Խմբագրական
Պատմութեան Նօտարը
Ժամանակէ ի վեր երկու երկիրներուն նմանութիւնը ակներեւ է:
Ֆրանսա Արեւմուտքի Ռումանիան է, Ռումանիա` Արեւելքի Ֆրանսան: Այսօր երկու երկիրները կը հանդիպին իրարու` չափելու համար կտրտուած ճամբան:
Ֆրանսայի նախագահը մեծ պատիւներով ընդունուեցաւ Պուքրէշի մէջ: Պատճառը պէտք է փնտռել վերը մատնանշուած նմանութեան մէջ: Ռումէն ժողովուրդը զօրավար տը Կոլի անձին ընդմէջէն կը մեծարէր պետական այն մարդը, որ գիտցած էր իր երկրին անկախութիւնը արժեւորել հանդէպ պլոքի մը, ինչպէս իր նոր ղեկավարները կրցած էին նոյնը ընել հանդէպ հակադիր պլոքին:
Այլ խօսքով, ռումէն ժողովուրդը անկախութեան վկայութիւն մը կու տար իր խանդավառ ընդունելութեամբ:
Միայն ժողովո՞ւրդը:
Ղեկավարութիւնը ետ չմնաց: Կը բաւէ կարդալ Ռումանիոյ նախագահին ճառը` հաստատելու համար, թէ որքան ճամբայ կտրուած է անկախութեան առաջին երկչոտ քայլերէն ի վեր: Արդարեւ, ի պատասխան զօրավար տը Կոլի խօսքերուն, որոնք Ռումանիոյ մէջ կ՛ողջունէին անկախ ու խաղաղ Եւրոպայի իր երազին ազդակներէն մէկը, Չաուչեսքու կը յայտարարէր.
«Մենք վճռականօրէն կը պաշտպանենք իւրաքանչիւր ժողովուրդի ինքնորոշման անկողոպտելի իրաւունքը, որով ան կ՛ապահովէ իր ազատ զարգացումը, զերծ` արտաքին որեւէ միջամտութենէ»:
Այսպիսի խօսքեր շատոնց չէին լսուած Արեւելեան Եւրոպայի երկիրներուն մէջ, որոնց վարչակարգերը կը հանդիսանային «ինքնորոշման անկողոպտելի իրաւունքին» ժխտումն իսկ:
Բայց այս յայտարարութիւնը տակաւին տկար է յաջորդին առջեւ, որ յատուկ նշանակութիւն եւ իմաստ կու տայ երբեմնի արբանեակ երկիրներուն մէջ ծայր տուած շարժումին:
Չաուչեսքու կ՛ըսէ.
«Ռումէն ժողովուրդը այսօր ազատ է եւ տէրը` իր ճակատագրին: Ազգը իր դերը չէ սպառած արդի ընկերութեան մէջ: Ազգը կը մնայ էական ազդակ մը ընկերային կեանքին մէջ, եւ անոր գերիշխանութիւնը ոտնակոխելու որեւէ փորձ անխուսափելիօրէն ծանր վէճեր եւ վտանգներ կը ստեղծէ միջազգային խաղաղութեան համար»:
Քանի մը բառով ըսուած է ամէն բան:
Նախ` ժխտուած է համայնավարութեան սկզբունքը, որ կը մերժէ ազգը ճանչնալ «էական ազդակ» արդի ընկերութեան մէջ:
Երկրորդ, ու ինչ որ ամէնէն կարեւորն է, Ռումանիոյ նախագահը ազդարարութիւն մը կ՛ուղղէ բոլոր անոնց, որոնք պիտի փորձէին ազգին գերիշխանութիւնը ոտնակոխելու քայլեր առնել: Յայտնի է, թէ որո՛ւ կ՛ակնարկուի, երբ այս օրերուն կը խօսուի Չեխոսլովաքիայէն ներս խորհրդային միջամտութիւններու մասին:
Երբ այս խօսքերը կ՛արտասանուին պետական մարդու մը ներկայութեան, որ իր ասպարէզի ամբողջ ընթացքին ազգային ըմբռնումին ախոյեանը հանդիսացած է, անպայմանօրէն կը ստանան իրենց ամբողջական տարողութիւնը` իբրեւ առաջին հանգրուանը այն ճամբուն, որ անխուսափելիօրէն պիտի տանի Արեւելեան Եւրոպայի երկիրներուն բացարձակ անկախութեան:
Ռումանիա միջոցը գտած է բնական ընթացք մը տալու անկախութեան հոլովոյթին: Անզգալիօրէն վերագտած է իր շարժումներուն ազատութիւնը` ներքին ու մանաւանդ արտաքին մարզերու մէջ:
Զօրավար տը Կոլի Պուքրէշ այցելութիւնը կը նուիրագործէ անկախութեան այս հաստատումը, որ տարբեր ուղիներով եւ տարբեր միջոցներով կը կատարուի Արեւելեան Եւրոպայի միւս երկիրներուն մէջ:
Տը Կոլի ներկայութեան արտասանուած խօսքերը նօտարի առջեւ պաշտօնապէս արձանագրուած վկայաթուղթերու կը նմանին: Տը Կոլ կը հանդիսանայ պատմութեան նօտարը, որուն հաստատումը ներկայիս անվիճելի կը թուի:
