Կարելի Չէ՞(ր)…

ԴՈԿՏ. ՀՐԱՅՐ ՃԷՊԷՃԵԱՆ

Պէյրութի մէջ իմ ծնունդս եւ ծննդավայրս ըլլալը իմ ընտրանքս չէր: Ոչ ալ` ծնողքիս եւ մեծ ծնողքիս, որոնք իրենց պապենական տունէն`պատմական Հայաստանէն արմատախիլ եղան եւ հաստատուեցան Հալէպ, ապա` Պէյրութ: Ու տակաւին, լիբանանեան հպատակութիւնը տուաւ ինծի ինքնութիւն եւ քաղաքացիութիւն իմ կեանքին համար:

Ես մեծցայ, դաստիարակուեցայ ու ապրեցայ եւ մինչեւ օրս, որոշ համեմատութեամբ, Լիբանանի մէջ: Պէյրութը եղաւ տուն, եւ անոր ուժականութիւնը սիրեցի` որպէս ապրելու մղիչ ուժ եւ կորով: Լիբանանն ու անոր հպատակութիւնը տուաւ ինծի մշակութային եւ քաղաքական-քաղաքացիական ինքնութիւն եւ մասնակցութիւն, ինչ որ անհրաժեշտ գրաւականներ են(էին) իմ-մեր կեանքին համար:

Բայց իմ մեծնալու գործընթացքին մէջ կային նաեւ սորվելու գիտակցութիւնը եւ անհրաժեշտութիւնը: Եւ անոր մէջ հիմնական տեղ ունէր հայկական ինքնութիւնը: Մանաւանդ` Լիբանանի պէս երկրի մը մէջ, որուն ազատ, շրջահայեաց մշակոյթը ու ընկերա-քաղաքական իրավիճակները մեծապէս պիտի սատարէին անոր:

Լիբանանն ու լիբանանահայութիւնը` որպէս գաղութ, ունեցան իրենց ազգային-մշակութային եւ ընկերային կեանքերու բեղուն դրուածքը: Եւ այս, եթէ մէկ կողմէ ներ-լիբանանեան եւ լիբանանահայ կարգավիճակներէն մեկնելով, բայց նաեւ` համահայկական ու համազգային եւ տակաւին հայրենական ու Հայաստան որպէս պետականութիւն: Լիբանանահայ գաղութը անցաւ շատ մը փուլերէ: Լիբանանեան քաղաքացիական առաջին պատերազմի դէպքերուն` 1958-ին, լիբանանահայ գաղութը ունեցաւ մարդկային-նիւթական կորուստներ, բայց նաեւ` ներհայկական բախումներ` հետեւանք լիբանանեան քաղաքական տարբեր հոսանքներու մասնակցութեան: Այս եղաւ մեր գաղութի տխուր պատմութեան էջերէն մին: Ես չապրեցայ այդ օրերը, քանի հազիւ մէկ տարեկան մանուկ էի այդ ժամանակ: Բայց լսած եմ մօրմէս ու իրենց ականատեսի փորձառութիւնները, քանի հայրս երբեք չէր ուզեր խօսիլ այդ դէպքերուն մասին:

1958-ի դէպքերէն ետք լիբանանահայ գաղութը ապրեցաւ իր վերելքի շրջաններէն մին եւ մինչեւ 1975, երբ ծայր առաւ, այսպէս ըսած, (ան)հասկնալի քաղաքացիական պատերազմը:

Լիբանանահայ գաղութը իր կուսակցական-եկեղեցական ու միութենական առաջնորդներու խոհեմ եւ հեռատես քաղաքականութեամբ կրցաւ միաւորել եւ ստեղծել մէկ դիրք: Դրական չէզոքութիւն`սրբագրելով 1958-ի փորձառութեան սխալները: Եթէ դրական չէզոքութիւնը եղաւ մէկ կողմէ լիբանանահայութեան դիրքը պատերազմող կողմերու միջեւ որպէս անկողմնակալ հաւաքականութիւն, բայց նաեւ` դաստիարակութիւն: Ես ու իմ սերնդակիցներս մեծցանք դրական չէզոքութեան այդ երկարամեայ դիրքորոշումին դաստիարակութեան մէջ` սորվելով կամրջել եւ հաւասարակշռել մեր հայկական ու լիբանանեան ինքնութիւնները եւ պարտաւորութիւնները: Կրցանք սորվիլ եւ տեսնել, որ մենք հայ ենք, բայց ծնած ենք Լիբանանի մէջ, եւ այս մեր ընտրութիւնը չէր: Բայց երախտապարտ ենք Լիբանանին ու պատրաստ ենք մեր մասնակցութիւնը բերելու անոր վերելքին, բայց ոչ երբեք` սակարկելով մեր հայկական-ազգային ինքնութիւնը:

Պատմութիւնը անպայմանօրէն արձանագրած է, ու տակաւին, լիբանանահայ գաղութի քաղաքական-ազգային այս կեցուածքը լիբանանեան պատերազմի ամբողջ տասնհինգ տարիներու որպէս հեռատես, առողջ եւ շինարար կեցուածք: Գաղութն ալ ունեցաւ իր տուժածները եւ մարդկային զոհերը եւ նիւթական վնասները: Վերջապէս, պատերազմական վիճակ էր եւ կարելի չէր չազդուիլ: Բայց լիբանանահայ գաղութին դիրքը եկաւ յարգանք վայելելու բոլոր հոսանքներէն, նոյնիսկ` կարգ մը քաղաքական կողմերէն, որոնք կ՛ուզէին տեսնել լիբանանահայ գաղութը միացած` իրենց պատերազմական շարքերուն կողքին: Եթէ լիբանանեան պատերազմը վերջացաւ ոչ յաղթող, ոչ պարտուող իրականութեամբ (եւ չեմ ալ գիտեր` ինչպէ՞ս եւ ի՞նչ տուեալներով ալ յանկարծ վերջացաւ), բայց լիբանանահայ գաղութը եւ անոր դիրքը ցոյց տուին, որ ան եղաւ բարոյական, եւ ինչո՞ւ չէ, իրաւական յաղթող գլխաւոր կողմերէն մէկը: Եւ լիբանանահայ գաղութի այս դրական չէզոքութիւնը մէջտեղ եկաւ միասնականութեամբ… Միասնականութիւնը` հայ եկեղեցական-քաղաքական եւ միութենական բոլոր կողմերուն: Եւ եթէ ես ու բոլորս ճաշակեցինք լիբանանեան պատերազմի դառն փորձառութիւնները, բայց ան նաեւ եղաւ դպրոց: Դպրոց մը, ուր սորվեցանք հաւասարակշռութիւն` մեր հայկական ու լիբանանեան պատկանելիութիւններուն մէջ, բայց նաեւ` միասնականութեան: Եւ թէ` միասնականութիւնը ուժ է, դրական ուժ, որ կը շինէ: Եւ եթէ լիբանանահայ գաղութը կրցաւ վերականգնիլ այս քաղաքական պատերազմի դժուար փորձառութենէն ետք, պատճառներէն մին էր նաեւ գաղութին միասնական կեցուածք-դիրքորոշումը:

Կը պատրաստուինք 6 մայիս 2018-ի Լիբանանի երեսփոխանական ընտրութիւններուն: Երկիրը ողողուած է թեկնածուներու նկարներով, բայց նաեւ` լոզունգներով ու նշանաբաններով: Բոլորն ալ կը ձգտին երկրին բարօրութեան եւ յառաջդիմութեան: Ակներեւ են հայ թեկնածուներու նկարները եւ անունները` բաւական մեծ թիւով, նկատի ունենալով, որ միայն վեց աթոռ կայ հայերուն համար խորհրդարանին մէջ: Ու տակաւին, կարելի է տեսնել հայ թեկնածուները այս կամ այն խմբակին մէջ`մէկը միւսին դէմ մրցակից եւ հակադրուած: Եւ արագ ակնարկ մը նետելով բոլոր հայ անուններուն վրայ`  կրնամ տեսնել, թէ շատ են ծանօթները ու բարեկամները… Կարող, փորձառու եւ սիրելի…

Բայց կը մնայ մէկ իրագործելի պարտականութիւն… Որո՞ւ քուէարկել: Մանաւանդ նկատի ունենալով, որ հայկական քաղաքական որեւէ կուսակցութեան մը անդամ չեմ եւ իմ մասնակցութիւնը ազգային-գաղութային կեանքի մէջ կու գայ այլ բնագաւառներէ: Բայց ի՜նչ խօսք,  ունիմ մտահոգութիւնը…

Եւ այդ մտահոգութիւններէն… Արդեօք կարելի չէ՞ր միասնական ու հաւաքական լիբանանահայ ցուցակով մը ներկայանայինք երեսփոխանական այս ընտրութիւններուն: Բայց չէ՞ որ ապրած ենք պատմութեան փորձը. Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմը եւ անոր նկատմամբ դրական չէզոքութեան միացեալ կեցուածքը: Ու տակաւին, Մեծ եղեռնի իննսուն ու հարիւր ամեակները, ուր միասնական կեցուածքներով շատ բան նուաճեցինք: Եւ տակաւին, կարելի է առիթները մէկ-մէկ թուարկել: Բայց արդեօք կարելի չէ՞ր այս ընտրութիւններուն ալ համախոհական ցանկ-կեցուածք մը յառաջացնէինք:

Կը հասկնամ, որ ներկայ երեսփոխանական ընտրութիւններու ընտրական ուղղեգիծը իւրայատուկ է: Համամասնական դրութիւնը, կ՛ըսէ, «յղի» է շատ մը անակնկալներով, եւ որ կրնայ հաշուարկները խանգարել: Ես ալ դիմեցի իմ բարեկամ օրէնսգէտ-փաստաբան դոկտ. Ռուբէն Ավշարեանին, որպէսզի բարի ըլլայ բացատրելու ինծի ներկայ ուղեգիծը: Ռուբէնը համբերութեամբ մէկ-մէկ ներկայացուց ծրագրին տարբեր ելքերը, ինչ որ կարելի էր տեսնել, թէ բաւական խնդրայարոյց էր… Բայց արդեօ՞ք այս դրութիւնը իր բոլոր մարտահրաւէրներով պիտի  չկարենար գաղութը քով-քովի բերել եւ մէջտեղ հանել հասարակ յայտարար մը` դիմագրաւելու համար զայն հաւաքական միտքով եւ կեցուածքով մը: Վերջապէս, մենք` որպէս գաղութ, ապրած ենք աւելի ճգնաժամային պատմութեան փորձը եւ կրցած ենք գտնել «ելքը»… Հապա այս անգա՞մ: Կարելի չէ(ր)՞:

Լիբանանահայ գաղութը համասփիւռքեան ընդհանրական տարածքին վրայ ու մէջ միշտ ալ եղած է առաջատարի ու պատասխանատու դիրքի մը վրայ եւ նկատուած` կարեւոր միաւոր մը համահայկական մեր իրականութեան մէջ: Լիբանանահայ գաղութը եւ իր կարողականութիւնները, անոր մարդուժի եւ մտաւոր ներուժը մինչեւ այսօր տակաւին կը մնան ի զօրու: Այս իմաստով լիբանանահայ գաղութէն ակնկալութիւնները բաւական շատ են, եւ այս` ոչ միայն ներլիբանանեան իմաստով, բայց նաեւ` համասփիւռքեան եւ հայրենի պետականութեան առանցքը կազմելու իմաստով: Եւ հայրենիքի նորընտիր նախագահ Արմէն Սարգսեանի նախագահական թեկնածութիւնը առաջարկուելէն ետք ան ջանք չխնայեց իր սփիւռքեան անդրանիկ այցելութիւնը տալու լիբանանահայ գաղութին եւ հանդիպիլ տարբեր կառոյցներու հետ: Ինչպէ՞ս բացատրել եւ հասկնալ այս երեւոյթը եթէ ոչ` լիբանանահայ գաղութի կարեւորութիւնը ներկայ համահայկական   իրականութենէն ներս:

Այս բոլորը ինքնագովութիւն չէ: Տուեալներ են, որոնք ցոյց կու տան լիբանանահայութեան կարեւորութիւնը մէկ կողմէ, բայց նաեւ պատասխանատուութիւնը եւ ակնկալութիւնները` միւս կողմէ: Մեր համահայկական շատ մը հիմնահարցերու եւ մարտահրաւէրներու մէջէն իրականութիւնն է դարձեալ, որ գաղութներ կը նային մեզի` լիբանանահայութեան, որպէս նախաձեռնող եւ մտայղացող ու, տակաւին, ազգային-եկեղեցական ու մշակութային բնագաւառներէ ներս առաջնորդի եւ լիցքաւորումի դերով: Եւ այս տուեալներէն մեկնելով, մենք` որպէս լիբանանահայ գաղութ, չենք կրնար նկատի չառնել այս բոլոր գործօնները եւ չհամադրել ու չներդաշնակել մեր ազգային-քաղաքական գործունէութիւնները նաեւ մեկնելով այս իրականութիւններէն: Մեր ներլիբանանեան բոլոր գործունէութիւնները կարելի չէ անջատել եւ զատորոշել համահայկական իրավիճակներէն: Տեղ մը առնչուած են բոլորը միասին: Եւ տակաւին, ի՞նչ խօսք` ներկայ ժամանակներու համաշխարհային տուեալները եւ քաղաքական-տնտեսական ու ընկերային բոլոր զարգացումները: Այսօր «լինելու-չլինելու» պայքարը, քիչ մը ամէն տեղ, ունի տարբեր ընթացք, եւ անոր բովանդակութիւնը այլ ալիքներու վրայ է: Եւ այս իրավիճակները մեզի` հայերուս, նաեւ պիտի ստիպեն, որ մենք որդեգրենք միացնող եւ միաւորող աշխատանքային գործընթաց` համադրելով կարողականութիւնները եւ ուժը: Եւ այս համաշխարհային կարգավիճակէն սկսելով եւ տեղայնացնելով զայն գաղութներու պարագային: Եւ այս իմաստով լիբանանահայ գաղութը պէտք է ըլլայ առաջատարի դիրքի վրայ :

Պիտի յիշենք եւ վերյիշենք, որ միասնականութիւնը մեր գոյատեւումի եւ յատկապէս ներկայ իրավիճակներու մէջէն անհրաժեշտ գրաւական է: Միասնականութիւնը բառարանային գոյական չէ միայն, ոչ ալ մեզի համար մեր շատ մը այլ առաջադրանքներուն մէջէն մէկ հատը զատելու ընտրանք: Միասնականութիւնը մեզի` հայերուս, ներառեալ լիբանանահայուն պարտականութիւն է… Եւ աւելին: Ան պարտաւորութիւն է: Ե՛ւ պարտականութիւն, ե՛ւ պարտաւորութիւն է, որովհետեւ ցեղասպանուած ժողովուրդ ենք: Եւ այս մտահան կարելի չէ ընել: Ես Պէյրութ ծնայ, որովհետեւ կը պատկանիմ Ցեղասպանութենէն ճողոպրած երրորդ հայկական սերունդին: Եւ Պէյրութը, շատ սիրելով հանդերձ, իմ ու ընտանիքիս ընտրանքը չէր… Մենք պիտի սորվինք եւ սորվեցնենք, որ հայկական ազգային աւանդին պահանջատիրութիւնը մայրենին, քրիստոնէական հաւատք, մշակոյթ, ճանաչում եւ իրաւական հատուցում` որպէս մէկ ամբողջութիւն`պէտք է հաւասարակշռել մեր լիբանանեան պատկանելիութեան հետ: Այս մէկը կարելի չէ սակարկել: Սորվելու եւ սորվեցնելու այս իրականութիւնը պիտի յաջողցնել, եթէ մէկ կողմէ մեր միասնականութեամբ, բայց այդ միասնականութիւնը եւ անոր ուղեգիծը պէտք է գայ եւ պէտք է ըլլայ մեր ազգային-եկեղեցական-կուսակցական ու միութենական կառոյցներու եւ անոնց դաստիարակութիւններուն մէջէն եւ անոնց միջոցով: Եթէ լիբանանահայը պիտի լիցքաւորուի իր ազգային ինքնութեամբ ու ինքնագիտակցութեամբ եւ պիտի հաւասարակշռէ զայն լիբանանեան պատկանելիութեան հետ, բայց այս գործընթացը պարտի ըլլալ մեր ազգային կառոյցներու միջոցով եւ անոնց դաստիարակութեան մէջէն: Եւ միասնականութիւնը, որ կը պատրաստուի մեր ազգային կառոյցներու մէջ եւ մէջէն, կրնայ նաեւ լաւապէս ուրուագծել հայկական-լիբանանեան այս հաւասարակշռութեան գործօնը: Եւ մեր գաղութային միասնականութեան նպատակակէտը լիբանանահայ այս դիմագիծը ու ինքնութիւնը կերտելուն մէջ է: Եւ կրնանք հոս այս իրավիճակին ու անոր ընթացքին մէջ հանգիստ ալ զգալ: Ոչ հայեր կրցած են աւելի լաւ ձեւով հասկնալ մեզ մեր այս իրավիճակին մէջ եւ ամէն ժամանակէ աւելի հասկնալ մեր պատմութիւնը եւ գոյապայքարը:

Բայց տակաւին կայ 6 մայիս 2018. լիբանանեան խորհրդարանի ընտրութիւնները: Եւ կ՛իմանամ, որ հայ թեկնածուներու թիւը հասած է երեսունի, եւ որոնք պիտի մրցին վեց հայկական աթոռներու համար ու դարձեալ` տարբեր խմբակներու մէջէն… Թէեւ մեծամասնութիւնը ծանօթ է ու, տակաւին, բարեկամ եւ սիրելի…

Եւ դարձեալ հարցումը: Կարելի չէ(ր)՞ միասնական համախոհութիւն մը ստեղծել ներկայացնելու համար լիբանանահայ գաղութը երեսփոխանական այս ընտրութիւններուն: Հոն, ուր մեր հաւաքական կամքը կրնայինք վերածել աշխատանքի, որ կրնար ստեղծել ամուր ու համադրող կեցուածք: Կեցուածք մը, որ կրնար ըլլալ շինարար ուժ, եւ որ նաեւ մեծապէս կրնար զօրավիգ ըլլալ այլ գաղութներու, որովհետեւ գաղութներ եւ յատկապէս հայկական` իրարմով կրնան զօրանալ:

Վերջապէս, կարելի չէ՞(ր) քիչ մը ամէն տեղ`մամուլ, հեռուստացոյց, պաստառ, թռուցիկ, փողոց ու, տակաւին, բոլորը եւ բոլորս միասին ըսենք եւ ըսէինք`

«Ընտրեցէք լիբանանահայ թեկնածուն»:

Լիբանանահայ միասնական միտքը եւ ուժը: Ուժը, որ կը շինէ:

Կարելի չէ՞(ր)…