Գո՛ղ, Սիրտը Դող
1965-էն ի վեր, Մեծ եղեռնի յիսնամեակին առթիւ վերարծարծուեցաւ Հայ դատը, եւ թրքական ցեղասպանութիւնը մոռացութեան գուրէն հանուելով` կրկին քաղաքակիրթ աշխարհին առջեւ պարզուեցաւ, թուրք մամուլը սկսաւ զբաղիլ հայերով:
Նպատակն էր, սուտ ու խարդախ ամբաստանութիւններ ու զրպարտութիւններ յերիւրելով, վարկաբեկել հայերը եւ արդարացնել թրքական անարդարանալի եւ անորակելի ոճիրները, որոնց նմանը մինչ այդ երբե՛ք չէր տեսնուած աշխարհի պատմութեան մէջ:
Փաստերը մէջտեղն են սակայն: Օտար յարգելի անձնաւորութիւններ ականատեսի իրենց անհերքելի վկայութիւնները հրատարակած են ժամանակին եւրոպական լեզուներով:
Լորտ Ճէյմս Պրայսի հաւաքած ստոյգ տեղեկութիւնները Մեծն Բրիտանիոյ արտաքին նախարարութեան կողմէ պաշտօնապէս հրատարակուած է «Կապոյտ տետրակ»-ներու շարքին մէջ: Թարգմանուած նաեւ ֆրանսերէնի:
Տոքթ. Եոհաննէս Լեփսիուս Գերմանիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան պաշտօնական վաւերաթուղթերը հայկական ջարդերուն մասին` ամփոփած է իր «Գաղտնի տեղեկագիր»-ին մէջ:
Անտրէ Մանտելշթայմ, Պոլսոյ ռուսական դեսպանատան աւագ թարգմանը իր «Օսմանեան կայսրութեան ճակատագիրը» համբաւաւոր գրքին մէջ արձանագրած է բազմաթիւ ջախջախիչ փաստեր, որոնք կը դատապարտեն Իթթիհատի ոճրագործ կառավարութիւնը:
Պոլսոյ ամերիկեան դեսպան Հենրի Մորկընթաու իր «Յիշատակներ»-ուն մէջ մանրամասնօրէն նկարագրած է թրքական վայրագ ոճիրները:
Տոքթ. Կիպընզ, Առնոլտ Թոյնպի, Ռընէ Փինոն, Հարրի Շթիւրմեր, Արմին Վեկներ, Ինկա Նալպանտեան եւ զանազան ազգութեանց պատկանող բազմաթիւ այլ հեղինակներ անարգութեան սիւնին գամած են թուրք կառավարութեան հետ նաեւ թուրք ազգը` իբրեւ հեղինակն ու գործադրողը Ցեղասպանութեան հրէշային ծրագրին:
Թուրք թերթերը պարբերաբար կը խօսին Հայ դատի հետապնդման համար Սփիւռքի մէջ կատարուած զանազան ձեռնարկներուն մասին:
Վերջին օրինակը կու տայ Պոլսոյ «Ենի կազեթէ» թերթը, որ սուտն ու իրաւը իրար խառնելով` կ՛ուզէ միտքերը պղտորել եւ հանրային կարծիքը հանել` հայերուն դէմ:
Եթէ միայն ներքին քարոզչութեան համար ըլլային իր ձաբռտուքները, կարելի էր լուռ անցնիլ:
Սակայն ակներեւ կը տեսնուի, որ իր յետին միտքն է Սուրիոյ եւ Լիբանանի կառավարութեանց ուշադրութիւնը հրաւիրել հայերուն վրայ, որ տասնեակ տարիներէ ի վեր, իբրեւ պարկեշտ ու հաւատարիմ քաղաքացիներ, իրենց շինարար աշխատանքն ու արդար քրտինքը ի սպաս կը դնեն հիւրընկալ երկիրներու վերելքին ու բարգաւաճման:
Պատրուակ բռնելով Հայաստանի Հանրապետութեան պատուիրակութեան կողմէ ՄԱԿ-ի մօտ կատարուած դիմումը` մասնակցելու Մարդկային իրաւանց Թեհրանի միջազգային խորհրդաժողովին, ամբոխավար թուրք թերթը ուժ տալով իր երեւակայութեան` մտացածին պատմութիւններ կը յերիւրէ:
Մեծի Տանն Կիլկիոյ կաթողիկոս Խորէն Ա. զբաղած է վանքին եւ իր թեմերուն շինարարական, կրօնական ու վարչական գործերով միայն: Իր գործունէութիւնը հրապարակային է եւ ամէնքը գիտեն:
«Ենի Կազեթէ» քաղաքական ղեկավար-գործիչի դեր կը վերագրէ անոր: Իբր թէ «Գործադիր կոմիտէ» մը կազմեր է երեք կուսակցութեանց ներկայացուցիչներով: Կոմիտէն իր դրամատունը եւ առեւտրական օժանդակութեան ցանցը ունի եղեր:
Այս ոչի՛նչ:
Ունի նաեւ յիսուն հոգինոց… խորհրդարան մը, որ երեք ամիսը անգամ մը կը գումարուի: Անշուշտ` դաւադրական նպատակներով:
Լիբանանի հայերը ունին եղեր նաեւ «Անդրանիկ» անունով մարզական միութիւն մը, որուն 15-25 տարեկան երիտասարդ անդամները 25-էն ետք կը մտնեն եղեր «Անդրանիկ ասպետական քլիւպ»-ը` զինարձակութեան մարզանք ընելու համար:
Ու յաչս կառավարութեան իբրեւ վտանգաւոր տարր մը մատնանշել ուզելով հայերը` կը գրէ, որ անոնք թէեւ «հիւր են Լիբանանի մէջ, բայց կը պատրաստուին կռուիլ յառաջիկային», գրաւելու համար Արեւելեան Անատոլուն, որ հայոց «հայրենիք»-ն է:
Թուրք բարբարոսութեան զոհ մեր մէկուկէս միլիոն նահատակներու յիշատակին Պէյրութի արուարձան Պիքֆայայի բարձունքին վրայ կառուցուելիք յուշարձանը քունը փախցուցած է թուրք յօդուածագրին, որ իր գրութիւնը կը վերջացնէ` մեղադրելով Լիբանանի կառավարութիւնը, թէ ինչո՛ւ աչք կը գոցէ հայերու հակաթուրք գործունէութեան:
Լիբանան եւ արաբական նորազատ երկիրները իրենց մորթին վրայ դարերով զգացած են թուրքին եաթաղանն ու վայրագութիւնները: Շատ լաւ կը ճանչնան հայերը:
«Ենի Կազեթէ»-ներու ձաբռտուքները կը մատնեն մտայնութիւն մը, զոր կարելի է բացատրել երեք բառերով. գո՛ղ, սիրտը դող»:
ՀՐԱՆՏ-ՍԱՄՈՒԷԼ
