ՀՅԴ Բիւրոյի տնտեսական հետազօտութիւնների գրասենեակի ծրագրերի համակարգող Թադեւոս Աւետիսեանի խօսքը` «ՀՅԴ սոցիալ-տնտեսական քաղաքականութեան հիմնադրոյթների» նախագծի շնորհահանդէսի ժամանակ:
Սիրելի՛ ընկերներ,
Յարգելի՛ ներկաներ,
Պատիւ ունեմ ներկայացնելու ՀՅԴ սոցիալ-տնտեսական քաղաքականութեան հիմնադրոյթների նախագիծը:
Նախագիծը բովանդակում է`
– Հայաստանի անկախացումից ի վեր վարուող նեօլիպերալ տնտեսական քաղաքականութեան հիմնախնդիրները, մարտահրաւէրները,
– Երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանը վերաբերող ՀՅԴ հիմնարար մօտեցումները, սկզբունքներն ու հաւաքական լուծումները:
Մասնաւորապէս վեր են հանուել տնտեսական հետեւեալ հիմնախնդիրները.
– Պետական սեփականութեան առաւելագոյն մասնաւորեցում եւ կրճատում,
– Տնտեսութեան ուղղակի կարգաւորումից դէպի անուղղակի մեթոտների գործադրում,
– Ազգային արժոյթի դրամական զանգուածի սահմանափակման սկզբունքի արմատաւորում,
– Արտաքին առեւտրային հովանաւորչական գործիքների կրճատում,
– Տարածքային համաչափ զարգացման ոչ բաւարար գործիքակազմ,
– Սոցիալական նուազագոյն երաշխիքների ապահովման ոչ բաւարար արդիւնքներ:
Աշխատաշուկայի պետական կարգաւորման անհամարժէքութիւն
Սոցիալ-տնտեսական մարտահրաւէրները առանձնացուած են երեք հիմնական ուղղութիւններով`
1.- Նեօլիպերալ մաքրոտնտեսական քաղաքականութիւն`
պետութեան մասնակցային, խթանիչ եւ կարգաւորիչ դերի նուազում,
2.- Աշխարհաքաղաքական`
շրջափակում, դէպի ծով ելքի բացակայութիւն, պատերազմի սպառնալիք ու ռիսք,
3.- Միքրոտնտեսական`
ձեռնարկութիւնների տնտեսական արդիւնաւէտութեան եւ մրցունակութեան, սահմանափակ մրցակցութեան խնդիրներ:
Որպէս սոցիալական` պետութիւնը պէտք է լիարժէք ստանձնի իր քաղաքացու սոցիալ-տնտեսական բարեկեցութեան եւ կեանքի որակի առաջանցիկ աճի ապահովման առանցքային դերը:
Դաշնակցութիւնը այս հիմնարար նպատակի իրացման հիմքում դնում է հետեւեալ արժէքները` ազատութիւն, արդարութիւն, համերաշխութիւն: Այսպէս, իրական ազատութեան կարելի է հասնել, եթէ ապահովուած են տնտեսական նախադրեալներն ու հաւասար հնարաւորութիւնները, մարդն ունի սոցիալական երաշխիքներ, որոնք ապահովում են նրա ազատ կամարտայայտութիւնը:
Արդարութիւնը պահանջում է տնտեսական արդիւնքի արդար բաշխում եւ վերաբաշխում: Սակայն այն չի ենթադրում խորհրդային բացարձակ «հաւասարութիւն»: Չի հակասում նաեւ աշխատանքն` ըստ քանակի ու որակի վարձատրելու շուկայական սկզբունքին: Արդարութիւնը սոցիալական պետութեան հիմքն է եւ երաշխաւորում է հասարակութեան համերաշխութիւնը:
Իսկ համերաշխութիւնը լոկ բարեգործութիւն չէ, այն գոյատեւման եւ ազգի տեսլականին հասնելու գրաւականն է, կեանքի որակի եւ կայուն զարգացման ապահովման նախապայմանը:
Կարգաւորուող շուկայական տնտեսութեամբ, սոցիալական ու ժողովրդավարական երկիր ունենալու Դաշնակցութեան հայեցակարգի հիմքում ընկած են 3 հիմնական սկզբունքներ`
– Առաջանցիկ տնտեսական աճ,
– Սոցիալական ներառականութիւն եւ արդարութիւն,
– Կայուն զարգացում:
Յաջորդիւ կը ներկայացուեն այս սկզբունքների ներքոյ առաջարկուող հաւաքական լուծումները:
1.- Տնտեսութիւնը պէտք է զարգանայ ոչ թէ շուկայական, տարերային կերպով, այլ պէտք է զուգորդուի պետական անհրաժեշտ կարգաւորմամբ ու նպատակային մասնակցութեամբ.
շուկայի դասական «անտեսանելի ձեռքի» ուժը պէտք է լիարժէք լրացուի «պետութեան տեսանելի ձեռքի» ուժով:
Տնտեսութեան ներուժը պէտք է ունենայ երկրի համեմատական առաւելութիւնների ամրապնդման եւ նորարարական լուծումներով ընդլայնման կայուն հիմքեր:
Իսկ սոցիալական ներառականութեան եւ կեանքի որակի տեսանելի փոփոխութեան համար անհրաժեշտ է տնտեսութեան առաւելագոյն ներուժին ձգտող կայուն տնտեսական աճ:
Հարկային քաղաքականութեան հիմքում պէտք է դրուի «Շատից շատ, քչից քիչ» սկզբունքը: Այսինքն հանրային բարեկեցութիւնից առաւել մեծ բաժին ստացողը դրա դիմաց պէտք է յարաբերականօրէն աւելի մեծ պատասխանատուութիւն ստանձնի հասարակութեան առաջ:
Մրցակցային զարգացման միջավայրի ձեւաւորումը իր հերթին պահանջում է` մեծացնել տուգանքները գերիշխող դիրքի չարաշահումների համար, նախատեսել հակամրցակցային գործողութեան վնասի փոխհատուցման մեքանիզմ եւ հզօրացնել հակամենաշնորհային պայքար իրականացնող պետական մարմինի հաստատութենական կարողութիւնները: Այդպիսի ընկերութիւնները օրէնքի ուժով պէտք է դառնան ԲԲԸ, որոնց բաժնետոմսերի առնուազն 1/3-ը ազատ բաժանորդագրման պէտք է ներկայացուի սակարանում, ինչը կը նպաստի եկամուտների արդար բաշխմանը, քորփորատիւ մշակոյթի զարգացմանը եւ հանրային վստահութեան հաստատմանը:
Սոցիալ-տնտեսական զարգացման եւ անվտանգութեան հիմնական ենթակառուցուածքային մաքրոգործօն են բնական մենաշնորհները, որոնք պէտք է ոչ միայն անուղղակի կարգաւորուեն պետութեան կողմից, այլեւ ունենան ուղղակի պետական մասնակցութիւն` որոշումներ կայացնելու հսկիչ փաթեթով:
Ենթակառուցուածքային մեծ ծրագրեր նախաձեռնելիս անհրաժեշտ է խուսափել «ենթակառուցուածքային ծուղակից», երբ ծրագրի փաստացի ժամկէտն ու պիւտճէն բազմապատիկ անգամ գերազանցում են նախահաշիւը, եւ չի ապահովւում ծրագրի արդիւնքը:
Արտաքին ռիսքերի կառավարման ճկուն համակարգ ունենալու համար անհրաժեշտ է արտաքին տնտեսական տարբերակուած քաղաքականութիւն` տնտեսութեան ստեղծարար զարգացման եւ մարդկային դրամագլխում արդիւնքային ներդրումների ներգրաւման հիմնական նպատակներով:
Արտաքին եւ ներքին ներդրումների ներգրաւման հիմնական երաշխիքներից է նաեւ միջազգային չափանիշներով` արդար, անկախ եւ արդիւնաւէտ դատաիրաւական համակարգի ձեւաւորումը, ներառեալ հաշտարար դատարանները:
Այս նպատակադրումների համաթեքսթում հայկական սփիւռքը պէտք է դիտուի որպէս յենասիւնային մաքրոգործօն եւ այդ ներուժը պէտք է լիարժէք իրացուի սփիւռքի հետ տնտեսական կապերի զարգացման ռազմավարութեանը համապատասխան:
Արտահանման խթանման համար (յատկապէս` զբօսաշրջութեան ոլորտում) անհրաժեշտ են` աշխուժօրէն եւ ծրագրուած օգտագործել ՀՀ դեսպանատների եւ առեւտրային ներկայացուցչութիւնների հնարաւորութիւնները, արտահանման սուպսիտաւորումից ու ապահովագրութիւնից բացի` ներդրնել պետական երաշխիքով առեւտրի ֆինանսաւորման արդի գործիքներ:
Միւս կողմից` ներմուծման փոխարինման գործիքակազմը չի կարող արդիւնաւէտ լինել, եթէ գոնէ պետական գնումներում նախապատուութիւն չտրուի տեղական արտադրողին:
Տնտեսական քաղաքականութիւնը պէտք է ուղղուած լինի նաեւ աճի առաջնային բեւեռների ձեւաւորմանը` ՓՄՁ, աշխատատար եւ գիտելիքային ճիւղեր, զբօսաշրջութեան ներուժ ունեցող բնակավայրեր, ռազմական արդիւնաբերութեան բարձր արհեստագիտատար բնագաւառներ, խոշոր ներդրումներով եւ նոր աշխատատեղեր ստեղծող առանձին ձեռնարկութիւններ, յատկապէս` սահմանամերձ, բարձր լեռնային բնակավայրերում:
Գիւղատնտեսութեան զարգացման համար անհրաժեշտ է ապահովագրուած, կայուն եկամտաստեղծ եւ համալիր տնտեսվարման պայմանների լիարժէք ձեւաւորում` «անապահովութիւնից դէպի կայուն զբաղուածութիւն» սկզբունքով:
2.- Տնտեսական աճը բարեկեցութեան անհրաժեշտ, բայց ոչ բաւարար պայման է:
Զուգահեռաբար եւ փոխադարձութեան սկզբունքով` տնտեսական զարգացումը պէտք է անշեղօրէն ուղենշուի սոցիալական ներառականութեամբ եւ արդարութեամբ:
Մասնաւորապէս`
Նախ` ՀՆԱ-ի առնուազն 25 տոկոսը, սահմանուած թիրախներին ու առաջնահերթութիւններին համաչափ, պէտք է ուղղուի սոցիալական պաշտպանութեան, առողջապահութեան, կրթութեան եւ մշակոյթի ոլորտներին:
Պետական միջոցների կայուն աւելացմանը զուգահեռ պէտք է իրականացուեն պետական եւ համայնքային արդիական ծրագրեր` իւրաքանչիւր քաղաքացու նուազագոյն սոցիալական կարիքների բաւարարման վերջնանպատակով:
Զուգահեռաբար, առաջնային կարեւորութիւն ունի աշխատաշուկայի պետական կարգաւորումը եւ աշխատողների սոցիալ-աշխատանքային իրաւունքների պաշտպանութիւնը:
Մասնաւորապէս`
Զբաղուածութեան պետական աջակցութեան ծրագրերի ակնկալուող արդիւնք պէտք է սահմանուի գործազուրկի կայուն զբաղուածութեան ապահովումը այն մօտեցմամբ, որ իւրաքանչիւր շահառուի համար ծախսուած պետական միջոցները վերադարձուեն նրա եկամտահարկով:
Պետութեան համար առաւել նպատակայարմար պէտք է լինի աշխատատար ճիւղերի ձեռնարկութիւնների մասնակի սուպսիտաւորումը` որպէս անապահովութեան նպաստին այլընտրանք եւ տարածքային համաչափ զարգացման գործիք:
Հաշմանդամութիւն ունեցող անձանց զբաղուածութեան ապահովման համար, ի լրումն, անհրաժեշտ են նաեւ` խոշոր գործատուների կողմից պարտադիր ապահովման աշատատեղերի մասնաբաժնի լիարժէք կիրառումը, պետական աջակցութեամբ սոցիալական ձեռնարկատիրութեան կայացումն ու զարգացումը:
Նուազագոյն աշխատավարձը պէտք է շարունակաբար բարձրացուի սոցիալական գործընկերութեան հարթակում, իրական բանակցութիւնների հենքի վրայ` կենսապահովման նուազագոյն զամբիւղի արժէքին համաչափ, նուազագոյն/միջին աշխատավարձ յարաբերակցութիւնը պահելով` 50-60 տոկոս միջակայքում:
Իսկ սոցիալական գործընկերութեան արդիւնաւէտ զարգացման հիմնական պայման են` իրապէս անկախ, ներկայացուցչական եւ հզօր արհմիութիւնները:
Միւս կողմից` ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտաւորութիւններին համապատասխան` անհրաժեշտ է ամբողջականացնել աշխատանքային օրէնսդրութեան կատարման նկատմամբ պետական վերահսկողական համակարգը` բարձրացնելով արդիւնաւէտութիւնը, բացառելով առկայ եւ հնարաւոր փտածութեան ռիսքերը:
Նուազագոյն աշխատավարձի բարձրացմանը զուգահեռ, պէտք է պարբերաբար վերանայուեն անապահովութեան նպաստի չափերը` հիմք ընդունելով պետական պիւտճէի աճող հնարաւորութիւնը եւ կենսապահովման նուազագոյն զամբիւղի արժէքը:
Սակայն անապահովութեան նպաստ պէտք է ստանան աղքատ այն ընտանիքները, որոնց կազմում չկան աշխատանքային տարիքի աշխատունակ անդամներ, իսկ աշխատանքային տարիքի աշխատունակ անձանց պէտք է առաջարկուի պետական աջակցութեամբ կայուն զբաղուածութիւն:
Կենսաթոշակային նոր համակարգի ձեւաւորման համար առաջարկւում են հետեւեալ հիմնական սկզբունքները` պետութեան դրական պարտաւորութիւն, միջսերնդային եւ ներսերնդային համերաշխութիւն, գործատու – աշխատող – պետութիւն ամբողջական մասնակցութիւն, համարժէքութիւն` կենսաթոշակի չափի համար ելակէտ պէտք է հանդիսանայ կենսաապահովման նուազագոյն զամբիւղի արժէքը կամ երկրի միջին աշխատավարձի առնուազն 40%-ը, օրինական եւ կայուն աշխատանքի խթանում` աշխատանքային սթաժի հաշուառում` թոշակի չափի որոշման համար:
3.- Կայուն զարգացումը պահանջում է, որ քաղաքականութիւնը միտուած լինի կեանքի որակի առաջանցիկ բարելաւմանը, նաեւ` վաղուայ բարեկեցութեան հիմքերի ապահովմանը:
Այստեղ յենասիւնային են` ժողովրդագրութիւնը, կրթութիւնը, առողջապահութիւնը, մշակոյթը, շրջակայ միջավայրի պաշտպանութիւնը:
Մասնաւորապէս`
Ծայրայեղ վիճակի հասնող ժողովրդագրական խնդիրների լուծման համար տնտեսական աճն ու սոցիալական լարուածութեան թուլացումը ինքնին բաւարար չեն: Անհրաժեշտ է պետական համակարգուած մօտեցմամբ ձեւաւորել ժողովրդագրական զարգացման ռազմավարական աջակցութիւն, հետեւեալ հիմնական ուղղութիւններով` ծնելիութեան խթանում, արտագաղթի կանխում եւ ներգաղթ, տարածքային համաչափ զարգացում ու կեանքի որակի բարելաւում:
Կրթական քաղաքականութիւնը պէտք է բխի ոչ միայն աշխատաշուկայի առկայ պահանջարկից, այլ նաեւ` առաջանցիկ լուծումներով, որակեալ քատրերի պատրաստումը պէտք է դառնայ գիտելիքային եւ ստեղծարար տնտեսութեան զարգացման հիմքը:
Ծառայութիւնների որակի ու մատչելիութեան երաշխիքների լիարժէք ներդրմամբ եւ պետական ֆինանսաւորմամբ` պէտք է անվճար ապահովուեն նախադպրոցական կրթութիւնը, հանրակրթութիւնը եւ մասնագիտական կրթութիւնը:
Առողջապահութեան ոլորտում բարեփոխումները պէտք է ուղղուած լինեն` նուազագոյն պազային փաթեթով պարտադիր պետական ապահովագրութեան փուլային ներդրմանը, ինչպէս նաեւ` ծառայութիւնների արդիականացմանը, որակի ու մատչելիութեան բարձրացմանը, համակարգի ամբողջական ելեկտրոնային կառավարման գործիքների ներդրմանը, ճկուն սակագների ձեւաւորման խթանների ապահովմանը:
Մարզերում պէտք է ձեւաւորուեն Երեւանի բուժհաստատութիւններին չզիջող բժշկական կեդրոններ:
Մշակութային ժառանգութեան զարգացումն ու քապիթալացումը պէտք է մշտապէս լինեն պետութեան նպատակային աջակցութեան ներքոյ, հիմքում ունենալով` հոգեւոր աղքատութեան յաղթահարումը, նորարարութիւնների խթանումը, մշակութային բազմազանութեան քաջալերումն ու հասանելիութիւնը, ազգային մշակութային արժէքների միջազգայնացումը, ինչպէս նաեւ` մշակութային կրթութեան եւ գեղարուեստական դաստիարակութեան համար հաստատութենական հիմքերի ապահովումը:
Բնապահպանական առումով ընդունելի վիճակի ապահովումը եւս հանդիսանում է կայուն զարգացման մաքրոգործօն` ներկայ սերունդի համար ստեղծելով համերաշխութեան մթնոլորտ, իսկ ապագայ սերունդների համար` զարգացման հաւասար պայմաններ:
Հետեւաբար քաղաքականութիւնը պէտք է միտուած լինի` բնական հարստութիւնների գերշահագործման բացառմանը, շրջակայ միջավայրի, այդ թւում` մարդու կեանքի եւ առողջութեան վրայ բացասական ազդեցութեան նուազեցմանը, բնական հարստութիւնների համալիր կառավարմանը, ստացուող եկամուտների արդար բաշխմանը:
