ԳԷՈՐԳ ՊԵՏԻԿԵԱՆ
Նախաձեռնութեամբ ՀՀ կրթութեան եւ գիտութեան նախարարութեան, 2-6 օգոստոս 2018, Աղվերանի մէջ տեղի ունեցաւ Հայաստան-սփիւռք Համահայկական 8-րդ կրթական խորհրդաժողովը, որուն հրաւիրուած էին Հայաստանէն եւ բազմաշերտ սփիւռքէն, Արցախէն, Ջաւախքէն ամէնօրեայ եւ միօրեայ վարժարաններու ուսուցիչներ, տնօրէններ, փրոֆեսէօրներ, մշակութային, կրթական կեդրոններու, թեմական խորհուրդի անդամներ եւ ներկայացուցիչներ, վարիչներ, մասնագէտներ, աշխատակիցներ, դաստիարակներ, մեթոտիստներ եւ գիտաշխատողներ ու հիւրեր` աւելի քան 150 կրթական մշակներ:
Իբրեւ սոյն խորհրդաժողովի «Սփիւռքի տարածքին հայերէնի ուսուցման եւ հայեցի դաստիարակութեան հիմնահարցերը» քննող մասնակիցներէն մէկը` անմեղօրէն կ՛ուզեմ որոշ չափով լոյսին բերել խորհրդաժողովին լիագումար եւ կամ մասնակի ժողովներու ընթացքին սրտբացօրէն արծարծուած մտահոգութիւններէն մինչեւ թելադրանք-առաջարկները, մինչեւ ամէն գաղութէ կամ շրջանէ ներս դիմագրաւուած հարցերն ու դժուարութիւնները:
Ու, ինչ մեղքս պահեմ, այս մեծածախս եւ բազմամարդ խորհրդաժողովի առաջին օրն իսկ ես ինծի համար հարց տուի, թէ մենք` ներկաներս, իրապէս ո՞ւր կ՛ուզէինք երթալ եւ ո՞ր ուղղութեամբ քալել եւ ինչպէ՛ս պիտի հասնէինք լուծումներու…
Ըստ իս, ներկայացուած կամ արծարծուած բազմազան խնդիրները այնքան ալ դիւրին կամ հեզասահ լուծուելիք ճամբաներ չունէին: Եթէ նոյնիսկ նման բաներ կային, այդ բոլորը պիտի կարօտէին լուրջ ուսումնասիրութիւններու, որոշ նիւթականի եւ մանաւանդ որոշ ժամանակի ու հետեւողական աշխատանքի:
Մէկ խօսքով, մեզ` մասնակիցներս տանջող մեծ խնդիր մըն էր այս մէկը:
Գնահատելի էր այն երեւոյթը, որ ամէն անգամ եւ ամէն առիթով ներկաներուն կողմէ շեշտուեցաւ, որ ազգային մեր լեզուն իր որոշիչ դերը ունէր մեր գոյութեան մէջ: Ասոր իբրեւ հարազատ ծնունդ` շեշտուեցաւ աշխարհի տարածքին հայ ըլլալու եւ մանաւանդ հայ մնալու առաջնահերթ խնդիրը:
Բայց, միւս կողմէ, խորհրդաժողովին մեր բոլորին անձնական կամ հաւաքական շփումները անկասկած իրենց բարերար դերն ու գործը ունեցան մեր մտքերու զարգացման բաժնէն ներս: Այսպէս, շեփորուեցան հայ գաղութններէ ներս եւ մանաւանդ հայ աշակերտին մօտ հայերէնախօսութեան նուազումը, անոր ունեցած բառապաշարի պակասը, այս ձեւով հայոց լեզուի նահանջը, յատկապէս շեշտուեցաւ արեւմտահայերէնի ուսուցման բացկայութիւնը հայրենիքի տարածքին, ինչպէս նաեւ` կրթական որոշ ծրագիրներու չգոյութիւնը, ամէնօրեայ եւ մանաւանդ միօրեայ վարժարաններու հարցերը անոնց ուսուցման կերպերն ու մեթոտները, յարմարագոյն դասագիրքերու զգալի բացակայութիւն ու այլ բազմաշերտ իրավիճակներ: Կային նաեւ հայկական դիմագիծի պահպանման ակունքէն ծնած կուտակուած խնդիրներ եւ հարցեր:
Կը յուսայի, որ կարելի պիտի ըլլար նաեւ ուսումնական եւ կրթական ծրագիրներու բարեփոխումներն ու արդիականացումները տեսնել եւ մանաւանդ` արեւելահայերէն ու արեւմտահայերէն նոր դասագիրք պատրաստելու կամ ունենալու ճշգրիտ ու կողմնորոշուած քայլերը լսել եւ տեսնել: Բայց յոյսս տակաւին չեմ կտրած:
Աւելցնեմ նաեւ, որ թէեւ կատարուած քննարկումներուն եւ հարցադրումներուն ընթացքին կը գիտակցէի, որ վերջ ի վերջոյ ներկայացուած մտահոգութիւնները որոշ չափով եւ ձեւով մեր բոլորին մօտ նոյնն էին, սակայն էականը այն էր, թէ ինչպէ՛ս եւ որքա՛ն շուտ կարելի պիտի ըլլար զանոնք լուծելը:
Վերջ ի վերջոյ մեզի համար հայեցի դաստիարակութեան նպատակն էր պատրաստել հայ անհատը հասարակական կեանքին, նաեւ` հայկական արժէքներ փոխանցել եւ ասոնց կողքին աշակերտներուն սրտին ու հոգիին մէջ նոր եւ արդի մեթոտներով հաւատք ներշնչել, հայու ոգի սերմանել եւ ինքնագիտակցութիւն արթնցնել, արեւմտահայերէնին զարկ տալ եւ, վերջապէս, հայութիւն ստեղծել: Այս բոլորին համար էական էր հայոց լեզուի արդի դասագիրքը, մեր մայրենի լեզուին (արեւելահայերէն եւ արեւմտահայերէն) մաքրութիւնն ու ճիշդ գործածութիւնը, անոր` օտար բառերէն զերծ մնալու ու մաքրագործուելու անհրաժեշտութիւնը, հայրենքի կամ սփիւռքի տարածքին, հաւասարապէս:
Որովհետեւ վերջ ի վերջոյ բոլորս ալ կը հաւատայինք, որ մեր ինքնութիւնը պահելու համար մայրենի լեզուի էականութիւնը նախապայման էր:
Արդ, խորհրդաժողովի ընդհանուր սովորական ընթացքը, շրջաններու պատասխանատուներուն հրամցուցած յաճախ երկար եւ երբեմն ալ աւելորդ ժամավաճառ տեղեկութիւնները, բանախօսներու արտասանած նիւթերն ու լուսաբանութիւնները եւ ժողովի աւարտին հապճեպ պատրաստուած ու դասական դարձած բանաձեւը անձնապէս ինծի լրջօրէն մտածել կու տան եւ առիթ կ՛ընծայեն հետեւեալ մատնանշումները առաջարկելու.
Այսպէս,
– Յաջորդ խորհրդաժողովները դուրս բերել իրենց ներկայ ընթացիկ, կաղապարուած եւ սովորական իրավիճակէն: Բծախնդրօրէն մօտենալ բանախօսներու եւ մանաւանդ մասնակիցներու եւ հիւրերու ցանկերու ընտրութեան կազմութեան:
– Իւրաքանչիւր խորհրդաժողովի սկիզբին պաշտօնապէս զեկուցել նախորդին կատարուած առաջարկներու ընդհանուր ճակատագրի մասին:
– Գործնականապէս (կրթական մշակներու) ներուժը համախմբելու եւ մէկտեղելու անհրաժեշտութեան մասին մտածել:
– Ապահովել նաեւ ներկայութիւնը հայ մամուլի` լրագրողներուն եւ, ինչո՞ւ չէ, իբրեւ կենսական արխիւ` լիագումար նիստերը տեսագրել:
– Շեշտել, որ արեւմտահայերէնը հայրենիքին մէջ դասագիրքերու միջոցով դառնայ նաեւ շնչող լեզու:
– Բոլոր բանախօսները եւ շրջաններու զեկուցողները իրենց ներկայացնելիքները, հակիրճ ու գրաւոր կերպով, նախապէս ժողովականներուն յանձնել:
– Խորհրդաժողովները մասնագիտական բաժանմունքներով դասաւորել եւ ներկայացնել:
– Անպայմանօրէն ապահովել ներկայութիւնը մեր նոր սերունդի այն ուսանողներուն, որոնք ընդհանրապէս ընտրած են կրթական ասպարէզը եւ դարձած են կամ պիտի դառնան կրթական մշակներ:
– Գաղութներու դասագիրքերու պատրաստութեան ատեն անպայման հայրենի ընտրեալ յանձնախումբին մէջ ներառել սփիւռքի այդ շրջանի յատուկ փորձառու կրթական մասնագէտներու ներկայութիւնն ու կարծիքը:
– Էական եւ անհրաժեշտ է մօտէն հետեւիլ սոյն ժողովներուն առնուած քայլերուն, առաջարկներուն եւ կամ որոշումներու իրագործման:
– Նոր դասագիրքեր պատրաստելու էականութեան կողքին, անպայման նոր ուսուցիչներ պատրաստելու ծրագրին պատրաստութիւնն ու անմիջական իրագործումը շեշտել:
Ուստի յաջողութիւն եւ վարձքը կատար բոլորին: Մինչ` յաջորդ հանդիպում:
