ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր
Արցախեան ազատագրական պայքարին 30-ամեակին առիթով Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբի Սան Ֆեռնանտօ Հովիտի մասնաճիւղը մարտ 17-ին միօրեայ համաժողով կազմակերպեց: Համաժողովը տեղի ունեցաւ Քալիֆորնիոյ Էնսինօ քաղաքի Ֆերահեան ազգային վարժարանին մէջ: Բանախօսներն էին` պատմաբան դոկտ. Կարօ Մոմճեանը, «Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի հրատարակիչ Յարութ Սասունեանը, Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբի խորհուրդի անդամ Սթիւըն Տատայեանը, ՀՅԴ Արեւմտեան Ամերիկայի Կեդրոնական կոմիտէի անդամներ Լեւոն Կիրակոսեանը եւ Վաչէ Թոմասեանը:
Ստորեւ ներկայացուած են հատուածներ` համաժողովին ընթացքին մեր (Յ. Ս.) ելոյթէն.
Միացեալ ազգերու կազմակեպութեան (ՄԱԿ) Ապահովութեան խորհուրդը 1993-ին` արցախեան պատերազմի ժամանակ ընդունած է չորս բանաձեւ` պահանջելով հայկական ուժերու դուրս բերում, ռազմական բոլոր գործողութիւններու դադրեցում, կոչ ընելով` բանակցութիւններու միջոցով հակամարտութեան կարգաւորում Հայաստանի եւ Ազրպէյճանի միջեւ:
Այս չորս բանաձեւերը յաճախ կը մէջբերեն ազրպէյճանական լրատուական միջոցները, որոնք կը գտնուին Ազրպէյճանի իշխանութիւններու խիստ հսկողութեան տակ: Վերջին 25 տարիներուն ազրպէյճանցիները բազմիցս դատապարտած են Հայաստանը` ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի բանաձեւերը չգործադրելուն համար եւ զանոնք վերածած` Հայաստանի դէմ շարունակուող իրենց քարոզչական պատերազմին մէկ մասը:
Սակայն Ազրպէյճան խեղաթիւրած է այդ բանաձեւերուն բովանդակութիւնն ու համագրութիւնը` փորձելով մոլորութեան մէջ պահել միջազգային հասարակական կարծիքը: Ազրպէյճան ի՛նք չէ գործադրած այս բանաձեւերը: Երբ մէկ կողմը (Ազրպէյճան) կը խախտէ այս բանաձեւերը, ան չի կրնար մեղադրել միւս կողմը (Հայաստան)` զանոնք չգործադրելու յանցանքով:
ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդը բաղկացած է 15 պետութիւններէ, որոնցմէ հինգը մնայուն անդամներ են եւ ունին վեթոյի իրաւունք (ԱՄՆ, Ռուսիա, Չինաստան, Մեծն Բրիտանիա եւ Ֆրանսա), իսկ միւս տասը ոչ մնայուն անդամներ են եւ կ՛ընտրուին երկու տարի ժամկէտով: ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդը պատասխանատու է ազգերու միջեւ խաղաղութեան եւ անվտանգութեան ապահովման: ՄԱԿ-ի անդամ պետութիւնները պարտաւոր են կատարել Ապահովութեան խորհուրդի որոշումները:
Յատկապէս Թուրքիոյ կառավարութեան կողմէ կեղծաւորութիւն է մեղադրել Հայաստանը` ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի չորս բանաձեւերը չկատարելու յանցանքով, այն պարագային, երբ Թուրքիա ի՛նք խախտած է ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի աւելի քան 60 բանաձեւերը` սկսեալ 1974 թուականէն, Հիւսիսային Կիպրոս ներխուժելէն ետք:
Այժմ, եկէք, դիտարկենք ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի չորս բանաձեւերը, որոնք միաձայնութեամբ ընդունուած են 15 անդամ պետութիւններուն կողմէ: Այս չորս բանաձեւերուն որոշ դրոյթներու վերջաւորութեան սեւ տառատեսակով աւելցուցած եմ իմ մեկնաբանութիւնները:
Հատուածներ` ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի թիւ 822 բանաձեւէն, որ ընդունուած է 30 ապրիլ 1993-ին.
«Կը պահանջէ ռազմական եւ թշնամական բոլոր գործողութիւններու անյապաղ դադրեցում` կայուն զինադադար հաստատելու համար, ինչպէս նաեւ բոլոր գրաւող ուժերու դուրս բերումը Քելբաջարի շրջանէն եւ Ազրպէյճանի` վերջերս գրաւուած այլ տարածքներէն»: Վերջին 25 տարիներուն ընթացքին Ազրպէյճան մնայուն կերպով խախտած է հրադադարը` շարունակ կրակելով Արցախի եւ Հայաստանի սահմաններու ամբողջ երկայնքին:
«Կողմերուն կոչ կ՛ընէ անյապաղ վերսկսիլ հակամարտութեան կարգաւորման նպատակով բանակցութիւնները` Եւրոպայի մէջ անվտանգութեան եւ համագործակցութեան համաժողովի Մինսքի խումբի խաղաղութեան գործընթացի շրջանակներէն ներս եւ ձեռնպահ մնալ որեւէ գործողութենէ, որ կը խոչընդոտէ հարցին խաղաղ լուծումը»: Եւրոպայի մէջ անվտանգութեան եւ համագործակցութեան համաժողովի (հետագային` ԵԱՀԿ) Մինսքի խումբը բաղկացած է երեք համանախագահներէ` ԱՄՆ, Ֆրանսա եւ Ռուսիա. անոնք կը հանդիսանան պաշտօնական միջնորդները, որոնք կ՛օգնեն լուծելու ղարաբաղեան հակամարտութիւնը, այլ ոչ թէ` ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդը:
«Կոչ կ՛ընէ անարգել մուտք ապահովել տարածաշրջանի մէջ միջազգային մարդասիրական օգնութեան համար, մասնաւորաբար հակամարտութեան ազդեցութեան տակ գտնուող բոլոր շրջաններուն մէջ` քաղաքացիական բնակչութեան տառապանքները թեթեւցնելու նպատակով, եւ կը վերահաստատէ, որ բոլոր կողմերը պարտաւոր են պահպանել միջազգային մարդասիրական սկզբունքներն ու կանոնները»: Հակառակ այս դրոյթին` Ազրպէյճան փորձած է խոչընդոտել Արցախի ժողովուրդին մարդասիրական միջազգային օգնութեան տրամադրումը:
Հատուածներ ՄԱԿ-ի Ապահովութեան խորհուրդի թիւ 853 բանաձեւէն, որ ընդունուած է 29 յուլիս 1993-ին.
«Անգամ մը եւս իր խոր մտահոգութիւնը արտայայտելով Ազրպէյճանի Հանրապետութեան մէջ մեծ թիւով քաղաքացիներու տեղահանման եւ տարածաշրջանի մէջ գոյութիւն ունեցող մարդասիրական լուրջ ու արտակարգ իրավիճակի վերաբերեալ»: «Տարածաշրջանին մէջ մարդասիրական լուրջ ու արտակարգ իրավիճակի վերաբերեալ» յղումը կը վերաբերի նաեւ Ազրպէյճանի հայ գաղթականներուն:
«Վերահաստատելով Ազրպէյճանի Հանրապետութեան եւ տարածաշրջանի միւս բոլոր պետութիւններու ինքնիշխանութիւնը եւ տարածքային ամբողջականութիւնը»: Այս դրոյթը կը վերաբերի ինչպէս Հայաստանին, այդպէս ալ Ազրպէյճանին:
«Վերահաստատելով նաեւ միջազգային սահմաններու անձեռնմխելիութիւնը եւ ուժի կիրարկման անթոյլատրելիութիւնը` տարածք ձեռք բերելու համար»: Համաձայն միջազգային իրաւունքի եւ ՄԱԿ-ի արձանագրութիւններու, Արցախի հայերը ունին ինքնորոշման իրաւունք:
«Վերոնշեալ 3-րդ եւ 4-րդ կէտերու համագրութեան մէջ կը կրկնէ իր նախկին կոչերը` տարածաշրջանին մէջ տնտեսական, երթեւեկութեան եւ ուժանիւթի կապերու վերականգնման համար»: Այս դրոյթը կը խախտեն Ազրպէյճան եւ Թուրքիա` իրենց կողմէ իրականացուած Հայաստանի եւ Արցախի շրջափակմամբ:
«Կոչ կ՛ընէ շահագրգիռ կողմերուն` ձեռնպահ մնալ որեւէ գործողութենէ, որ կը խոչընդոտէ հակամարտութեան խաղաղ կարգաւորումը եւ հետամուտ կ՛ըլլայ բանակցութիւններու վարման` Եւրոպայի մէջ անվտանգութեան եւ համագործակցութեան համաժողովի Մինսքի խումբի շրջանակներէ ներս, ինչպէս նաեւ անոնց միջեւ ուղիղ շփման միջոցով` վերջնական կարգաւորման նպատակով»: Յղումը «շահագրգիռ կողմերուն» եւ «անոնց միջեւ ուղիղ շփումը» կ՛ենթադրէ Արցախի ներգրաւումը բանակցութիւններու մէջ, ինչպէս եղած է նախապէս: Ազրպէյճան արգելափակած է Արցախի մասնակցութիւնը` բանակցութիւններուն:
«Կոչ կ՛ընէ Հայաստանի Հանրապետութեան կառավարութեան` շարունակել իր ազդեցութիւնը` հասնելու համար Ազրպէյճանի Հանրապետութեան Լեռնային Ղարաբաղի շրջանի հայերու կողմէ իր թիւ 822 (1993) բանաձեւին եւ սոյն բանաձեւի կատարման եւ այս կողմի` Եւրոպայի մէջ անվտանգութեան եւ համագործակցութեան համաժողովի Մինսքի խումբի առաջարկի ընդունման»: Հայաստան կը համակարգէ իր բանակցային դիրքորոշումը Արցախի Հանրապետութեան կառավարութեան հետ: Սակայն Արցախի դուրս բերումը բանակցութիւններէն` կը բարդացնէ համակարգման առաջադրանքը: Աւելի՛ն. Արցախ ճանչցուած պետութիւն եւ ՄԱԿ-ի անդամ չըլլալով` պարտաւոր չէ կատարելու այս բանաձեւերէն որեւէ մէկը:
«Կոչ կ՛ընէ պետութիւններուն` ձեռնպահ մնալ մատակարարելէ որեւէ տեսակի զէնք եւ զինամթերք, որոնք կրնան յանգեցնել հակամարտութեան խորացման կամ տարածքներու երկարատեւ գրաւման»: Այս դրոյթը կը խախտեն` Թուրքիան, Ռուսիան, Իսրայէլը, Չեխիան, Ուքրանիան, Փաքիստանը եւ քանի մը այլ երկիրներ, որոնք Ազրպէյճանին մատակարարած են միլիառաւոր տոլարի զէնքեր:
Արեւելահայերէնի թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ
Արեւմտահայերէնի վերածեց`
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ
(Շարունակութիւնը` յառաջիկայ շաբաթ)
