Յ. ՊԱԼԵԱՆ
Ծփացող միտքեր` մարդը փնտռելու համար կեանքի ծուռ-շիտակ եւ զիրար խաչաձեւող լայն թէ նեղցող ուղիներու վրայ:
Ճամբորդութեան մը ընթացքին յիշեցի կէս դար առաջուան ծանօթութիւն մը եւ փափաք ունեցայ կրկին զինք տեսնելու:Հակառակ իր մատուցած բազմատեսակ ծառայութիւններուն` իր պատկերները չէին զարդարած մամուլի էջերը: Իսկ հիմա, գրեթէ մոռցուած, ինքզինք դատապարտած է տնարգելութեան:
Ունեցայ այն զգացումը, զոր կ՛ունենամ ամէն անգամ, որ երախտաւորի մը մոռցուած անտէր եւ անծաղիկ գերեզմանին առջեւ կը գտնուիմ: Այսօր կ՛ապրինք եւ կը գործենք այնպէս, որ կարծէք եթէ ոչ մոլորակը, այլ առնուազն հայ կեանքը եւ հայոց պատմութիւնը մեզմով սկսած է, երբ մեր խօսքը կը պճնենք վերջին նորոյթ օտարահունչ եւ օտար բառերով, որոնք կարծէք իմաստութեան բարենիշ կու տան մեզի:
Երբեմն չե՞նք մտածեր, թէ ի՛նչ բանի շարունակութիւն ենք եւ ի՛նչ բանի պիտի ծառայեն մեր թափահարումները եւ թափառումները, եթէ անոնք մեր ինքնութեան ժամանակի նախորդի եւ գալիքի միջեւ ձգուած շղթային մէկ օղակը չեն: Գործնապաշտներուն համար այս մտորումները անհամ խօսքեր են, լուսարձակներու տակ տեղ չունին: Հնհնուքներ են, ժամանակի հետ քայլ չեն պահեր:
Անմիջականի, սելֆի-ի եւ ֆէյսպուք-ի կայծոռիկի մեզ երջանկացնող ակնթարթային (ենթա) յաղթանակները մեզ կը դատարկեն մեր ժառանգութիւններէ նստացուելիք իմաստութենէ: Անցեալի լուսնի խաւարման դէմ պայքարելու թիթեղներու աղմուկը կը փոխարինեն:
Արդէն եզրակացուցած ենք, որ սորվելիք չունինք ո՛չ անհատաբար եւ ո՛չ ալ հաւաքաբար, երբ կծկուելով, ինչպէս կ՛ըսուի, «թիմ» կը դառնանք` սաւանանման վկայականները մեր չունեցած ծովերուն որպէս առագաստ բանալով: Մազ կը մնայ, որ յայտարարենք, թէ մե՛նք գտած ենք Ամերիկան…
Խմբակ-ը կրնայ բացասական տպաւորութիւն թողուլ, իսկ օտար «թիմ»-ը իր նորի պսակով լոյս կրնայ ճառագայթել` անգիտութեան շնորհելով մեր եսերու սրբապատկերին յարմար նկատուող չեղած լուսապսակ:
Այս մտորումներով տարուած էի, երբ յիշեցի ուսանողական օրերէս յիշատակ մնացած իմաստուն խօսք մը.
«Ապերախտութիւնը դուստրն է շահախնդրութեան եւ սնափառութեան, մոլութիւնն է փոքրոգիներու»*:
Այսպէս գրած է ԺԸ. դարու ֆրանսացի իմաստուն մտաւորական եւ գրող Քոնտորսէն, որուն գաղափարները համաժողովրդական արթնութեան ծառայած են` առաջնորդելով յեղափոխութեան:
Այսքան խիտ տարազին մէջ կան հոգիներու մէկական հորիզոն բացող բառեր. ապերախտութիւն, շահախնդրութիւն, մոլութիւն եւ փոքրոգութիւն: Կրնանք այս պարզ խօսքի իւրաքանչիւր բառին շուրջ հոգեբանական եւ իմաստասիրական երկարապատում վերլուծումներ ընել:
Բայց աղմկարարական խօսափողին առջեւ նման շատախօսութիւն ներելի չէ:
Աւելի պարզ եւ անմիջական պիտի չըլլա՞ր միտքեր խտացնող իմաստուն խօսքի իւրաքանչիւր բառը որպէս հայելի բռնել մեր դիմաց եւ գոյութենական ըմբռնում եւ դատում տալ մեր ընտրանքներուն, յանձնառութիւններուն, արարքներուն` որպէս անհատ եւ որպէս «թիմ»:
Այս եսակեդրոն «թիմ»-երը` անգիտացումներու եւ մերժումներու աղբիւսին վրայ ծլող եւ խամրող:
Այցելութեան գացի երախտաւորին, որպէսզի գէթ ինք գիտնայ, որ ապերախտագիտութիւնը ազգային մարզաձեւ չհամարողներ կան…
Այսպէս է հայ կեանքը Հայաստան եւ սփիւռք(ներ)…
Վաղը երբ այդ երախտաւորներէն մէկը կամ միւսը հրաժեշտ տայ կեանքին, անոր մահը այս կամ այն «թիմ»-ի քարոզչութեան ծառայեցնողներ պիտի ըլլան, ոչ անպայման` երախտագիտութեան տուրք տալու համար:
Կրկին յիշեցի հայ բանաստեղծի մը թաղումը, երկու տասնեակ հայերով, հայապահպանման բերդ համարուող քաղաքի մը մէջ:
Այցելութեան գացի վաղեմի ծանօթի մը, մտմտուքներս մէկդի ձգած` իր տան շեմէն ներս դրի ոտքս:
Լսեցի զինք: Այսօր ալ ան իր հաւատքին եւ հարազատութեան հետ է, հոգ չէ թէ բնականօրէն իրեն հետ ըլլալու նորեր եւ հիներ չեն լսեր երախտաւորին սրտի կանչը… Աստ եւ անդ:
Տնարգելութեան ինքզինք դատապարտած երախտաւորը ո՛չ առաջինն է եւ ո՛չ ալ վերջինը պիտի ըլլայ: Համոզուելու համար` կրկին կարդալ Քոնտորսէն.
«Ապերախտութիւնը դուստրն է շահախնդրութեան եւ սնափառութեան, մոլութիւնն է փոքրոգիներու»:
13 յունիս 2018, Աթէնք
————
* L’ingratitude, fille de l’intérêt et de la vanité, est le vice des petites âmes.
Nicolas de Condorcet; Les pensées et maximes (1794)
