Տնտեսութեան Ներուժը Պէտք Է Ունենայ Երկրի Համեմատական Առաւելութիւնների Ամրապնդման Եւ Նորարական Լուծումներով Ընդլայնման Կայուն Հիմքեր

ՀՅԴ Բիւրոյի տնտեսական հետազօտութիւնների գրասենեակի ծրագրերի համակարգող Թադեւոս Աւետիսեանի խօսքը` «ՀՅԴ սոցիալ-տնտեսական քաղաքականութեան հիմնադրոյթների» նախագծի շնորհահանդէսի ժամանակ:

Սիրելի՛ ընկերներ,
Յարգելի՛ ներկաներ,

Պատիւ ունեմ ներկայացնելու ՀՅԴ սոցիալ-տնտեսական քաղաքականութեան հիմնադրոյթների նախագիծը:

Նախագիծը բովանդակում է`

– Հայաստանի անկախացումից ի վեր վարուող նեօլիպերալ տնտեսական քաղաքականութեան հիմնախնդիրները, մարտահրաւէրները,
– Երկրի սոցիալ-տնտեսական զարգացմանը վերաբերող ՀՅԴ հիմնարար մօտեցումները, սկզբունքներն ու հաւաքական լուծումները:

Մասնաւորապէս վեր են հանուել տնտեսական հետեւեալ հիմնախնդիրները.

– Պետական սեփականութեան առաւելագոյն մասնաւորեցում եւ կրճատում,
–  Տնտեսութեան ուղղակի կարգաւորումից դէպի անուղղակի մեթոտների գործադրում,
– Ազգային արժոյթի դրամական զանգուածի սահմանափակման սկզբունքի արմատաւորում,
–  Արտաքին առեւտրային հովանաւորչական գործիքների կրճատում,
–  Տարածքային համաչափ զարգացման ոչ բաւարար գործիքակազմ,
– Սոցիալական նուազագոյն երաշխիքների ապահովման ոչ բաւարար արդիւնքներ:

Աշխատաշուկայի պետական կարգաւորման անհամարժէքութիւն
Սոցիալ-տնտեսական մարտահրաւէրները առանձնացուած են երեք հիմնական ուղղութիւններով`

1.- Նեօլիպերալ մաքրոտնտեսական քաղաքականութիւն`

պետութեան մասնակցային, խթանիչ եւ կարգաւորիչ դերի նուազում,

2.- Աշխարհաքաղաքական`

շրջափակում, դէպի ծով ելքի բացակայութիւն, պատերազմի սպառնալիք ու ռիսք,

3.- Միքրոտնտեսական`

ձեռնարկութիւնների տնտեսական արդիւնաւէտութեան եւ մրցունակութեան, սահմանափակ մրցակցութեան խնդիրներ:

Որպէս սոցիալական` պետութիւնը պէտք է լիարժէք ստանձնի իր քաղաքացու սոցիալ-տնտեսական բարեկեցութեան եւ կեանքի որակի առաջանցիկ աճի ապահովման առանցքային դերը:

Դաշնակցութիւնը այս հիմնարար նպատակի իրացման հիմքում դնում է հետեւեալ արժէքները` ազատութիւն, արդարութիւն, համերաշխութիւն: Այսպէս, իրական ազատութեան կարելի է հասնել, եթէ ապահովուած են տնտեսական նախադրեալներն ու հաւասար հնարաւորութիւնները, մարդն ունի սոցիալական երաշխիքներ, որոնք ապահովում են նրա ազատ կամարտայայտութիւնը:

Արդարութիւնը պահանջում է տնտեսական արդիւնքի արդար բաշխում եւ վերաբաշխում: Սակայն այն չի ենթադրում խորհրդային բացարձակ «հաւասարութիւն»: Չի հակասում նաեւ աշխատանքն` ըստ քանակի ու որակի վարձատրելու շուկայական սկզբունքին: Արդարութիւնը սոցիալական պետութեան հիմքն է եւ երաշխաւորում է հասարակութեան համերաշխութիւնը:

Իսկ համերաշխութիւնը լոկ բարեգործութիւն չէ, այն գոյատեւման եւ ազգի տեսլականին հասնելու գրաւականն է, կեանքի որակի եւ կայուն զարգացման ապահովման նախապայմանը:

Կարգաւորուող շուկայական տնտեսութեամբ, սոցիալական ու ժողովրդավարական երկիր ունենալու Դաշնակցութեան հայեցակարգի հիմքում ընկած են 3 հիմնական սկզբունքներ`

– Առաջանցիկ տնտեսական աճ,
– Սոցիալական ներառականութիւն եւ արդարութիւն,
–  Կայուն զարգացում:

Յաջորդիւ կը ներկայացուեն այս սկզբունքների ներքոյ առաջարկուող հաւաքական լուծումները:

1.- Տնտեսութիւնը պէտք է զարգանայ ոչ թէ շուկայական, տարերային կերպով, այլ պէտք է զուգորդուի պետական անհրաժեշտ կարգաւորմամբ ու նպատակային մասնակցութեամբ.

շուկայի դասական «անտեսանելի ձեռքի» ուժը պէտք է լիարժէք լրացուի «պետութեան տեսանելի ձեռքի» ուժով:

Տնտեսութեան ներուժը պէտք է ունենայ երկրի համեմատական առաւելութիւնների ամրապնդման եւ նորարարական լուծումներով ընդլայնման կայուն հիմքեր:

Իսկ սոցիալական ներառականութեան եւ կեանքի որակի տեսանելի փոփոխութեան համար անհրաժեշտ է տնտեսութեան առաւելագոյն ներուժին ձգտող կայուն տնտեսական աճ:

Հարկային քաղաքականութեան հիմքում պէտք է դրուի «Շատից շատ, քչից քիչ» սկզբունքը: Այսինքն հանրային բարեկեցութիւնից առաւել մեծ բաժին ստացողը դրա դիմաց պէտք է յարաբերականօրէն աւելի մեծ պատասխանատուութիւն ստանձնի հասարակութեան առաջ:

Մրցակցային զարգացման միջավայրի ձեւաւորումը իր հերթին պահանջում է` մեծացնել տուգանքները գերիշխող դիրքի չարաշահումների համար, նախատեսել հակամրցակցային գործողութեան վնասի փոխհատուցման մեքանիզմ եւ հզօրացնել հակամենաշնորհային պայքար իրականացնող պետական մարմինի հաստատութենական կարողութիւնները: Այդպիսի ընկերութիւնները օրէնքի ուժով պէտք է դառնան ԲԲԸ, որոնց բաժնետոմսերի առնուազն 1/3-ը ազատ բաժանորդագրման պէտք է ներկայացուի սակարանում, ինչը կը նպաստի եկամուտների արդար բաշխմանը, քորփորատիւ մշակոյթի զարգացմանը եւ հանրային վստահութեան հաստատմանը:

Սոցիալ-տնտեսական զարգացման եւ անվտանգութեան հիմնական ենթակառուցուածքային մաքրոգործօն են բնական մենաշնորհները, որոնք պէտք է ոչ միայն անուղղակի կարգաւորուեն պետութեան կողմից, այլեւ ունենան ուղղակի պետական մասնակցութիւն` որոշումներ կայացնելու հսկիչ փաթեթով:

Ենթակառուցուածքային մեծ ծրագրեր նախաձեռնելիս անհրաժեշտ է խուսափել «ենթակառուցուածքային ծուղակից», երբ ծրագրի փաստացի ժամկէտն ու պիւտճէն բազմապատիկ անգամ գերազանցում են նախահաշիւը, եւ չի ապահովւում ծրագրի արդիւնքը:

Արտաքին ռիսքերի կառավարման ճկուն համակարգ ունենալու համար անհրաժեշտ է արտաքին տնտեսական տարբերակուած քաղաքականութիւն` տնտեսութեան ստեղծարար զարգացման եւ մարդկային դրամագլխում արդիւնքային ներդրումների ներգրաւման հիմնական նպատակներով:

Արտաքին եւ ներքին ներդրումների ներգրաւման հիմնական երաշխիքներից է նաեւ միջազգային չափանիշներով` արդար, անկախ եւ արդիւնաւէտ դատաիրաւական համակարգի ձեւաւորումը, ներառեալ հաշտարար դատարանները:

Այս նպատակադրումների համաթեքսթում հայկական սփիւռքը պէտք է դիտուի որպէս յենասիւնային մաքրոգործօն եւ այդ ներուժը պէտք է լիարժէք իրացուի սփիւռքի հետ տնտեսական կապերի զարգացման ռազմավարութեանը համապատասխան:

Արտահանման խթանման համար (յատկապէս` զբօսաշրջութեան ոլորտում) անհրաժեշտ են` աշխուժօրէն եւ ծրագրուած օգտագործել ՀՀ դեսպանատների եւ առեւտրային ներկայացուցչութիւնների հնարաւորութիւնները, արտահանման սուպսիտաւորումից ու ապահովագրութիւնից բացի` ներդրնել պետական երաշխիքով առեւտրի ֆինանսաւորման արդի գործիքներ:

Միւս կողմից` ներմուծման փոխարինման գործիքակազմը չի կարող արդիւնաւէտ լինել, եթէ գոնէ պետական գնումներում նախապատուութիւն չտրուի տեղական արտադրողին:

Տնտեսական քաղաքականութիւնը պէտք է ուղղուած լինի նաեւ աճի առաջնային բեւեռների ձեւաւորմանը` ՓՄՁ, աշխատատար եւ գիտելիքային ճիւղեր, զբօսաշրջութեան ներուժ ունեցող բնակավայրեր, ռազմական արդիւնաբերութեան բարձր արհեստագիտատար բնագաւառներ, խոշոր ներդրումներով եւ նոր աշխատատեղեր ստեղծող առանձին ձեռնարկութիւններ, յատկապէս` սահմանամերձ, բարձր լեռնային բնակավայրերում:

Գիւղատնտեսութեան զարգացման համար անհրաժեշտ է ապահովագրուած, կայուն եկամտաստեղծ եւ համալիր տնտեսվարման պայմանների լիարժէք ձեւաւորում` «անապահովութիւնից դէպի կայուն զբաղուածութիւն» սկզբունքով:

2.- Տնտեսական աճը բարեկեցութեան անհրաժեշտ, բայց ոչ բաւարար պայման է:

Զուգահեռաբար եւ փոխադարձութեան սկզբունքով` տնտեսական զարգացումը պէտք է անշեղօրէն ուղենշուի սոցիալական ներառականութեամբ եւ արդարութեամբ:

Մասնաւորապէս`

Նախ` ՀՆԱ-ի առնուազն 25 տոկոսը, սահմանուած թիրախներին ու առաջնահերթութիւններին համաչափ, պէտք է ուղղուի սոցիալական պաշտպանութեան, առողջապահութեան, կրթութեան եւ մշակոյթի ոլորտներին:

Պետական միջոցների կայուն աւելացմանը զուգահեռ պէտք է իրականացուեն պետական եւ համայնքային արդիական ծրագրեր` իւրաքանչիւր քաղաքացու նուազագոյն սոցիալական կարիքների բաւարարման վերջնանպատակով:

Զուգահեռաբար, առաջնային կարեւորութիւն ունի աշխատաշուկայի պետական կարգաւորումը եւ աշխատողների սոցիալ-աշխատանքային իրաւունքների պաշտպանութիւնը:

Մասնաւորապէս`

Զբաղուածութեան պետական աջակցութեան ծրագրերի ակնկալուող արդիւնք պէտք է սահմանուի գործազուրկի կայուն զբաղուածութեան ապահովումը այն մօտեցմամբ, որ իւրաքանչիւր շահառուի համար ծախսուած պետական միջոցները վերադարձուեն նրա եկամտահարկով:

Պետութեան համար առաւել նպատակայարմար պէտք է լինի աշխատատար ճիւղերի ձեռնարկութիւնների մասնակի սուպսիտաւորումը` որպէս անապահովութեան նպաստին այլընտրանք եւ տարածքային համաչափ զարգացման գործիք:

Հաշմանդամութիւն ունեցող անձանց զբաղուածութեան ապահովման համար, ի լրումն, անհրաժեշտ են նաեւ` խոշոր գործատուների կողմից պարտադիր ապահովման աշատատեղերի մասնաբաժնի լիարժէք կիրառումը, պետական աջակցութեամբ սոցիալական ձեռնարկատիրութեան կայացումն ու զարգացումը:

Նուազագոյն աշխատավարձը պէտք է շարունակաբար բարձրացուի սոցիալական գործընկերութեան հարթակում, իրական բանակցութիւնների հենքի վրայ` կենսապահովման նուազագոյն զամբիւղի արժէքին համաչափ, նուազագոյն/միջին աշխատավարձ յարաբերակցութիւնը պահելով` 50-60 տոկոս միջակայքում:

Իսկ սոցիալական գործընկերութեան արդիւնաւէտ զարգացման հիմնական պայման են` իրապէս անկախ, ներկայացուցչական եւ հզօր արհմիութիւնները:

Միւս կողմից` ՀՀ ստանձնած միջազգային պարտաւորութիւններին համապատասխան` անհրաժեշտ է ամբողջականացնել աշխատանքային օրէնսդրութեան կատարման նկատմամբ պետական վերահսկողական համակարգը` բարձրացնելով արդիւնաւէտութիւնը, բացառելով առկայ եւ հնարաւոր փտածութեան ռիսքերը:

Նուազագոյն աշխատավարձի բարձրացմանը զուգահեռ, պէտք է պարբերաբար վերանայուեն անապահովութեան նպաստի չափերը` հիմք ընդունելով պետական պիւտճէի աճող հնարաւորութիւնը եւ կենսապահովման նուազագոյն զամբիւղի արժէքը:

Սակայն անապահովութեան նպաստ պէտք է ստանան աղքատ այն ընտանիքները, որոնց կազմում չկան աշխատանքային տարիքի աշխատունակ անդամներ, իսկ աշխատանքային տարիքի աշխատունակ անձանց պէտք է առաջարկուի պետական աջակցութեամբ կայուն զբաղուածութիւն:

Կենսաթոշակային նոր համակարգի ձեւաւորման համար առաջարկւում են հետեւեալ հիմնական սկզբունքները` պետութեան դրական պարտաւորութիւն, միջսերնդային եւ ներսերնդային համերաշխութիւն, գործատու – աշխատող – պետութիւն ամբողջական մասնակցութիւն, համարժէքութիւն` կենսաթոշակի չափի համար ելակէտ պէտք է հանդիսանայ կենսաապահովման նուազագոյն զամբիւղի արժէքը կամ երկրի միջին աշխատավարձի առնուազն 40%-ը, օրինական եւ կայուն աշխատանքի խթանում` աշխատանքային սթաժի հաշուառում` թոշակի չափի որոշման համար:

3.- Կայուն զարգացումը պահանջում է, որ քաղաքականութիւնը միտուած լինի կեանքի որակի առաջանցիկ բարելաւմանը, նաեւ` վաղուայ բարեկեցութեան հիմքերի ապահովմանը:

Այստեղ յենասիւնային են` ժողովրդագրութիւնը, կրթութիւնը, առողջապահութիւնը, մշակոյթը, շրջակայ միջավայրի պաշտպանութիւնը:

Մասնաւորապէս`

Ծայրայեղ վիճակի հասնող ժողովրդագրական խնդիրների լուծման համար տնտեսական աճն ու սոցիալական լարուածութեան թուլացումը ինքնին բաւարար չեն: Անհրաժեշտ է պետական համակարգուած մօտեցմամբ ձեւաւորել ժողովրդագրական զարգացման ռազմավարական աջակցութիւն, հետեւեալ հիմնական ուղղութիւններով` ծնելիութեան խթանում, արտագաղթի կանխում եւ ներգաղթ, տարածքային համաչափ զարգացում ու կեանքի որակի բարելաւում:

Կրթական քաղաքականութիւնը պէտք է բխի ոչ միայն աշխատաշուկայի առկայ պահանջարկից, այլ նաեւ` առաջանցիկ լուծումներով, որակեալ քատրերի պատրաստումը պէտք է դառնայ գիտելիքային եւ ստեղծարար տնտեսութեան զարգացման հիմքը:

Ծառայութիւնների որակի ու մատչելիութեան երաշխիքների լիարժէք ներդրմամբ եւ պետական ֆինանսաւորմամբ` պէտք է անվճար ապահովուեն նախադպրոցական կրթութիւնը, հանրակրթութիւնը եւ մասնագիտական կրթութիւնը:

Առողջապահութեան ոլորտում բարեփոխումները պէտք է ուղղուած լինեն` նուազագոյն պազային փաթեթով պարտադիր պետական ապահովագրութեան փուլային ներդրմանը, ինչպէս նաեւ` ծառայութիւնների արդիականացմանը, որակի ու մատչելիութեան բարձրացմանը, համակարգի ամբողջական ելեկտրոնային կառավարման գործիքների ներդրմանը, ճկուն սակագների ձեւաւորման խթանների ապահովմանը:

Մարզերում պէտք է ձեւաւորուեն Երեւանի բուժհաստատութիւններին չզիջող բժշկական կեդրոններ:

Մշակութային ժառանգութեան զարգացումն ու քապիթալացումը պէտք է մշտապէս լինեն պետութեան նպատակային աջակցութեան ներքոյ, հիմքում ունենալով` հոգեւոր աղքատութեան յաղթահարումը, նորարարութիւնների խթանումը, մշակութային բազմազանութեան քաջալերումն ու հասանելիութիւնը, ազգային մշակութային արժէքների միջազգայնացումը, ինչպէս նաեւ` մշակութային կրթութեան եւ գեղարուեստական դաստիարակութեան համար հաստատութենական հիմքերի ապահովումը:

Բնապահպանական առումով ընդունելի վիճակի ապահովումը եւս հանդիսանում է կայուն զարգացման մաքրոգործօն` ներկայ սերունդի համար ստեղծելով համերաշխութեան մթնոլորտ, իսկ ապագայ սերունդների համար` զարգացման հաւասար պայմաններ:

Հետեւաբար քաղաքականութիւնը պէտք է միտուած լինի` բնական հարստութիւնների գերշահագործման բացառմանը, շրջակայ միջավայրի, այդ թւում` մարդու կեանքի եւ առողջութեան վրայ բացասական ազդեցութեան նուազեցմանը, բնական հարստութիւնների համալիր կառավարմանը, ստացուող եկամուտների արդար բաշխմանը: