Խմբագրական
Յանդգնեցան
Մամլոյ միջազգային գործակալութիւնները բառի մը մէջ խտացուցին այն քայլը, զոր առած են նախկին դիւանագէտի մը թոռը եւ հալածական գրագէտի մը կինը:
– Յանդգնեցան:
Յանդգնեցան, օր ցերեկով, Մոսկուայի փողոցներուն մէջ, իրենց ստորագրութեամբ, թռուցիկ ցրուել` բողոքելու համար խորհրդային չորս երիտասարդ մտաւորականներու դատավարութեան եւ այն գործելակերպին դէմ, որուն դիմած էր դատարանը` բանտարկութեան դատապարտելով «ըմբոստ» երիտասարդները:
Ամէն օր թռուցիկ չեն ցրուեր Մոսկուայի փողոցներուն մէջ: Նման բան գրեթէ չէ պատահած, այն ալ` այս ծաւալով: Աննախընթաց է երեւոյթը: Միջազգային մամուլը ձեռք առած է խնդիրը, առ այժմ` առանց մեկնաբանութեան, բայց ապահովաբար վաղը ընդգծելու համար զայն` մանրամասնութիւններու եւ յայտնութիւններու երկար շարքով մը:
Մենք առաւել կը հետաքրքրուինք այս երեւոյթով: Պէտք կա՞յ ըսելու, թէ ինչո՛ւ: Ալեքսանտր Կինզպուրկ, Եուրի Կալանսկով, Ալեքսի Տոպրովոլսկի եւ Վերա Լաշկովա, որոնք մէկէն եօթը տարի բանտարկութեան դատապարտուեցան, իրենց պէս մտածողներու բանակ մը ունին Խորհրդային Միութեան բոլոր հանրապետութիւններուն մէջ: Հայաստան բացառութիւն չի կրնար կազմել: Բացառութիւն պիտի չկազմեն նաեւ մեր երկրին դատարանները, եթէ առիթը ներկայանայ:
Կարեւորը այդ չէ սակայն: Կարեւորը յանդգնութիւնն է Լիթվինովի թոռան եւ գրագէտ Տանիէլի կնոջ, որոնք համարձակութիւնը կ՛ունենան աշխարհի հանրային կարծիքին ուշադրութիւնը հրաւիրելու իրենց երկրին մէջ պատահած «ամօթալի դատավարութեան» մը վրայ` պահանջելով, որ դատավարութիւնը վերաքննութեան ենթարկուի միջազգային դիտողներու ներկայութեան:
Այսպիսի կեցուածք կարելի չէր երեւակայել ստալինեան բռնակալութեան օրերուն, երբ հազարաւորներ` մտաւորական, գրագէտ, հանրային ու քաղաքական գործիչ, դռնփակ դատավարութիւններէ ետք, կը գնդակահարուէին Լուպիանայի գետնափոր նկուղներուն մէջ կամ կ՛աքսորուէին Սիպերիա… տառապալի հոգեվարքի մը հեռանկարով:
Այդ օրերու զոհերը իրենց բողոքողները չունեցան: Յանդգնութիւնը ջնջուած էր խորհրդային բառարաններէն: Բոլոր վճիռները արդար էին: Մարդիկ համայնավարութիւն կը կառուցէին` միլիոններու արիւնը գետի մը պէս հոսեցնելով:
Մեռաւ Ստալին ու խորհրդային նոր ղեկավարները փորձեցին մեռցնել նաեւ ստալինականութիւնը: Բայց բաւարար յանդգնութիւնը չունեցան վերջնականապէս հրաժարելու հինէն` նորին հիմերը նետելու համար ազատութեան մէջ:
Ստեղծուեցաւ որձեւէգ վիճակ մը: Ազատութիւն էր եւ չէր: Լայնախոհութիւն կար ու չկար: Պարտիան պէտք կը զգար պարբերաբար զգաստացնելու «միամիտները», որոնք կը փորձէին ձայն բարձրացնել, պահանջներ դնել, ազատ մտածումի եւ ազատ ստեղծագործութեան իրաւունքներ արժեցնել:
Զգաստացնելու նոր փորձ մը եղաւ վերջին դատավարութիւնը: Բայց հակառակ արդիւնքը տուաւ: Մտաւորականները դատապարտուեցան, սակայն ուրիշներ եկան կամայական այդ վճիռը հրապարակով դատապարտելու: Յանդգնութիւնը հասցուցին անհնազանդութեան աստիճանին:
Այսպէս չի կրնար շարունակուիլ: Ըսած ենք: Կ՛ըսէ ամբողջ աշխարհ:
Ստալինեան բռնակալութիւն կամ ամբողջական ազատութիւն: Միջին ճամբայ չկայ: Պատմութեան ընթացքին ոչ մէկ վարչակարգ կրցած է պարենաչափի ենթարկել այն աննիւթական հարստութիւնը, որ ազատութիւնն է մարդուն համար:
Ազատութիւնը չափ չի կրնար ճանչնալ: Կայ կամ չկայ: Ու եթէ կ՛ուզեն, որ ըլլայ, պէտք է ըլլայ կատարեալ, անկաշկանդ:
Ու այնքան ատեն որ այդպէս չէ, խորհրդային իշխանութիւնները շարունակ պիտի գտնուին «չհամակերպող» երիտասարդներու առջեւ, պիտի ստիպուին դատել ու դատապարտել, եւ թռուցիկները պիտի ողողեն Մոսկուան:
Այս է բնական ընթացքը:
Խորհրդային Միութիւնը չի կրնար բացառութիւն կազմել:
