ՀԱՐՑՈՒՄ.- Պարո՛ն Մարգարեան, դրա մասին եմ ուզում խօսել. փետրուարին Բիւրօ-ԳՄ համատեղ նիստ եղաւ, դուք յայտարարութիւն տարածեցիք, որում ասուած է, որ բարեփոխումների հանդէպ դեռեւս հանրային անվստահութիւնը յաղթահարուած չէ, երկրի զարգացման թափը Դաշնակցութեանը չի բաւարարում: Պարբերաբար Դաշնակցութեան Բիւրոն վերլուծականներով է հանդէս գալիս, ուսումնասիրութիւններ է անում: Տնտեսական վարուող քաղաքականութիւնից դժգոհում է, սրանից է դժգոհում, նրանից է դժգոհում: Երբ Դաշնակցութիւնը կամ որեւէ կուսակցութիւն մտնում է իշխանութեան մէջ, դառնում է քոալիսիոնի անդամ, իր պատճառաբանութիւնը, արդարացումը, հիմնաւորումը այն է, թէ ա՛յ, ես մտնում եմ` ներսից փոխելու: Հիմա նման յայտարարութիւններ անելու, իշխանութեան մէջ լինելու եւ իշխանութիւնից դժգոհելու իմաստը ո՞րն է: Դա ընդդիմութեան գործը չէ՞, պարո՛ն Մարգարեան:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ձեր սխալ մօտեցումն է: Այդ քննադատութիւնը, որ մենք արել ենք, որ չափով որ Հանրապետականին է վերաբերւում, նոյնքան նաեւ մեզ է վերաբերւում:
Հ.- Այսինքն դուք նաեւ ձե՞զ էք քննադատում:
Հ. Մ.- Այո՛, մի՞թէ վատ է դա: Հակառակը` ինքնավստահ ուժի գործ է դա: Ես տեսնում եմ իմ թերութիւնները: Ես այսօրուայ իմ թափից գոհ չեմ: Այսօրուայ իմ ազդեցութեան չափից գոհ չեմ:
Հ.- Հա՛, բայց դրա մեղաւորը հոյ ժողովո՞ւրդը չի, պարո՛ն Մարգարեան:
Հ. Մ.- Ես ժողովրդին չեմ մեղադրում, ես ինձ եմ մեղադրում: Ես հէնց կառավարութեանն եմ մեղադրում, որի մէջ մաս եմ կազմում ես: Բայց ես դա պէտք է ասեմ, ասելուց յետոյ էլ պիտի ասեմ, որ ես իմ բաժնով այդ ինքնաքննադատութիւնը կատարել եմ եւ առաջարկում եմ, որ գանք քոալիսիոնում այդ ինքնաքննադատութիւնը կատարելու, որովհետեւ եթէ այդ ինքնաքննադատութիւնը չես կատարում, եթէ չես տեսնում քո թերի կողմերը, նաեւ չես մտածում դրանք սրբագրելու, փոխելու մասին: Ինքնաքննադատութիւնը շատ անհրաժեշտ է մեզ: Ո՞վ է ասում, թէ միայն ընդդիմութիւնը պէտք է քննադատի: Մենք իրաւունք չունե՞նք մեզ քննադատելու: Ինչո՞ւ: Դա ի՞նչ տեսակ մօտեցում է: Ամբողջ հարցն այն է, որ մենք չենք խօսել ինչ-որ մի ուժի մասին, մենք խօսել ենք մեր գործունէութեան մասին: Այն քոալիսիոնի մասին, որին մաս ենք կազմում: Բայց ի տարբերութիւն ոմանց` մենք սիրահարուած չենք մեր կատարած գործին, մենք տեսնում ենք մեր թերութիւնները: Մենք ունենք որոշ ճաշակի տարբերութիւն, որոշ ուղղութեան տարբերութիւն: Ասացի, որ մեզ համար կարեւոր է, որ ընկերային շուկայական-տնտեսական կարգ հաստատուի Հայաստանում եւ դա տարբեր է շուկայական-տնտեսական կարգից: Այն ինչ որ այսօր կայ, որին մենք համաձայն չենք, ուրիշ տեսակէտ ունենք, այդ տեսակէտն արծարծում ենք, այդ տեսակէտի համար աշխատում ենք, բայց դեռ արդիւնք չենք ստացել:
Հ.- Հանրապետականը չի՞ նեղանում ձեր նման կեցուածքից:
Հ. Մ.- Ինչո՞ւ պէտք է նեղանայ: Նորից եմ ասում, մենք ունենք պայմանաւորուածութիւն, ստորագրել ենք երկուստեք: Այն բոլոր հարցերում, որ մենք չունենք համաձայնութիւն, մենք իրաւունք ունենք բարձրաձայնել հրապարակաւ:
Հ.- Եւ ինչո՞ւ միասին չամփոփեցիք:
Հ. Մ.- Առաջարկեցինք միասին ամփոփել:
Հ.- Եւ նրանք մերժեցի՞ն:
Հ. Մ.- Դեռ չեն մերժել , բայց եւ չեն ընդառաջել:
Հ.- Այսինքն առաջիկայում սպասե՞լ երկու կողմերի ինքնաքննադատութեանը:
Հ. Մ.- Ինքնագնահատմանը: Այսինքն դու պէտք է անցած ուղիդ գնահատես, որպէսզի իմանաս որտեղ բացթողում ունես, որտեղ սխալ ունես, որտեղ յաջողութիւն ունես, պէտք է աւելի խորացնես, որտեղ սխալ բան կայ, պէտք է սրբագրես: Կեանքն այդ ձեւով պէտք է զարգանայ եւ առաջ գնայ:
Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, բոլորը գիտեն դրա մասին: Դուք գիտէք, որ դուք էք մեղաւոր, ժողովուրդը գիտի, որ դուք էք մեղաւոր, դուք ասելով` նկատի ունեմ քոալիսիոն երկու ընկերներին:
Հ. Մ.- Ժողովուրդը չգիտի, որ մենք գիտենք, որ մենք ենք մեղաւոր: Սա է կարեւորը:
Հ.- Փաստօրէն բնական է: Լինել իշխանութեան մէջ եւ քննադատել իշխանութեանը:
Հ. Մ.- Այո՛: Քաղաքական ուժերը, երբ համագործակցում են, չի նշանակում, որ նոյնանում են: Նշանակում է` իրենց տարբեր տեսակէտներով փորձում են ընդհանուր գործը առաջ տանել:
Հ.- Ես միեւնոյն է դժուարանում եմ պատկերացնել թէ ինչպիսի՛ն է իրականում Հանրապետականի դիրքորոշումը:
Հ. Մ.- Մենք միշտ ընդունակ ենք եղել դժուար գործ անել: Դրա համար ձեզ անկարելի է թւում, իսկ մեզ` հնարաւոր:
Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, մի կէտ եմ առանձնացրել այդ յայտարարութիւնից, որում ասւում է, որ պէտք է ապահովել կառավարութեան, վարչապետի եւ նախարարների սահմանադրութեամբ նախատեսուած կարգավիճակներին համապատասխան լիազօրութիւնների եւ պարտականութիւնների տարանջատումն ու պատշաճ կարգաւորումները: Սա վարչապետի եւ դաշնակցական նախարարների միջեւ առաջացած այս լարուածութեան դէմն առնելու միտուած քայլի արձանագրո՞ւմ է:
Հ. Մ.- Անցած տարիներին, երբ տարբեր առիթներով կառավարութեան մէջ մենք մասնակցել ենք, այս խնդիրն ունեցել ենք: Յիշում եմ` գուցէ դեռ մի տասնհինգ տարի առաջ մի հարցազրոյցի մէջ ասել եմ, կարող ես ունենալ չորս նախարար, բայց իշխանութիւն չլինես: Ասել եմ, որ կառավարութիւնը պէտք է լինի քաղաքական մարմին, չի կարող լինել չինովնիկների հաւաքածու: Վերջապէս կառավարութիւնը չի կարող որեւէ ընկերութեան տնօրինական խորհուրդ լինել: Կառավարութիւնը ներքաղաքական մարմին է, եւ նրա մասնակիցները պէտք է պատասխանատուութիւն կրեն եւ մասնակցութիւն ունենան երկրի բոլոր հարցերի կարգաւորման խնդրում: Մենք դեռ չենք կարողացել այս կացութիւնը ստեղծել: Նաեւ այն կարծիքին ենք, որ ամէն մարդ պէտք է ունենայ յստակ իրաւունքներ եւ պարտականութիւնների սահմաններ, որպէսզի իմանանք` ո՞ւմ ինչի՛ համար ենք պատասխանատուութեան կանչում, որովհետեւ վաղը խորհրդարանը ունի հնարաւորութիւն նախարարներին անվստահութիւն յայտնելու: Եթէ նախարարները չունեն ինքնուրոյնութիւն եւ չունեն լիազօրութիւններ աշխատելու, ինչո՞ւ ենք նախարարին անվստահութիւն յայտնում: Պէտք է անվստահութիւն յայտնել վարչապետին: Բայց դա ճիշդ չէ, այս երկրի համար բոլոր հարցերի պատասխանատու համարել մէկ անձի: Կառավարութիւնը քաղաքական մարմին է, հաւաքական մարմին է, այնտեղ պէտք է երկրին առնչուող բոլոր խնդիրները քննարկուեն: Ամէն մարդ պէտք է ունենայ իր լիազօրութիւնների, իրաւունքների, պարտաւորութիւնների սահմանը:
Հ.- Հիմա ձեր նախարարների, վարչապետի լիազօրութիւնների եւ պարտաւորութիւնների մէջտեղի այդ գիծը յստակ գծուա՞ծ է: Գծուած չէ, դրա՞ համար են պարբերաբար խնդիրներ առաջանում:
Հ. Մ.- Նախ ասեմ, որ խնդիրների առաջանալը շատ չափազանցուած ձեւով են ներկայացնում: Ցաւօք սրտի, մեր լրատուական դաշտը այնքան է ընկնում ինտրիգների յետեւից, որ սուտ բաներ է փնտռում, մեծացնում, որպէսզի դրանով զբաղուի: Այդպիսի հարցեր չկան: Ոչ մի լուրջ հարց գոյութիւն չունի: Բնականոն յարաբերութիւններ են, որոնց մէջ լինում են խնդիրներ: Խնդիրներ, որոնք գալիս են նկարագրերի տարբերութիւնից, բնոյթների տարբերութիւնից, մարդկանց կենսագրութիւնից: Եթէ մէկը եկել է բանակից, ինչպէս բանակում է եղել, ուզում է կառավարութիւնում էլ այդպէս լինի: Նա չի կարող հաւաքական աշխատանք ղեկավարի կամ հաւաքական աշխատանքի մաս կազմի, որովհետեւ ինքն ուրիշ բաների է սովոր: Այս բոլորը բնականաբար ազդում են փոխյարաբերութիւնների վրայ, եւ սկսում են դժգոհութիւններ, նեղսրտութիւններ: Լուրջ բան եթէ լինէր, այսքան ժամանակ արդէն կառավարութեան մէջ պէտք էր խնդիր լինէր: Նման խնդիր չի ստեղծուել եւ, կարծում եմ, չի էլ ստեղծուի:
Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, իսկ Դաշնակցութեան ներսո՞ւմ ինչ է կատարւում: Պարբերաբար մամուլը գրում է, որ այս կամ այն հարցի շուրջ համաձայնութեան չէք գալիս, ընկերային ցանցերում ժամանակ առ ժամանակ հանդիպում ենք ձեր կուսակիցների գրառումներին, որոնք բացայայտ դէմ են արտայայտւում կուսակցութեան որդեգրած քաղաքականութեանը:
Հ. Մ.- Նախ` երկու մասի բաժանենք այդ հարցը: Առաջին, որ կուսակցութեան մէջ կան տարբեր կարծիքներ եւ իրենց կարծիքների համար կռուող, պայքարող մարդիկ: Ես դա բնական եմ համարում: Եթէ դա չլինէր, ես դա անբնական կը համարէի: Երկրորդ` այն, ինչ վերաբերւում է ընկերային ցանցերին: Ինչ-որ մարդիկ տպաւորութիւն են թողնում, որ դաշնակցական են եւ գրում են: Ես անձամբ չեմ հաւատում դրան: Չեմ հաւատում, որովհետեւ դաշնակցական մարդը մեր պատկերացումով ուրիշ մարդ է: Դաշնակցական մարդը քաջ մարդն է, համարձակ մարդն է, շիտակ մարդն է, նա իր անունով կը գրի, ուրիշի անուան յետեւում չի թաքնուի: Դաշնակցական մարդը նաեւ գիտի, որ ներքին խոհանոցի հարցերը հրապարակաւ չեն կարող արծարծուել: Դաշնակցութեան էութեանը, բովանդակութեանը, աւանդոյթներին, ամէն ինչին դէմ են այդպիսի գրութիւնները: Դրանք դաշնակցական չեն: Ես վստահ եմ, որ դաշնակցական չեն: Եթէ թիւրիմացաբար էի մեր կազմակերպութեան մէջ են, ուշ թէ շուտ դաշնակցական այլեւս չեն լինի, որովհետեւ չի կարող այդ տեսակը, անկախ այն բանից, թէ ի՛նչ է գրում, այն մեթոտով, որ գրում է, այն ձեւով, որ ինքը գրում է, չի կարող դաշնակցական համարուել:
Հ.- Ինչո՞ւ, իրաւունք չունե՞ն նրանք իրենց կարծիքն արտայայտելու:
Հ. Մ.- Ունի, թող իր անունով գրի, ժողովների մէջ խնդիրը բարձրացնի: Մեր կուսակցութեան մէջ իսկապէս ժողովրդավարութիւն կայ: Մեր ժողովներում իսկապէս քննարկում կայ: Ով կ՛ասի` չկայ, ապա մեծապէս կը մեղանչի իրականութեան դէմ: Եւ ինչո՞ւ են մեր ժողովներն այդքան երկար տեւում, այդքան լուրջ ընթանում, որոշներն ասում են` փակ են ընթանում: Այսինքն շոու չի լինում, իրական ժողով է լինում, որովհետեւ իրական քննարկում է լինում, որովհետեւ ժողովներում ազատութիւն կայ: Վերջիվերջոյ ազատութիւններ կան մեր մամուլում գրելու, ուղղակի մարմիններին գրելու: Բայց հրապարակաւ, այսպէս ասած, անպատասխանատու, թաքնուած, ուրիշի անուան տակ սուտ ու բամբասանք տարածող մարդը դաշնակցականի տեսակ չէ: Դա հակադաշնակցականի տեսակ է` ես ձեզ վստահեցնում եմ:
Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, յաջորդ ամիսը եւս կարեւոր է քաղաքական առումով: Խորհրդարանը ընտրելու է երկրի առաջին դէմքին` վարչապետին, եւ այդ իրաւունքը բացառապէս վստահուած է ձեր քոալիսիոն գործընկերոջը` Հանրապետական կուսակցութեանը, իսկ հանրապետականները յայտարարում են, որ այդ պաշտօնում տեսնում են նախագահ Սերժ Սարգսեանին: Ձեր դիրքորոշումը, որպէս քոալիսիոն գործընկեր, ինչպիսի՞ն է լինելու: Արմէն Սարգսեանի դէպքում նա ձեր` Հանրապետականի եւ Դաշնակցութեան միասնական թեկնածուն էր: Հնարաւո՞ր է, որ վարչապետի դէպքում էլ լինի միասնական թեկնածու:
Հ. Մ.- Սահմանադրութեամբ ասւում է, որ խորհրդարանի մեծամասնութիւնն է թեկնածու ներկայացնում վարչապետի պաշտօնի համար: Մեր քոալիսիոն յուշագրի մէջ էլ գրուած է, որ դա Հանրապետական կուսակցութեան իրաւունքն է: Եթէ մենք լինէինք մեծամասնութիւն խորհրդարանում եւ իրաւունք ունենայինք թեկնածու ներկայացնելու, օրինակ, մի դաշնակցականի, ապա վստահ կ՛անէինք: Բայց եթէ չունենք այդ իրաւունքը եւ չենք կարող անել դա, եւ եթէ Հանրապետականի թեկնածուն Սերժ Սարգսեանն է, մենք խնդիր չենք տեսնում: Մենք ունենք Սերժ Սարգսեանի հետ համագործակցութեան երկար փորձ, եւ ոչ մի պատճառ` չշարունակելու դա: Այս առումով, կարծում եմ, մեզ մօտ խնդիր չկայ:
Հ.- Պարո՛ն Մարգարեան, նաեւ մի այսպիսի հարց եմ ուզում տալ: Բացի այն, որ մեր երկրում մարդկանց ընկերային վիճակը կարող է աւելի լաւը լինել, քան այսօր կայ, ուրիշ ի՞նչ է պակասում մեր երկրին, նաեւ, ըստ ձեզ, երկրի ո՞ր գոյներն են աւելի խտացել, որ ձեզ նեարդայնացնում են, բարկացնում են:
Հ. Մ.- Ինձ մտահոգում է մէկ բան: Մեր երկիրը ամենաշատը դրական շնչի կարիք ունի: Երկրի մէջ վիճակը ծանր է այնքանով, որքանով ծանր է` ընկերային դժգոհութիւն կայ, անապահովութիւն կայ` կայ այնքանով, որ կայ: Ես այդ փաստերը հերքողը չեմ: Մեր կազմակերպութիւնը նաեւ այդ դժուարութիւնները յաղթահարելու ուղղութեամբ աշխատողն է: Բայց կայ նաեւ մէկ ուրիշ երեւոյթ: Ես նկատում եմ, որ ինչ-որ ուժեր ճիգ են թափում իրականութիւնը շա՜տ-շա՛տ վատ ցոյց տալ: Այսինքն ներկայացնել ոչ թէ այնքան վատ, ինչքան կայ, այլ` չափազանցնել: Ես յաճախ մտածում եմ` ինչո՞ւ են այդ ճիգը թափում:
Հ.- Եւ գտնո՞ւմ էք ձեր հարցի պատասխանը:
Հ. Մ.- Ասեմ: Ես գիտեմ, որ իրենք իրավիճակն այդքան ծայրայեղ են ցոյց տալիս, ոչ թէ` որ ուզում են ժողովրդի վիճակը փոխել, այլ` որ անուղղակի ասեն, որ այս վատ վիճակի մէջ ցանկացած ծայրայեղ քայլ արդարացուած է: Այս մօտեցումը մեր ժողովրդին, մեր երկրին, մեր խնդիրներին չի առնչւում: Այս մօտեցումը թշնամու, հակառակորդի, օտարի մօտեցում է: Մենք պէտք է ամէն ճիգ թափենք, եւ այսօր այդ ճիգը կայ: Եթէ բաւարար չէ, պէտք է աւելի խորացնել, աւելի ամրապնդել: Պէտք է ճիգ թափել երկրի վիճակը փոխելու, ընկերային վիճակը բնականոնացնելու, ընկերային արդարութիւն հաստատելու համար: Դա պէտք է անել: Բայց ես չեմ հաւատում, որ մեր երկրի վիճակը շա՜տ, շա՛տ, շա՛տ վատ է: Ով փորձում է այդպէս ներկայացնել, այլ նպատակ է հետապնդում:
Հ.- Ի՞նչ որոշակի նպատակ է հետապնդում, պարո՛ն Մարգարեան:
Հ. Մ.- Ասացի, նպատակն այս է` արդարացնել ցանկացած ծայրայեղ քայլ` տեռոր, ահաբեկում, յեղաշրջում…
Հ.- Օտա՞ր ուժեր են դրանք եւ ոչ թէ ներսի:
Հ. Մ.- Հաւատում եմ, որովհետեւ հայը չի կարող անել դա, ես չեմ հաւատում, որ հայը կարող է անել նման բան: Հայը կարող է անգիտակցաբար ընկնել այդ ծուղակի մէջ, եւ ինքն էլ ներքաշուի այդ խաղի մէջ: Կարող է, բայց ես չեմ հաւատում, որ հայի ձեռքը կը գնայ դա անելու: Մենք այնպիսի մի վիճակի մէջ ենք, որ ընկերային վատ վիճակը մեր միակ օրակարգը չէ: Մեր օրակարգերը մի քանիսն են, շատ են, եւ մենք պարտաւոր ենք այնպէս ղեկավարել երկիրը եւ այնպիսի ուղղութիւն տանք, որ ի հաշիւ մէկին միւսը չոչնչանայ, չանտեսուի, չվնասուի: Մենք պարտաւոր ենք դա անել: Այս մօտեցման դէպքում ծայրայեղականութեան դրսեւորումը չի կարող ճիշդ քայլ լինել: Ես հաւատացած եմ` մենք այսօր համեմատաբար լաւ վիճակի մէջ ենք: Երկիրը իսկապէս կարող է ունենալ զարգացման ընթացք, կարող ենք երկրում ունենալ աւելի լաւ վիճակ, կարող ենք զարգացումներ ունենալ տարբեր ուղղութիւններով:
Կարող ենք ունենալ. Եւրոմիութիւն, Եւրասիական միութիւն, ես ի՞նչ իմանամ, այնքան հնարաւորութիւններ կան, որ եթէ դրանք օգտագործենք, կը կարողանանք երկիրը իսկապէս լաւ, թռիչքային զարգացումների տանել: Մի մտահոգութիւն ունեմ` մեզ յանկարծ կարող են հարուածել ներսից: Բերդը միշտ գրաւում են ներսից եւ ներսից գրաւելու համար վատատեսութիւն են տարածում, բացասական շունչ հաղորդում, հիփնոսացնում մարդկանց, որ երկրի վիճակը շա՜տ, շա՛տ, շա՛տ վատ է, կոչ անում` օր առաջ ձերբազատուել այս ամէն ինչից: Այս մօտեցումը կարող է պատճառ դառնալ, որ մեր, այսպէս ասեմ, դրական մեկնարկային վիճակը խանգարուի ներքին հարուածից:
Հ.- Եւ դրա դէմն ո՞վ պէտք է առնի, պարո՛ն Մարգարեան:
Հ. Մ.- Մե՛նք, մենք` բոլորս, մեր մտաւորականութիւնը, մեր քարոզչամիջոցները… Մենք պէտք է կարողանանք դրական շունչ փոխանցել: Մեր հաղորդումները, մեր հեռուստատեսութիւնը, մեր ուսուցիչները դրական շունչ պէտք է փոխանցեն երկրի ապագայի հետ կապուած: Ես, ի հարկէ, գիտեմ, որ դա արհեստականօրէն չի լինի: Դա պէտք է զուգակցուի նաեւ իրական գործով: Ես յոյսով եմ, որ այսօր, առնուազն, այդ իրական գործի համար ճիգ է գործադրւում, եւ դա նկատելի է: Այդ ճիգը պէտք է ներկայացնել ժողովրդին, որ յոյս ստեղծուի, յոյս ստեղծուի վաղուայ օրուայ նկատմամբ, որպէսզի մենք կարողանանք չէզոքացնել այն ամէնը, ինչ քարոզչական պատերազմի մէջ կորցնում ենք այսօր: Քարոզչական պատերազմում յաղթում են մեզ` բացասական շունչը տարածելով մեզ վրայ: Մեզ դարձնում են այնպիսին, որ մենք, ակամայ, ամէն ինչի նկատմամբ բացասական կեցուածք ունենանք: Սա է, որ պէտք է կարողանանք փոխել, մանաւանդ որ երկիրը մեկնարկային լաւ վիճակ ունի դէպի յաջողութիւն գնալու:
Հ.- Այս լաւ նոթայի վրայ էլ աւարտենք, պարո՛ն Մարգարեան, շնորհակալ եմ հետաքրքիր զրոյցի համար:
(Շար. 2 եւ վերջ)
