50 Տարի Առաջ (18 Հոկտեմբեր 1968)

Կրթական Խնդիրներ

 Հայերէն Լեզուի Ուսուցումը
Եւ Պետական Քննութիւնները

Լիբանանի մէջ մեր դպրոցները կը վայելեն կրթական գործունէութեան լայն ազատութիւն: Իւրաքանչիւր վարժարանի տնօրէնութիւն ազատ է իր ուզած ձեւով դասացուցակ կազմելու եւ դասաբաշխում կատարելու: Որեւէ նիւթի դասապահերը սահմանափակող օրէնք գոյութիւն չունի:

Մեր լեզուի ուսուցման եւ մեր մշակոյթի զարգացման տեսակէտէն սքանչելի է անշուշտ այս ազատութիւնը, որմէ կ՛օգտուինք ահա կէս դարէ ի վեր: Բայց եթէ հարցը քննենք ըստ էութեան, կը տեսնենք, թէ ներկայիս մանաւանդ հայ վարժարաններու կրթական ինքնավարութիւնը աւելի երեւութական սկսած է դառնալ, քան իրական:

Պետութիւնը ունի իր սերթիֆիքայի, պըրըվէի եւ պաքալորէայի ծրագիրը եւ պաշտօնական քննութիւնները: Այդ քննութիւններուն ընծայած վկայականները կը պահանջուին բնականաբար զանազան դռներէ ներս մտնելու իբրեւ բանալի: Պէյրութի երեք համալսարաններուն մուտքը պայմանաւորուած է պաքալորէայով: Ֆրանսական պաքալորէան կամ ամերիկեան սոֆոմորը ցարդ համարժէք կը նկատուին լիբանանեանին: Վաղը կրնայ կացութիւնը փոխուիլ եւ լիբանանեան պաքալորէան օրէնքին առջեւ նկատուիլ ի զօրու եղող միակ վկայականը, ինչպէս որ կ՛ենթադրուի: Լիբանան հանդուրժողութեան երկիր է, եւ այս հողին վրայ ծաղկող այլազան քաղաքակրթութիւններ արգելք են այլամերժ օրէնքներու:

Ի՛նչ ալ ըլլայ սակայն, մեր վարժարաններուն համար հարցը կը մնայ նոյնը: Հակառակ մեր վայելած օրհնեալ ազատութեան, ուզենք թէ չուզենք, մեր զաւակները պիտի պատրաստենք պաշտօնական քննութեանց` իբրեւ Լիբանանի քաղաքացի: Եւ այս կէտէն ալ կը սկսի բնական կաշկանդում մը, որուն հետեւանքները անխուսափելիօրէն կ՛անդրադառնան հայ լեզուի ուսուցման վրայ:

Նախակրթարաններու առջեւ ներկայացող պետական քննութիւնը այժմ լիբանանեան սերթիֆիքան է, որ դարձած է հիմնական  նպատակ գրեթէ բոլոր հայ վարժարաններուն համար: Ասիկա առաջին սանդխամատն է` հասնելու համար աստիճան առ աստիճան մինչեւ պաքալորէա: Եւ մրցադաշտի վրայ վազող մարզիկներու նախանձայոյզ պրկումովը, մեր վարժարանները իրարու հետ մրցումի ելած են կարծես` տարեվերջի արդիւնքներուն մէջ քանի մը յաջողութիւն աւելի յայտարարելու գոհունակութեամբ:

Լաւ բան է անշուշտ յաջողութիւններ արձանագրելը պաշտօնական քննութիւններու մէջ: Բայց այս ձգտումը պէտք չէ մոռցնել տայ մեզի հայ դպրոցին գոյութեան նպատակը:

Այդ նպատակը բացատրութեան չի կարօտիր. հայ մանուկին հոգին կաղապարել հայ շունչով, հայ ապրումներով եւ հայ լեզուին անփոխարինելի քաղցրութեամբ:

Արդ, պետական եւ պաշտօնական քննութիւններու մտահոգութիւնը, որ ներկայիս տիրապետող գերակշռութիւն ստացած է դասացուցակներուն եւ դասաւանդութիւններուն վրայ, արիւնաքամ ընելու վրայ է մեր վարժարաններու հայեցի կրթութիւնը: Պէտք չէ վախնալ շեշտակի նայելէ ճշմարտութեան աչքերուն մէջ: Այսօր երրորդ, չորրորդ, հինգերորդ դասարանի մեր աշակերտները հայերէն լեզուն այնպէս չեն սորվիր, ինչպէս կը սորվէին երէկ: Հայեցի արժէքներու հանդէպ շահագրգռութիւնը զգալապէս նուազած է: Եւ ասիկա` հետեւեալ շատ հասկնալի պատճառներով.

Նախ` հայերէնով աւանդուող նիւթերը կամաց-կամաց կը զեղչուին, կը կրծուին եւ կը չքանան: Նախակրթարանին մէջ մայրենի լեզուն միա՛յն լեզուի յատկացուած դասապահերով կարելի չէ իւրացնել: Անոր օժանդակ պէտք է դառնան գիտութեանց, աշխարհագրութեան, թուաբանութեան եւ այլ դասեր, որոնք նոյնպէս մայրենի լեզուով պէտք է աւանդուին, որպէսզի ընդհանուր մթնոլորտ մը ստեղծուի, հարազատ եւ հայեցի, ուր հայերէնը մանուկի հոգիին մէկ մասը դառնայ:

Մինչդեռ այժմ հակառակն է, որ տեղի կ՛ունենայ: Հայերէնի ուսուցումը կը կատարուի քանի մը դասապահերու ընթացքին` իբրեւ առանձնակի լեզու, իսկ օժանդակ միւս դասերը կ՛աւանդուին արաբերէնով` ի սէր սերթիֆիքայի յաջողութեան: Վարժարաններ ունինք, ուր շաբթուան 36 պահերէն աւելի քան քսանը յատկացուած է արաբերէնով դասաւանդուող նիւթերու, վեցը` օտար լեզուի մը եւ քանի մը փշրանք ալ` հայերէնին:

Այս իրողութիւնը ծանր հարուած մըն է հայ լեզուին համար, եւ այս մասին պատասխանատուները լրջօրէն պէտք  է մտածեն:

Երկրորդ պատճառը կը բխի առաջինէն եւ կը դառնայ ընդհանուր մտայնութիւն աշակերտներուն մէջ: Արդարեւ, դպրոց մը իր նպատակին սլաքը ո՛ր ուղղութեամբ լարէ, այդ ուղղութիւնը կը ստանայ առաջնակարգ կարեւորութիւն եւ մնացած դասերը երկրորդական բնոյթ կը ստանան: Հայերէնը ինքնաբերաբար նետուած է արդէն երկրորդ գիծի վրայ: Չի բաւեր դասապահերու թիւը նոյնը պահել, չի բաւեր աշակերտներուն ազգասիրական յորդորներ կարդալ, չեն բաւեր նոյնիսկ բարեխիղճ ուսուցիչներու ճիգերը` դասարանէն ներս: Աշակերտը միշտ կը մտածէ. «Սերթիֆիքայի յաջողութեան մէջ հայերէնը դեր չի կատարեր»: Այս է աշակերտին մտայնութիւնը, որ, աւա՜ղ, հետզհետէ անզգալաբար կը դառնայ նաեւ դպրոցի մտայնութիւն:

Այս պատճառներուն վրայ աւելցուցէք նաեւ ծնողներու մեծ մասին նախասիրութիւնը, որ կը թեքի դէպի պաշտօնական քննութեանց յաջողութիւնը, դուք կ՛ունենաք խեղճ եւ անպաշտպան մայրենի բարբառ մը, որ մինակ է պայքարի ճակատին վրայ, լքուած` իր բոլոր դաշնակիցներէն:

Ես ալ ուրիշներու կարգին մատնանշեցի ցաւը` առանց լուծում առաջարկելու: Լուծումը հաւաքական խորհրդակցութեան ու գործակցութեան կը կարօտի: Մենք պարտաւոր ենք պաշտպանել մեր լեզուն` ազատութեան այս հողին վրայ: Եւ ատիկա անկարելի չէ, եթէ գիտնանք տալ կայսեր` ինչ որ կը պատկանի կայսեր եւ Աստուծոյ` ինչ որ կը պատկանի Աստուծոյ:

Մ. ԻՇԽԱՆ