժով, ամէնէն տկար օրերուն իսկ յայտարարեց, որ ես կամ, պիտի մնամ: Լինելութիւն հայոց: Ու մեր օրերու խաչեցեալը յարութիւն կ՛առնէր Սարդարապատի մէջ եւ վերականգնեցաւ այն, ինչ որ հազարաւոր տարիներ սպասած էր:
Հիմնական գաղափարներ ունենալով հանդերձ, իբրեւ կուսակցութիւն, ՀՅ դաշնակցութիւնը միայն կուսակցութիւն չէ, այլ հայ ժողովուրդն է, հայ ժողովուրդի բաղձանքներուն, ներքին, հոգեկան տառապանքներուն, համբերութեան, լինելութեան հաւաքականութիւնն է:
Մենք կրնանք թերութիւններ ունենալ: Բայց ձեզի կ՛ըսեմ, որ ՀՅ դաշնակցութիւնը հայ ժողովուրդի հաւաքական կամքի, հաւաքական զգացման, հաւաքական ճիգի, հաւաքական հերոսութեան մտածումն է: Մենք կրնանք երթալ. եւ ո՜վ չգնաց հսկաներէն, սկսեալ` հիմնադիր երրորդութենէն. եւ սակայն անոնց մէջէն կը ծլի պիտի ծլի կամքը հայ ժողովուրդին: Նոր անդամներով Դաշնակցութիւնը պիտի շարունակէ իր առաքելութիւնը:
Այս վայրկեանիս կ՛ապրիմ այն փուլերը, ուրկէ անցաւ հայ ժողովուրդը: 1926-ին, 42 տարի առաջ, երբ Տիթրոյիթի մէջ այսպիսի բեմէ մը ՀՅ դաշնակցութեան օրուան առիթով կը խօսէի, կ՛ըսէի հաւատքով. հիմա 1 միլիոն հայութիւն կայ Հայաստանի մէջ: Կ՛անցնի 50 տարի, կ՛ըլլայ 3 միլիոն: Այսօր հայկական հողերու վրայ 3 միլիոն հայեր կան: Սարդարապատի յուշարձանը կայ, նահատակներուն յուշարձանը կայ: Հայ ժողովուրդի լինելութեան ամէնէն գեղեցիկ իրականութիւնն է: Ու հայ ժողովուրդը պիտի տարածուի եւ տէր պիտի կանգնի իր ամբողջական հողերուն:
50 տարի ետք այսօրուան երիտասարդները ձեռք բերուելիք նուաճումներուն հետ թող նորէն յիշեն այս օրը, երբ տօնեն Դաշնակցութեան օրը: Այս իմաստով բացուած կը յայտարարեմ այսօրուան հանդէսը:
Ընկ. Սասունիի գաղափարաշունչ խօսքերը խոր տպաւորութիւն թողուցին ներկաներու վրայ եւ արժանացան բուռն ծափերու:
Տաղանդաւոր երգչուհի Արփինէ Փեհլիվանեանը դաշնակի ընկերակցութեամբ Պօղոս Ճելալեանի, յաջորդաբար եւ ապրումով մեներգեց «Իմ Երեւան»-ը եւ Տոլուխանեանի «Ծիծեռնակ-ը: Արժանացաւ երկարատեւ ծափերու:
Օրուան առաջին բանախօս Եդուարդ Էլոյեան գրական ինքնուրոյն ոճով ներկայացուց ՀՅ դաշնակցութեան առաջին 30-ամեայ կեանքին պատմութիւնը:
1890-ին ՀՅ դաշնակցութիւնը հրապարակ եկաւ պարզ, կարճ, անպաճոյճ կոչով մը: Սակայն քաղցր կոչ էր` ուղղուած հայ հարուստին` հայթայթելու զէնք, հայ կղերին` օրհնելու հայ զինուորը եւ հայ երիտասարդին` զոհաբերելու իր կեանքը: Եւ ՀՅ դաշնակցութեան ծնունդէն առաջ արդէն իսկ ծանօթ յեղափոխականներ եկան միանալ Դաշնակցութեան դրօշին տակ: Անկէ ետք` դիցապատում է` հին ու առասպելական օրերը յիշեցնող: Մեր կեանքին մէջ կը ստեղծուէր նոր մարդ, որ ինքզինք կանչած էր միայն ու միայն բազմապատկուած ծառայութեան:
Ե. Էլոյեան այդ մարդերը, անցուց ունկնդիրներուն առջեւէն: Տարօրինակ մարդիկ են ասոնք, ըսաւ: Մահուան հետ կարծես խաղի ելած են, եւ մահը կը վախնայ անոնցմէ: Անուններ են յաճախ, անծանօթ, եւ սակայն անոնցմէ իւրաքանչիւրը` ա՜յնքան մեծ: Հայ գաւառացին է անիկա, ահաբեկիչն է, ֆետային, մտաւորականը, գործիչը: Եւրոպան զարմացնող եւ զինուորական հանճարով կռիւներ մղեցին անոնք: Եղան ֆետայի` գրկած միայն իրենց հրացանը եւ սառն շրթներով իրենց վերջին համբոյրը տուին հայ հողին:
Այսպէս քալեց թափօրը հայոց պատմութեան վերջին տինասթիին` ՀՅ դաշնակցութեան եւ հասաւ սպասուած վարդահեղեղ արշալոյսին:
Այնուհետւ, Ե. Էլոյեան ընդգծեց, թէ այն, ինչ որ մերժուեցաւ, այսօր կ՛ընդունուի: Այսօր Սարդարապատ կը կառուցէք: Այսօր պատմութիւնը թերեւս կը փոխէք: Մենք ուրախ ենք, որ հոն էք եւ կու գաք մեզի, հոգ չէ, թէ ո՛ւր ենք այսօր մենք:
Մայիսը որբութիւն էր, անպատսպար վիճակը հայ մարդոց: Բայց հոգի էր: Անօթի կեանք, բայց ունէինք սնունդը մեր հոգիին եւ ապրեցանք անով: Եւ դեռ բանակ էր, պետութիւն էր, հայացման ճիգ հայոց աշխարհին: Որովհետեւ Հայաստան օտար աշխարհագրութիւն էր, մայիսին դարձաւ Հայաստան:
Մայիսը Դաշնակցութեան շրջանին եղաւ կարճ: Ապա ունեցանք տարագրութիւնը այս կուսակցութեան: Անհրաժեշտ է ընդգծել գէթ վերջին պահուն այն աքթը, որ բնորոշիչ է այս կուսակցութեան: Իբրեւ ժողովուրդ ոտքի ելաւ եւ ստեղծեց Սարդարապատ, Բաշ Ապարան, Ղարաքիլիսէ:
1921-ին ձիւն իջաւ մեր պզտիկ լեռնաշխարհին մէջ եւ սառոյց կապեց անոր պատմութեան էջերուն: Սառցապատ ձմեռ եղաւ մեր պզտիկ գարունէն ետք: Եկան կոմունիստը, չեկան, հայանուն բորենին: Մենք ըսինք` կանք, կը մնանք: Ձեր կարմիր ձմրան դէմ` գարուն: Ու փետրուար 18 տուաւ նոր անուններ, նոր հերոսներ: Այդ ձմրան դէմ` վերստին գարուն: Եւ սակայն փետրուարը եղաւ նահատակաց թաղում: Բայց կանք, կը մնանք:
Ե. Էլոյեանի` ՀՅ դաշնակցութեան առաջին 30-ամեայ տարիներու մասին տուած խորհրդապաշտ վերլուծումը արժանացաւ բուռն ծափերու:
Երկրորդ անգամ ըլլալով Արփինէ Փեհլիվանեան, դաշնակի ընկերակցութեամբ Պօղոս Ճելալեանի, արուեստի մեկնաբանութեամբ եւ խոր ապրումով մեներգեց «Կռունկ»-ը եւ Այվազեանի «Երեւան»-ը: Արժանացաւ խանդավառ եւ երկարատեւ ծափերու:
Օրուան երկրորդ բանախօս Յակոբ Իսկէնտէրեանը տպաւորիչ պերճախօսութեամբ պատմեց ՀՅ դաշնակցութեան ոդիսականը` երկրէն դուրս:
Դաշնակցութիւնը անգործ չմնաց: Պատշաճեցաւ նոր պայմաններու եւ 30 տարին չաւարտած` ստեղծեց երկրորդ Հայաստան մը, որ կը շարունակուի: Այդ Հայաստանը դուք էք, հա՛յ ժողովուրդ, եւ ձեզիպէսները` ի սփիւռս աշխարհի:
Ի պատիւ այս մեծ կազմակերպութեան, որ երբ դժուար պայմաններու մէջ դուրս եկաւ իր հայրենիքէն, առաջին գործը եղաւ դաս մը տալ մարդկութեան: Իր մարտական ահաբեկիչներուն ձեռքով մաքրեց հրապարակէն հայ ժողովուրդի դահճապետները: Սրբեց իր անունին կցուած մեծ արատը:
Եթէ ինքնանպատակ ըլլար այս կազմակերպութիւնը, առաջինը ես պիտի ըսէի, որ վերջ տանք: Անիկա իբրեւ միջոց պահած է իր գոյութիւնը եւ կը շարունակէ մնալ միջոց մեր ազգային իտէալին: Վերանորոգենք մեր ուխտը, որովհետեւ շատ դժուար է այս ծփուն Հայաստանը կենդանի եւ վառ պահել:
Եթէ հաւատացած էք, որ եկած ենք կազմակերպութեան մը մեր յարգանքի տուրքը տալու, ես բաւարարուած չեմ: Եթէ եկած էք հայ ազատագրութեան, հայ յեղափոխութեան տօնը տօնելու, ես կը բաւարարուիմ եւ այդ կ՛իրականանայ միակ կազմակերպութեամբ մը, եւ ատիկա ՀՅ դաշնակցութիւնն է:
Ի՞նչ ըրաւ այս կազմակերպութիւնը սփիւռքի մէջ: Դաշնակցութիւնը զէնքով խաղալու վարժուած էր միայն: Վարժուեցաւ նաեւ ճիպոտ ձեռք առնելու, համանուագ ստեղծելու, հայ ժողովուրդին մշակոյթին համանուագը: Մանրամասնեց եւ գործի վերածեց հայ դպրոցներով, հայ եկեղեցիներով, հայ ակումբներով…
Այդ մշակոյթի համանուագն է, որ կը ստեղծագործէ եւ կը մեկնաբանէ: Ով որ սխալ կը տեսնէ ՀՅ դաշնակցութեան այս խմբաւորումը, թող ըսէ` սխա՛լ է այդ ճամբադ:
ՀՅ դաշնակցութիւնը պետութիւն չէ այսօր: Հայրենի իշխանութիւնը կը դատապարտէ մեր կազմակերպութիւնը: Դարձաւ ընդդիմադիր կուսակցութիւն: Սփիւռքի մէջ եւս չհանդուրժուեցաւ:
Ինչ որ թշնամիէն կու գայ, հասկնալի է: Սակայն երրորդ թշնամին կու գայ մեր ժողովուրդէն: Մեզի համար մտահոգիչը այս է: Անոնք, որոնք այս կազմակերպութեան մէջ չեն թրծուած, խօսքս անոնց է: Թող չկարծեն, որ պատմութիւնը չի կրկնուիր: Յաճախ` նոյն կերպով, տարբեր ձեւերով:
Հիմնական վտանգին առաջքը դուք պիտի առնէք, հա՛յ մայրեր: Ծանր պարտականութիւն ունիք: Աշխարհի հինգ ցամաքամասերուն վրայ ոչ մէկ պետութիւն պիտի ստանձնէ այն, ինչ որ ՀՅ դաշնակցութիւնը ստանձնած է ինքնաբերաբար: Դրօշակը առած, կը քալէ` հաւատալով, որ հայ ժողովուրդը կը քալէ իր ետեւէն:
Պիտի ուզէի, որ դուք ամէնօրեայ ձեր կեանքի ընթացքին, այն դաժան կեանքին, որ կը վարենք հացի ի խնդիր չմոռնայիք նաեւ մտքի եւ հոգիի հացը:
ՀՅ դաշնակցութիւնը իր անցեալի պատմութիւնը կը փոխանցէ նոր սերունդին: Հայաստանի մէջ մինչեւ 14 տարեկան հայ պատանին չի սորվիր, չի կրնար սորվիլ հայոց պատմութիւն, հնարաւորութիւն չունի:
Հայ կոչումը մեզ լիուլի բաւարարած է: Այսուհետեւ եւս պիտի բաւարարէ, պէտք է բաւարարէ: Արեւելահայ, արեւմտահայ եւ այլ ածականներու պէտք չկայ, պիտի չհանդուրժենք: Հայ եւ Հայաստան:
ՀՅ դաշնակցութիւնը սփիւռքի մէջ, բոլոր ճակատներու վրայ, դժուար, հերոսանալիք ճամբաներու վրայ մաշեցնող, կամք թուլացնող կռիւ է, որ կը վարէ:
Դաշնակցութիւնը քաղաքներու համար չէր ստեղծուած, լեռներու վրայ կրակ վառելու համար ստեղծուած էր: Երբեմն լեռնցիի պէս է իր շարժուձեւը: Թերեւս չ՛ուզեր ալ քաղաքացի ըլլալ: Կ՛ուզէ լեռները վերադառնալ: Դէպի ազատութիւն, ինչպէս գրուած է իր դրօշին տակ: Այդ ազատութիւնը կ՛ուզէ իրեն հետ տանիլ:
Սփիւռքը տէ՛ր կը մնայ իր ամբողջական հանգանակին` յանձին ՀՅ դաշնակցութեան: Մեր դաւանանքը կը մնայ նոյնը: Ամբողջական Հայաստան ամբողջական հայութեամբ: Հայ ժողովուրդ, հայ ազգ, ազատ, անկախ պետականութիւն` իր հողերուն վրայ:
Յ. Իսկէնտէրեանը իր բանախօսութիւնը վերջացուց հայրենասիրական գեղեցիկ պատմութեամբ մը: Եզրակացուց ՀՅ դաշնակցութիւնը երբեք թոյլ պիտի չտայ, որ լերան գայլերը գան եւ յօշոտեն ժողովուրդը:
Հայրենաշունչ այս բանախօսութինը, զոր ներկայացուցինք ընդհանուր գիծերու մէջ, արժանացաւ խանդավառ ծափերու:
Խաչիկ Արարատեան լաւագոյն մեկնաբանութեամբ, բոցաշունչ եւ խոր ապրումով արտասանեց Տ. Ոսկունիի «Անմահները կը տողանցեն»-ը: Մինչ պաստառի վրայ, ՀՅ դաշնակցութեան երրորդութենէն սկսեալ, ֆետայիներ, մտաւորականներ, գործիչներ, ահաբեկիչներ յաջորդաբար ներկայացուեցան` իւրաքանչիւրը արժանանալով բուռն եւ խանդավառ ծափերու, առաւելաբար սրահը լեցուած գաղափարապաշտ երիտասարդներու կողմէ:
Կարօ Սասունի իր փակման խօսքին մէջ ըսաւ հոգեկան արտայայտութիւնները, որոնք եղան այստեղ այսօր, ՀՅ դաշնակցութեան 78-ամեակին առիթով, նաեւ` Հայաստանի Հանրապետութեան ստեղծման 50-ամեակին առիթով, կրնամ ըսել, որ հայութիւնը կը գտնուի քաղաքական մէկ հորիզոնի վրայ, աւելի մեծ յոյսով կրնայ նայիլ ապագային:
Երկուքուկէս-երեք միլիոն հայութիւն կայ հայրենի հողին վրայ, նաեւ երկուքուկէս-երեք միլիոն հայութիւն` արտասահմանի եւ Ռուսիոյ մէջ:
Քաղաքական հսկայ Դատ մը ունինք:
դաշնակցութիւնը մարտական է, գրական է, հոգեկան է, պատմական է, ամէն ինչի հաւաքական կամքն է:
Պիտի ուզէի, որ մեր չափահաս ընկերները ամուր կենան, հաւատաւոր մնան:
Հարցերը 50 տարուան մէջ չեն լուծուիր, եւ մենք այդ ճամբով պիտի տանինք մեր պայքարը, հայ ժողովուրդի դրօշակը բարձր պահելով, որ կը նշանակէ ՀՅ դաշնակցութեան դրօշակը բարձր պահել:
Երկարատեւ եւ խանդավառ ծափերով վերջ գտաւ տօնակատարութիւնը: Ներկաները վերանորոգուած ուխտով եւ հաւատքով մեկնեցան սրահէն:
