Չլինէր Սարդարապատը…
Հանրածանօթ իրողութիւն է, որ հայ ժողովուրդը յաղթանակ տօնելու ընդունակ ժողովուրդ չէ: Ուրիշ ազգերու մօտ իւրաքանչիւր քաղաքացիի կողմէ ընդունուած ու գնահատուած հարստութիւն է յաղթանակը, ազգերէն իւրաքանչիւրը համախմբող մոգական զօրութիւններէն մէկն է, մեր մօտ, ընդհակառակն, ազգը պառակտող երեւոյթներու կարգին կը դասուի: Յաղթանակի ատեն մեր մէկ կէսը անպայման կը ցցուի միւս կէսին դէմ եւ չես գիտեր` ինչո՞ւ, չես գիտեր` ո՞ր չար ոգիէն դրդուած, կը սկսի սրբապղծութեան իր արշաւին` կուրութեան եւ ծամածռութեան հազար պատկեր պարզելով:
Այդպէս էինք:
Կը թուի, թէ այդպէս չենք այսօր, աւելի լաւ պիտի ըլլանք վաղը:
Ցարդ տխուր թուականներու ատեն միայն կրցած ենք ցոյց տալ հաւաքական մեր դիմագիծը. այսուհետեւ յոյս կայ, որ նոյն յատկանիշները յայտնաբերենք նաեւ յաղթանակներու դիմաց:
«Այս է մեզ ասում մեր կեանքը այժմեան»:
Իրապէս տարբեր է մեր կեանքը այժմեան: Տարբեր է ու պայծառ, յուսատու:
Հայրենի սահմաններէն մինչեւ սփիւռքի հեռաւոր սահմանները, նոր շունչ մը արդէն կը զգացնէ ինքզինք, հոգեկան բարեշրջութիւն մը ակներեւ է հայ մարդուն մէջ:
Սարդարապատը նոր հրաշք մը սկսած է գործել:
Արդ ճակատամարտին կապակցութեամբ, երէկ այս թերթը վերը յիշուած նոր կեցուածքը բացայայտող պզտիկ քաղուածք մը կատարեց հայ մամուլէն: Հայ քաղաքական բոլոր հոսանքները, ինչպէս նաեւ չէզոք մամուլին չէզոքները, լուռ անցնելով հանդերձ գլխաւոր դերակատարներու մօտէն, երկիւղածութեամբ նշեցին սխրագործութիւնը` ճիշդ մեկնաբանելով անոր պատմական իմաստը`
«Չլինէր Սարդարապատը, մենք չէինք լինի»:
Պ.Ս.
Վահրամ Փափազեան
Թատերական ներկայացումներու այս եռուն շրջանին հայ ժողովուրդը յուզումով իմացաւ մեծանուն դերասան Վահրամ Փափազեանի մահուան լուրը:
Համազգայինի թատերասէրներու «Գասպար Իփէկեանի» խումբը նոյն օրը կը ներկայացնէր Փիրանտելլոյի «Ո՞ր է ճշմարիտը» փիեսը: Վարագոյրը բացուելէն առաջ հանդիսատեսները յոտնկայս մատուցեցին իրենց յարգանքը` անհետացող արուեստագէտին: Սրտառուչ զուգադիպութիւն մը: Մատնանշեցինք: Խորհրդածեցէք:
Ի ծնէ դերասան էր Փափազեան, եւ ի տղայ տղոց զգացած` իր շնորհը, առաջին իսկ օրին, ունեցաւ համապատասխան միջավայր մը, աճելու եւ ճառագայթելու լայն հնարաւորութիւններ: Պոլսոյ մէջ զգաց Փափազեան իր այդ ընդունակութեան խլրտումը, Իտալիոյ մէջ թեւ տուաւ անոր, Փարիզի մէջ` նրբութիւն, Անգլիոյ մէջ` խորութիւն:
Այսպէս սկսաւ իր ասպարէզը: Գնաց, ուսանեցաւ, եկաւ ու ճառագայթեց: Թափառեցաւ երկրէ երկիր, տեսաւ ժամանակից մեծերը` Սառա Պեռնարն ու Տուզենը, Նովելին ու Քրասոն, տեսաւ ու աւելի պայծառացաւ իր ներաշխարհը, աւելի կատաղօրէն փարեցաւ իր կոչումին, ճգնեցաւ, մեծցաւ:
Մենք, ի հարկէ, բեմի վրայ զինք չենք տեսած, հետաքրքրութեամբ հետեւած ենք սակայն իր կենսագիրներուն` Արշակ Չօպանեանէն սկսեալ մինչեւ Գուրգէն Մխիթարեան, Նշան Պէշիկթաշլեանէն մինչեւ թատերագիր Ռուբէն Զարեան, ուրիշ քրոնիկագիրներու եւ իր կեանքը պատմող «Յետադարձ հայեացք»-ին: Ամէնուն վկայութեամբ, միջազգային չափանիշով դերասան էր Փափազեան, մեր թատերագիրները աւարտած եւ թատերական հասարակութիւնը արագօրէն նուաճած դէմք, 360 Տեզտեմոնա խեղդած Օթելլօ, Համլեթը Անգլիոյ բեմերուն վրայ գերազանց յաջողութեամբ մեկնաբանած հիանալի ուժ, տակաւին` Ռոմէօ, Մաքպեթ, Քին, Տոն Ժուան, Քորրատօ եւ հարիւրաւոր մեծ ու պզտիկ տիպարներ անձնաւորած անխոցելի արուեստագէտ:
Իր «Յետադարձ հայեացք» խորագիրը կրող զոյգ հատորները առիթ տուին թեր ու դէմ կարծիքներու պղտոր հեղեղի մը, բայց «Յետադարձ հայեացք»-ը նիւթ չէ հոս, հետաքրքրական են սակայն անկէ քաղուած քովի մտածումները, որոնք թէեւ նորութիւն չեն բերեր, բայց անպայման պիտանի են:
Պ. Ս.
