Պատրաստեց՝ ՆԱՐԷ ԳԱԼԵՄՔԷՐԵԱՆ
Ճոնի Հալիտէյ երգած է 60 տարիներ շարունակ եւ հրապարակած է 50 ալպոմներ, որոնցմէ ծախուած են միլիոնաւորներ: Բազմահանդիսատես ելոյթներ ունեցած Ֆրանսայի ամէնէն մեծ սրահներուն մէջ եւ իր արտաքին գրաւչութեամբ, շարժուձեւերով եւ յաճախ մեծ յաջողութիւն գտած երգերով գրաւած է Ֆրանսայի ժողովուրդին սիրտը: Ան միշտ ուզած է սիրուիլ ժողովուրդին կողմէ: Մեծ շուքով կատարուեցաւ անոր յուղարկաւորութեան արարողութիւնը, որուն ներկայ էին նախագահներ Նիքոլա Սարքոզի, Ֆրանսուա Հոլլանտ եւ ներկայ նախագահ Էմանուէլ Մաքրոն: Ներկայ էին նաեւ մեծ թիւով ֆրանսացի արուեստագէտներ: Բանաստեղծութիւններ եւ սրտի յուզիչ խօսքեր արտասանուեցան իր մօտիկ բարեկամներուն կողմէ: Իսկ Փարիզի ճամբաները ողողած էին մօտաւորապէս 1 միլիոն մարդոցմով, որոնք արցունքներով կը հետեւէին:
Ն.
Ճոնի Հալիտէյի Կենսագրական Գիծերը
– Ժան Ֆիլիփ Սմեթ ծնած է 15 յունիս 1943-ին, Փարիզ:
– 9 տարեկանին արդէն իսկ իր պարուհի զարմիկներուն հետ բեմ կը բարձրանայ եւ կ՛երգէ:
– 1957-ին կը յայտնաբերէ Էլվիս Փրեսլին եւ կ՛որոշէ, որ ինք կ՛ուզէ ռոք էնտ ռոլի երգիչ դառնալ:
– 1959-ին պատկերասփիւռի յայտագիրի մը ընթացքին կը ներկայացուի եւ կը ստորագրէ իր առաջին պայմանագիրը:
– 1960-ին սկիզբը կը հրապարակէ իր առաջին երգը` «Ձգէ աղջիկները» (Laisse Les Filles):
– Անոր կը յաջորդէ «Յիշատակներ, յիշատակներ» (Souvenirs, Souvenirs) երգը, որ իր առաջին հիմնական յաջողութիւնը կը դառնայ:
– Երբ Ֆրանսայի առաջին ռոք փառատօնին ընթացքին ելոյթ կ՛ունենայ 1961-ին, երիտասարդները խռովութիւններ կը ստեղծեն, ինչ որ պատճառ կը դառնայ քամի մը ամիս արգիլել ռոք էնտ ռոլի ելոյթները:
– Հալիտէյ կը քննադատուի երիտասարդներուն մօտ յեղափոխութիւն ստեղծելուն համար:
– Նոյն տարին Ֆրանսայի մէջ ելոյթներով կը շրջագայի եւ կը ստեղծէ «հիսթերիա», ինչպէս Էլվիսը` Միացեալ Նահանգներու մէջ։
– Յաջորդող տարիներուն Հալիտէյ կը շարունակէ իր վերելքը` երգելով ամերիկեան նշանաւոր երգեր` խառնուած ֆրանսական աւանդական փոփ-ով:
– Շարլ Ազնաւուր խրատներ եւ ուղղութիւններ կու տայ Հալիտէյին եւ կը գրէ «Retiens la nuit» երգը` Ճոնիին համար:
– 1964-ին Հալիտէյ կ՛երթայ զինուորական ծառայութեան, եւ ատիկա զինք աւելի յարգուած կը դարձնէ հանրութեան աչքին:
– Սիրահարութեան պատմութիւն մը կ՛ապրի Սիլվի Վարդանին հետ, եւ զոյգը կը պսակուի 1965-ին: Զոյգին յարաբերութիւնը հերթաբար կը քայքայուի, որովհետեւ Հալիտէյ տարին 10 ամիս ելոյթներով կը շրջագայի:
– 1966-ին կը ծնի Տէյվիտը: Այդ տարին դժուար տարի մըն էր Հալիտէյի համար, որովհետեւ խումբերու ստեղծումը կ՛ազդէ իր ասպարէզին վրայ, իր եւ Սիլվիի յարաբերութիւնը կը վատթարանայ: Հալիտէյ ճիգ կը թափէ վերակենդանացնելու իր ասպարէզը: «Սեւ է, սեւ» (Noir c’est noir) երգը կը յօրինէ` իր յուսահատ հոգեվիճակը ներկայացնելով: Նոյն տարին Սիլվի ամուսնալուծում կը պահանջէ: Հալիտէյի այս երգը զինք կը դնէ ամէնէն շատ ծախուող ալպոմներու ցանկին պարագլուխը:
– 1969-ին կը հրապարակէ «Que je t’aime» երգը, որ կը հրապուրէ ֆրանսացի զանգուածը: 815.000 օրինակներ կը ծախուին այս ձայնասկաւառակէն:
– 1972-ին կ՛ամուսնալուծուի Սիլվի Վարդանէն: Կը նախաձեռնէ «Ճոնի կրկէս»-ը, որ կը շրջագայի Ֆրանսայի տարբեր շրջաններ եւ մեծ վրանի տակ ելոյթներ կու տայ: Սակայն այս նախաձեռնութիւնը տնտեսական աղէտ մը կ՛ըլլայ:
– 1973-ին ինք եւ Սիլվի կը հաշտուին եւ միասին կը հրապարակեն «J’ai un problème» երգը, որ այդ ամրան լաւագոյն երգերէն մէկը կը դառնայ:
– 1980-ին վերջնականապէս կ՛ամուսնալուծուին: Ճոնի կ՛ընկճուի եւ խմելու կը սկսի: Իր երգերը յաջողութիւն չեն գտներ:
– 1981-ին բնորդուհի Պապեթ Էթիենի հետ ամուսնութիւնը միայն երկու ամիս կը տեւէ:
– Քիչ մը ուշ, կը պսակուի դերասանուհի Նաթալի Պէյի հետ, որմէ կ՛ունենայ աղջիկ մը` Լորա, 1983-ին:
– Նաթալի Պէյ իր ամուսինը կը ծանօթացնէ երգահան Միշել Պերժերին հետ, որ իրեն համար կը գրէ «Quelque chose de Tennessee» երգը, որ մեծ յաջողութիւն կը գտնէ 1985-ին:
– Ազնաւուր կը վկայէ, որ այդ ժամանակ Ճոնի կը դառնայ ֆրանսացի հսկայական աստղ: Կը սկսի նրբերանգով երգել:
– 90-ականներուն Հալիտէյ կը սկսի նորէն լեցնել Ֆրանսայի ամէնէն մեծ սրահները:
– 1993-ին, իր 50-րդ տարեդարձին առթիւ, ելոյթ կ՛ունենայ Parc des Princes-ի մէջ, ուր բազմահազար հանդիսատեսներ ներկայ կը գտնուին: Կը հաշտուի Սիլվի Վարդանի հետ, երբ վերջինս անակնկալօրէն բեմ կը բարձրանայ, եւ միասնաբար կ՛երգեն: Սակայն այս հաշտութիւնը երկար չի տեւեր:
– Ճոնի Հալիտէյ կը շարունակէ հրապարակել մեծ յաջողութիւն գտնող երգեր եւ ձայնասկաւառակներ:
– 1996-ին Ճոնի կ՛ամուսնանայ 21-ամեայ Լեթիսիա Պուտույի հետ, որ մինչեւ իր մահը կը մնայ իր կինը: Հալիտէյ կը սիրէ Լեթիսիան, որովհետեւ ան միշտ նեցուկ կը կանգնի ամուսինին եւ երբեք չի փորձեր զինք փոխել:
– 1998-ին ելոյթ կ՛ունենայ Stade de France-ի մէջ, որուն ներկայ կը գտնուի նախագահ Ժաք Շիրաք:
– 50 տարեկանէն ետք Հալիտէյի ասպարէզը կը շարունակէ զարգանալ: Ոչինչ կրնայ կեցնել զինք:
– 2002-ին կը հրապարակէ «Մարի» երգը, որմէ 1.400.000 օրինակներ կը ծախուին:
– 2009-ին մնաք բարովի շրջագայութեամբ կ՛որոշէ աւարտել իր ասպարէզը: Նոյն տարին կը հիւանդանայ եւ կ՛ենթարկուի վիրաբուժութեան, որմէ ետք ձայնը կը կորսնցնէ որոշ ատեն: Այդ ժամանակ անոր միակ փափաքը կը դառնայ կրկին բեմ բարձրանալ:
– 2012-ին Ճոնի կը կազմակերպէ «Յարութեան շրջագայութիւնը»:
– 2013-ին, 70-րդ տարեդարձին առթիւ, կը կազմակերպուի երգահանդէս մը, որուն ներկայ կը գտնուին հազարաւոր համակիրներ:
– 2014-ին կը հրապարակուի անոր 49-րդ ձայնասկաւառակը` «Ողջ մնալ» վերնագիրով:
– 2015-ին կը հրապարակէ իր 50-րդ ձայնասկաւառակը:
– Յուլիս 2016-ին կ՛ունենայ վերջին ելոյթը:
– Կը մահանայ դեկտեմբեր 2017-ին:
Ռոք Երգիչը Ինչպէ՞ս Արտացոլացուց
Ֆրանսայի Պատկերը
Անգլիախօս աշխարհը միշտ խորհած է, որ Ճոնի Հալիտէյ ճոքի պէս բան մըն է:
Դիւրին է տեսնել, թէ ինչո՛ւ: Ան, առանց ամչնալու, բանագողութիւն ընելով, մեր ամէնէն սիրուած երգերէն առաւ եւ այդ երգերը ֆրանսերէն երգեց` ատոնք թեթեւսոլիկ դարձնելով: Անոր ձայնը կրնայ ծիծաղելի կերպով օփերայի յատուկ ըլլալ: Թուխսի նստելու նմանող անոր կեցուածքը խեղճ գաղղիական (ֆրանսական) ընդօրինակութիւնն է Ճէյմս Տինի:
Ան շինծու ռոքըր է, աւելի ցուցադրական, քան` հարազատ, իսկական:
Ասոնք բոլորը կրնան ճիշդ ըլլալ: Բայց նոյնպէս ամբողջովին անտեղի են, որովհետեւ, հակառակ պելճիքացի հօր, իր Զուիցերիա բնակելուն եւ ամերիկեան մոլուցքին, Հալիտէյ միայն մէկ վայրի մէջ կարեւոր էր, եւ ատիկա Ֆրանսան էր:
Ուրեմն, ծաղրել Ճոնին` կը նշանակէ Ֆրանսան ծաղրել: Սակայն հաւասարապէս հասկնալու համար Հալիտէյ նոր երեւոյթը` թերեւս պէտք է հասկնալ արդի երկիրը:
Ճոնի իր ասպարէզին եւ անձնական կեանքին մէջ եկաւ կատարեալ կերպով մարմնացնելու այն զոյգ կիզակէտը, որ յետպատերազմեան Ֆրանսայի էութիւնն է. մէկ կողմէ ձգտում սպառողի բոլոր նորութիւններուն` հեշտապաշտ ամերիկեան ապրելակերպ, միւս կողմէ` ատկէ անդին գացող տենչանք մը այն արժէքներուն, որոնց միջոցով Ֆրանսա կը զգայ, որ տակաւին Ֆրանսա է:
Երիտասարդութեան, 1950-ականներու Փարիզի մէջ, Ճոնի շարքին էր անոնց, որոնք առաջին զգացողներէն եղան Ատլանտեանէն եկող ձայներու նոր թրթռացումներուն: Ճոնի ունէր 1945 թուականներու ռոք էնտ ռոլ-ի հաւաքածոյ մը, որ ընկերներուն նախանձը կը շարժէր: Այս բոլորով ինք այնքան հմայուած, տարուած էր, որ առաջին հարցազրոյցներէն մէկուն մէջ նոյնիսկ ըսաւ, որ իր հայրը ամերիկացի է:
Յաջողութիւնը, հրապուրանքն ու ծուղակները արագ եկան: Ճոնի դարձաւ ընդունուած առաջնորդը «yé-yé» (անգլերէն` yeah, yeah) երգիչներու սերունդին: Անոնք բոլորն ալ անգլիական դասական փոփ եւ պլուզ երգերը կը վերածէին ֆրանսականի: Բայց Ճոնին լաւագոյնն էր: Ան ամէնէն համակրելին, հմայիչն էր, ամէնէն համոզիչը` «ռոքի վերաբերմունք» ունեցողներէն:
Համաշխարհային երկրորդ պատերազմէն ետք բազմաթիւ պատանիներ ու երիտասարդներ, որոնք 1960-ականներուն պարեցին Ճոնիի երգերուն կշռոյթներով, Ֆրանսայի մէջ մեծցան եւ միշտ զայն չձգեցին, անոր համակիր մնացին: Աւելի զարմանալին այն էր, որ յաջորդական սերունդները նոյնպէս հմայուած էին Հալիտէյի կախարդանքով, քանի որ անոր տեսքը «թետի պոյ»-էն փոխուեցաւ պեխ-մօրուքով չափահասի:
Ճիշդ այս տարի հրապարակուեցաւ երիտասարդ երգիչներու ալպոմ մը` «Մեր բոլորին մէջ Ճոնիէն բան մը կայ»:
Ֆրանսայի մէջ չկայ այն հեգնանքը, որ այլ երկիրներու մէջ գոյութիւն ունի անցեալի կատարողներու հանդէպ: Անոնք կը կառչին իրենց աստղին, եւ մինչ տարիները կը թաւալին (Ալճերիոյ պատերազմէն մինչեւ Ինսթակրամի ժամանակաշրջան), անոնք գիտեն, որ Ճոնի պիտի վերադառնայ համերգներու նոր շրջագայութեամբ, նոր ալպոմով:
Սակայն փոխադարձ հաւատարմութիւնը պարզապէս միայն երաժշտութենէն չեկաւ, որովհետեւ համբաւաւոր անձէ եւ զուարճանքէն անդին` ֆրանսացի հանդիսատեսը Ճոնիի մէջ յայտնաբերեց արժէքներ, զորս անոնք հաւնեցան եւ ուզեցին նկատել իրենցը` տքնաջան աշխատանք, դժբախտութեան դէմ տոկունութիւն, պարզութիւն, պարզ խօսելաձեւ եւ հայրենասիրութիւն:
Անոր մանկութիւնը դժուարին եղած է: Անոր հայրը լքած է տունը եւ միայն վերադարձած է ամուսնանալու Ճոնիի մօրը հետ, որպէսզի փարատէ այն բամբասանքները, թէ Ճոնի գերմանացի զինուորի մը զաւակն է: Ասիկա Ֆրանսայի բռնագրաւումի ատենն էր: Աւելի ուշ անոր հայրը անպիտան մը դարձաւ` Ճոնիէն դրամ մուրալով եւ աղքատ մահանալով:
«Ես որոշ ինքնավերլուծումներ ըրած եմ: Տեսած եմ, որ իմ մանկութեանս տարիները զիս հունէն դուրս նետած են: Ընտանիքի հանդէպ իմ բուռն ցանկութիւնս, բայց ընտանիք մը պահելու իմ կրկնուող ձախողութիւնս կը բխի ատկէ», ըսած է Ճոնի 1998-ին «Լը Մոնտ»-ի հետ ունեցած նշանաւոր հարցազրոյցին մէջ:
Հալիտէյ անցած է ամուսնալուծումներէ, թմրամոլութենէ, մոթորսիքլեթի արկածներէ, դրամական աղէտներէ եւ առողջական արտակարգ իրավիճակներէ: Ֆրանսացիները հետեւեցան ատոնց բոլորին: Կրնար նմանիլ աստղի մը վերիվայրումներու պատկերասփռումները դիտելու, սակայն ֆրանսացիները (ֆրանսացի ըլլալով) ատոր մէջ աւելի յատկանշական բան մը տեսան:
Ալեքսիս Պրեզեթ «Ֆիկարօ» թերթին մէջ գրելով Ֆրանսայի մէջ ազգային սուգի օրուան առնչութեամբ` լաւագոյն ձեւով ներկայացուցած է. «Ճոնիի հանրութիւնը… Ֆրանսան էր: Ֆրանսան վատ տղոց եւ աղջիկներու լաւ ընտանիքներու, երեխաներու եւ մեծ հայրերու եւ մայրերու, համայնավարներու եւ ազատականներու, փարիզցիներու եւ գաւառացիներու, գնչուներու եւ աղքատ դասակարգի երկիրն է»:
«Ֆրանսա` bar-tabac եւ cybercafé-ներու, հին ոճով պարասրահներու եւ techno մեհեաններու երկիր»:
«Կոտրած հայելիին մէջ, որ ան մեզի համար բռնեց, ամբողջ ժողովուրդը իր սեփական պատմութիւնը տեսաւ: Ճոնիին մէջ Ֆրանսա կրնայ ճանչնալ ինքզինք, իր լաւ եւ վատ կողմերը, խանդավառութիւններն ու վհատութիւնները, անկումներն ու վերականգնումները»:
«Այս Ֆրանսա՛ն է (կռուազան, բայց վեհանձն, խենթ, բայց բանական, բուռն եւ փառաւոր), որ այժմ տխուր կը մրմնջէ. «Մեր բոլորին մէջ Ճոնիէն բան մը կայ»:
«Պի.Պի.Սի.»
