Հայկական Պոլիսը
Պուլկարահայ մտաւորական Մ. Հագիգեան վերջերս այցելած է Պոլիս եւ ընդարձակ յօդուածաշարք մը ստորագրած է Սոֆիայի «Երեւան» շաբաթաթերթին մէջ:
Ստորեւ` կարգ մը հատուածներ.-
Պոլսոյ հայերը ամուր փարած են դպրոցին, եկեղեցիին եւ ազգային աւանդութիւններուն:
Հայութեան թիւը հոն 65 հազարէ աւելի է: Վերջին պատերազմէն առաջ հարիւր հազար էր հայոց թիւը Պոլսոյ մէջ:
Շատեր պատրուակ բռնելով երկրին տնտեսական անկայուն վիճակը, անգործութիւնն ու հայերու հանդէպ խորթ վերաբերումը` կը գաղթեն Ատլանտեանէն անդին:
Պոլսոյ հայ դպրոցներուն թիւը 28-ի կը հասնի, հինգը` երկրորդական (լիսէ), ութը` միջնակարգ, իսկ մնացեալները` նախակրթարան: Աշակերտներուն թիւը կը հասնի ութ հազարի:
Դասաւանդութիւնները հայերէն եւ թրքերէն են: Աշակերտները լաւ կը տիրապետեն հայերէնի եւ թրքերէնի: Դպրոցները ունին իրենց սանուց միութիւնները: Օտար լեզուներէն ի պատուի են անգլերէնը եւ ֆրանսերէնը: Սանուց միութիւնները կ՛ունենան իրենց հաւաքոյթները եւ ներկայացումները: Կայ Մշակութային միութիւնը, որուն ատենապետն է «Քուլիս» ամսագրի խմբագիր Յ. Այվազը: Մէկ տարուան մէջ ներկայացուցած են Յ. Պարոնեանի «Մեծապատիւ մուրացկանները» 26 անգամ:
Պոլսոյ մէջ կան 32 հայ առաքելական, հինգ կաթողիկէ եւ երկու աւետարանական եկեղեցիներ եւ ժողովարաններ:
Քաղաքի կարեւոր հաստատութիւններէն է Ետիգուլէի Ս. Փրկիչ հիւանդանոցը, որ 1802-ին հիմնուած է Գազազ Յարութիւն ամիրայի կողմէ: Հաստատութեան մէջ կը պաշտօնավարեն երեսուն բժիշկներ: Ունի հինգ հարիւր անկողին եւ երկու հարիւր պաշտօնեայ: Տարեկան պիւտճէն է երեք միլիոն թրքական ոսկի, որուն հարիւր հազարը կու տայ պետութիւնը: Կարեւոր նպաստ մը կը տրամադրուի Բարեգործականի եւ «Կիւլպէնկեան» ֆոնտին կողմէ:
Սկիւտարի մէջ կը գտնուի դպրեվանք մը, որ 1953-ին հաստատուած է եւ ունի լիսէի աստիճան: Տարեկան 540 հազար ոսկի պիւտճէին մէկ մասը կը հայթայթէ «Կիւլպէնկեան» ֆոնտը: Այս ֆոնտը կ՛օգնէ նաեւ կրթական հաստատութիւններուն:
Անցեալ տարի աղքատ տղոց համար Գնալը կղզիին մէջ բացուած է կազդուրման կայան:
Պոլսոյ մէջ կը հրատարակուին երկու օրաթերթեր` «Ժամանակ» եւ «Մարմարա»: Առաջինը լոյս կը տեսնէ Արա եւ Մարտիրոս Գոչունեան եղբայրներուն, իսկ երկրորդը իր հիմնադիր Մ. Շամլեանի աղջկան` Ա. Զոպեանի եւ փեսային` Պետրոս Զոպեանի ղեկավարութեամբ:
Կը հրատարակուին նոյնպէս «Քուլիս» ամսագիրը, «Արշաւ» շաբաթաթերթը, խմբագիրներ` Արա եւ Լիլի Գոչունեաններ, «Կավռօշ» երգիծաթերթը, խմբագիր` Օ. Արթուն, «Ս. Փրկիչ» ամսագիրը, տնօրէն` Կ. Մուրատեան, «Սան» գրական,-գեղարուեստական պարբերաթերթը, «Պարտէզ» մանկական ամսագիրը, խմբագիրներ` Բ. Թեւեան (Վերջերս մեռած), Ատրինէ Տատրեան եւ Արմենուհի Էօզեր, «Երջանիկ» տարեգիրքը:
Օրաթերթերու տպաքանակն է 2500-3000, իսկ պարբերաթերթերունը` 4-500 կամ աւելի նուազ:
Ծանօթ արուեստագէտներէն յիշենք` Պետրոս Գույումճեանը, Ալիս Մանուկեանը, Ալիս Քիթապճեանը, Նուրհան Ռուշանը, Անահիտ Փափազեանը:
Շարժանկարի մարզին մէջ ծանօթ դերասաններէն յիշենք` Ն. Թերզեանը, Ն. Գամչեանը, Գր. Ճեզվեճեան:
Երաժշտական մարզի մէջ` ողբացեալ Վահրամ Միւհենտիսեան: Խմբավարներ` Ժ. Ասլանեան եւ տոքթ. Տ. Մամիկոնեան, ուտի` Հրանդ Քէնքիւլեան, աչազուրկ, որ վերջերս Հայաստան ալ այցելեց:
Գրական դէմքերէն ծանօթ են` Յ. Մնձուրին, Ե. Սիմքէշեանը, Ատրինէ Տատրեանը, Վ. Կոմիկեանը, Վ. Բարունեանը, Ս. Կիւլպէնկեանը, եւ այլն:
Կ՛ըսուի, որ Թուրքիոյ ներքին գաւառներուն մէջ կ՛ապրին շուրջ քսան հազար հայեր` ցրուած Անգարայի, Կեսարիոյ, Ամասիոյ, Խարբերդի, Եոզկատի, Տիգրանակերտի մէջ եւ այլուր: Անոնց վիճակը ողբալի է: Պարբերաբար պատրիարքարանը այցելու հովիւներ կը ղրկէ անոնց:
Ասոնցմէ զատ` կան տակաւին թրքացած հայեր, որոնց թիւը յայտնի չէ:
Ահա ամփոփ պատկերը երբեմնի հայ մտքի ոստան Պոլսոյ:
Ընկերներ Րագուպեանի Եւ
Օղուլեան Նախագահ Հելուի Մօտ
Հարաւային Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբի անդամներէն` Յովհաննէս Րագուպեան եւ Յովսէփ Օղուլեան երեքշաբթի, 19 դեկտեմբեր, առաւօտեան ընդունուեցան Լիբանանի Հանրապետութեան նախագահ Շարլ Հելուի կողմէ, Սին Էլ Ֆիլի նախագահական ապարանքին մէջ:
Հիւրերը նախագահին ներկայացուեցան Պէյրութի հայ երեսփոխան Մովսէս Տէր Գալուստեանի կողմէ:
Նախագահը սիրալիր ընդունելութիւն մը ցոյց տուաւ մեր երիտասարդ ընկերներուն, որոնք Լատին Ամերիկայի հայկական գաղութին անունով շնորհակալութիւն յայտնեցին նախագահին` Լիբանանի հայութեան հանդէպ ցոյց տրուած ազնիւ վերաբերումին համար:
Տեսակցութեան ընթացքին խօսուեցաւ նաեւ հարաւամերիկեան երկիրներու մէջ գտնուող լիբանանեան հոծ գաղութներու մասին, որոնք կրցած են իրենց գտնուած շրջանին մէջ համակրանք ստեղծել Լիբանանի հանդէպ:
Նախագահը մեծ գոհունակութեամբ արտայայտուեցաւ հայութեան մասին:
