Պարզ Ու Պայծառ Պարտէզ
Մանուկ Արքայ
«Խորհուրդ մեծ եւ սքանչելի, որ յայսմ աւուր յայտնեցաւ…
«Հովիւք երգեն ընդ հրեշտակս` տան աւետիս աշխարհի.- Ծնաւ Նոր Արքայն ի Բեթլեհեմ քաղաքի…»
Աւետարանը իր լուսեղէն պարզութեամբ ու պայծառութեամբ կը պատմէ եւ կը պատգամէ ամէնէն աւելի կատարելագործուած եւ տակաւին խորհրդանշական հրաշավէպերը, որոնցմէ մէկն է Ծնունդն Յիսուսի:
Կը բովանդակէ վարդապետութիւնը` հաւատքին, յոյսին ու սիրոյ:
Նոր Կտակարանը անսպառ հանք է լոյսի:
Մատեանին բոլոր դրուագները, մսուրէն մինչեւ մահ, ու Յարութենէն մինչեւ Համբարձում, հոգեղէն նիւթեր են, նաեւ հում նիւթեր արուեստներու, յաւիտեան վերարտադրելի:
Իսկ իբրեւ դաս` յաւիտեան ուսանելի:
* * *
Բեթլեհեմի մէջ Մանուկ մը կը ծնի:
Հովիւներ ու հրեշտակներ կ՛երկրպագեն Մանուկին:
Մոգեր եւ մարդիկ Մանուկին առջեւ կու գան ծունկի:
Ծերեր կը ծռին:
Թագակիր գլուխներ կը խոնարհին:
Զի Մանուկը վարդապետաց Վարդապետն է ապագայ:
Ո՞վ է երեւակայած այսպիսի տեսիլ, ո՞վ լսած է դէպք այսպիսի…
Մանուկը իշխանն է Խաղաղութեան:
Թագաւորն է Սիրոյ:
Կայսրն է Լոյսի:
* * *
Յիսուս երբ Մանուկ էր, իր առջեւ խոնարհեցան ալեփառ գլուխներ:
Տեսիլ հիանալի:
Յիսուս եղաւ քարոզիչ, ունեցաւ աշակերտներ, ու լուաց ոտքերը իր աշակերտներուն, տալով խոնարհութեան դաս մը անգերազանցելի:
Տեսիլ սքանչելի:
Երկու հրաշալի հակադրութիւններ, զիրար լրացնող.- մանուկին մեծութիւնը ու խոնարհութիւնը վարդապետին:
Նախ մանուկ արքայ, ապա անձնուէր ծառայ:
Զի մեծը ան է, որ կը խոնարհի, ինչպէս պտղառատ ծառը, ինչպէս լոյսը, եւ Յիսուս, լոյս ի լուսոյ:
* * *
Աղօթենք յոտնկայս ու գլխահակ.
– Մանուկ արքայ, մարդկութեան մեծագործ ծառայ, պարգեւեա՜ անդորրութիւն հոգիներուն եւ տո՜ւր աշխարհիս խաղաղութիւն: Մի՜ լքաներ ամէն տեսակ հիւանդները եւ տառապողներն ու կարօտեալները ամէն կարգի: Հոգեղինէ մեզ, որպէսզի քաջաբար կրենք մեր խաչը մինչեւ գերեզման կամ գագաթ: Եւ եկեսցէ արքայութիւն քո, եկեսցէ արքայութիւն քո, եկեսցէ արքայութիւն քո: Եւ եղիցին կամք քո… Ծնունդդ ծիածան զուարթարար ու զմայլելի…
* * *
Վարդապե՛տը, խաչուեցար հրէից կողմէ, բայց առիր յարութիւն: Իսկ քրիստոնեաները քրիստոնէութիւնը խաչեցին: Ե՞րբ պիտի վերածնի վարդապետութիւնդ, ե՞րբ յարութիւն պիտի առնէ քրիստոնէութիւնը:
ՆՇԱՆ ՊԷՇԻԿԹԱՇԼԵԱՆ
Յուշագրութիւններ
Դառն ճակատագիր մը վիճակուեցաւ հայութեան արեւմտեան հատուածին աւելի քան կէս դար առաջ: Թուրքը արմատախիլ ըրաւ մեզ մեր հայրենի դարաւոր բոյներէն: Քանդեց ու աւերեց մեր շէն ու բարգաւաճ քաղաքներն ու աւանները, վայրագօրէն ջարդեց մէկ ու կէս միլիոն անմեղ ու անպաշտպան մարդիկ:
Նպատակն էր ոչ միայն ի սպառ ոչնչացնել հայ ազգը ֆիզիքապէս, այլեւ` անհետ կորստեան մատնել մեր մշակութային ու քաղաքակրթական գանձերը, որոնք կենդանի վկաներն էին մեր անցեալի փառքին:
Հայաստանի Հանրապետութեան եւ ի սփիւռս աշխարհի ցրուած հայութեան գոյութիւնն ու յարատեւելու կամքը անվիճելի փաստեր են ապացուցող, որ մեր դարաւոր թշնամին չէ յաջողած իր դիւային ծրագրին մէջ:
Տարագրութեան առաջին տարիներէն սկսեալ Մեծ եղեռնէն վերապրող բազմաթիւ հայրենակիցներ գրի առին իրենց յուշերը` մեր մամուլին, մասնաւորապէս պարբերաթերթերուն մէջ:
«Հայրենիք» ամսագիրը 1922 նոյեմբերէն սկսեալ հրատարակեց մեր պետական դէմքերու, մտաւորական ընկերներու, հանրային գործիչներու եւ հայդուկներու յուշերը, որոնք մեծ լոյս կը սփռեն մեր ազատագրական պայքարներուն եւ անկախ հայրենիք ստեղծելու ճիգերուն վրայ:
Անոնցմէ մաս մը հետագային հրատարակուեցան առանձին հատորներով, ինչպէս` Արմէն Գարոյի «Ապրուած օրեր»-ը, Սեպուհի «Էջեր իմ յուշերէն»-ը, Աբրահամ Գիւլխանդանեանի «Հայ-թաթարական ընդհարումները» եւ այլն:
Մասնաւոր յիշատակութեան արժանի են Ռուբէնի «Հայ յեղափոխականի մը յիշատակները», որոնք եօթը հատորներով լոյս ընծայուեցան Լոս Անճելըսի մէջ:
Մեր յեղափոխական վեթերան ընկերներէն Վահան Փափազեան (Կոմս) երեք ստուար հատորներով հրատարակեց իր «Յուշեր»-ը, չորս գրքոյկներ ալ յատկացուց «Խոնարհ հերոսներ»-ու կեանքին:
Նոյնպէս` վաղեմի հանրային գործիչ եւ Հայաստանի վերջին վարչապետ Սիմոն Վրացեան Փարիզի մէջ լոյս ընծայեց իր հոյակապ գործը` «Հայաստանի Հանրապետութիւն»-ը: Իսկ վերջին տարիներուն հրապարակ հանեց «Կեանքի ուղիներով»-ի շարքը:
«Յուսաբեր»-ի տպարանէն լոյս տեսաւ դահճապետ Թալէաթը զգետնող ազգային հերոս Սողոմոն Թեհլիրեանի «Վերյիշումներ»-ը:
Առանձին հատորներով հրատարակուեցան նաեւ մեր միւս հերոսներու յուշերը. «Պաքուի հայերուն ջարդարար Ճիվանշիրը զգետնող Միսաք Թորլաքեանի «Օրերուս հետ»-ը, վարչապետ Սայիտ Հալիմ փաշան, Ճեմալ Ազմին եւ Պեհաէտտին Շաքիրը ահաբեկող Արշաւիր Շիրակեանի «Կտակն էր նահատակներուն»-ը, Արամ Երկանեանի «Գիրք հատուցման եւ մատուցման»-ը, եւ այլն:
Բազմաթիւ ուրիշ գիրքեր հրատարակուած են «Անդրանիկի (Վահան Թոթովենց եւ ուրիշներ), Մուրատի (Միքայէլ Վարանդեան եւ Զապէլ Եսայեան), Հրայրի, Գէորգ Չաւուշի եւ այլ հերոսներու մասին, որոնց բոլորին թուումը երկար պիտի ըլլար:
Այս բոլոր յուշագրութիւնները լոյս կը սփռեն մեր ժամանակակից պատմութեան, մասնաւորապէս մեր յեղափոխական շարժումներուն վրայ եւ կոչուած են ներշնչումի աղբիւր հանդիսանալու նոր սերունդին:
«ՅԱՌԱՋ»
