ԵՂԻԱ ԹԱՇՃԵԱՆ
Ինչպէս Միջին Արեւելքի մէջ, նոյնպէս ալ Միացեալ Նահանգներու մէջ կրօնական շարժումները ունին նաեւ ազդեցիկ քաղաքական դերակատարութիւն: «Ճերմակ աւետարանականութիւնը» կամ «աջ աւետարանականութիւնը» ներկայիս Ամերիկայի աւետարանական համայնքին մէջ հսկայ ազդեցութիւն ունի, եւ այս շարժումին միջոցով է, որ ներկայիս հանրապետականները կրցան թափանցել կառավարութեան մէջ: Հետեւաբար այս իրավիճակին մէջ զարմանալի չէ, որ Տոնալտ Թրամփի նման երեւոյթ մը հասնէր նախագահական աթոռ: Սակայն հասկնալու համար Թրամփի վերջին յայտարարութեան ետին կանգնած գաղափարախօսութիւնը, պէտք է հասկնանք Ռուսաս Ռշտունիի գաղափարական տեսութիւնը:
Միքայէլ Պէյկընթ իր գիրքին` «Վազքը դէպի Արմակետոն»-ի (2010) մէջ կը բացատրէ տարիներու ընթացքին Ամերիկայի մէջ ծայրայեղ աւետարանական շարժումներու գաղափարական եղափոխութիւնը, եւ թէ ինչպէ՛ս այս շարժումները հիմնական դերակատարութիւն ունեցան Իրաքի պատերազմին` ժողովուրդը զօրաշարժի ենթարկելու աշխատանքին մէջ: Սակայն հետաքրքրական է, որ Միացեալ Նահանգներու մէջ այս աջակողմեան կրօնական քրիստոնեայ շարժումներուն գաղափարական առաջնորդը մինչեւ 2001 եղած է ամերիկահայ Ռուսաս Ռշտունին: Ռշտունին, որ կը նկատուի քրիստոնէական վերակառուցողականութեան (Christian Reconstructionism) հայրը, արդէն իսկ 1944-ին ձեռնադրուած էր իբրեւ պատուելի եւ աշխուժ էր ամերիկեան աւետարանական շարժումներուն մէջ: Ան հրատարակած է գիրքեր եւ ունի բազմաթիւ դասախօսութիւններ, որոնց ընդմէջէն պաշտպանած է իր պահպանողական գաղափարները: Ռշտունին միշտ ալ նեցուկ կանգնած է սիոնական գաղափարախօսութեան, եւ երբ 1982-էն ետք անդամակցեցաւ «Ճոն Պիրչ» ընկերութեան քաղաքական թեւին, ան աւելի ծանօթ դարձաւ հանրութեան եւ դարձաւ Ամերիկայի աջ քրիստոնէական շարժումին հոգեւոր առաջնորդը: Ռշտունի իր յուշերուն մէջ կը գրէ. «Քրիստոնեայ խաչակիրները պիտի գրաւեն աշխարհը եւ կրօնափոխ դարձնեն ոչ քրիստոնեաները նոյնիսկ սուրի ուժով` մինչեւ Քրիստոսի գալուստը» («Վազքը դէպի Արմակետոն», 2010, էջ 159 ): Ռշտունի կ՛եզրափակէ իր գաղափարախօսութիւնը` նշելով, որ Աստուածաշունչի օրէնքին տակ ոչ քրիստոնեայ ըլլալը արգիլուած է, Ամերիկայի սահմանադրութիւնը պէտք է ըլլայ Աստուածաշունչը, եւ ան, որ կը մերժէ քրիստոնէական օրէնքները, ապա պէտք է երկրէն վտարուի:
Ինչո՞ւ Ամերիկայի աւետարանականներուն համար կարեւոր է, որ Երուսաղէմը գտնուի հրեաներուն տիրապետութեան տակ: Ամերիկայի մէջ բազմաթիւ ծայրայեղ աւետարանական շարժումներ կը հաւատան, որ Քրիստոսի երկրորդ գալուստը պիտի կատարուի մօտիկ ապագային, հրեաները պիտի վերակառուցեն իրենց տաճարը, ապա քրիստոնեաներուն հետ, Քրիստոսի առաջնորդութեամբ, պատերազմ մղեն իսլամներուն դէմ` Արմակետոնի մէջ: Յաղթելով իսլամներուն` հրեաները, տեսնելով Քրիստոսի զօրութիւնը, կրօնափոխ պիտի ըլլան եւ ընդունին Քրիստոսը` իբրեւ իրենց Աստուածը: Այսինքն Թրամփի յայտարարութիւնը որոշ չափով, իրենց կարծիքով, պիտի արագացնէ Քրիստոսի գալուստը եւ իսլամներուն դէմ գալիք ճակատամարտը: Հետեւաբար նաեւ զարմանալի չէ, որ աւետարանականներուն 81 առ հարիւրը քուէարկեց ի նպաստ Թրամփին նախագահ ընտրուելուն, եւ վերջերս նախագահին կողմէ որդեգրուած պահպանողական օրէնքները կ՛ապացուցեն, որ ան մինչեւ օրս հաւատարիմ է իր նախընտրական խոստումներուն:
Շատ քիչ անգամ հանդիպած ենք, որ Միացեալ Նահանգներու նախագահին ետին կը կանգնի փոխնախագահը, երբ ան խօսք առնէ: Թրամփի յայտարարութեան ժամանակ անոր ետին կանգնած էր փոխնախագահ Մայք Փենսը: Փենսը կը պատկանի պահպանողական աջ աւետարանական թեւին, եւ Թրամփի յայտարարութիւնը յստակ պատգամ էր, որ ան կը վայելէր նաեւ Ամերիկայի աւետարանականներուն համակրանքը: Շաբաթօրեայ աղօթքը տեղի կ՛ունենայ Սպիտակ տան մէջ, երբեմն` Փենսի ներկայութեան: Փենս իբրեւ «աջ աւետարանական»` կրցաւ զօրաշարժի ենթարկել աւետարանական համայնքը` ի նպաստ Երուսաղէմի հարցին, եւ օրինակները շատ են: Ճոնի Մուր` նախագահ Թրամփի աւետարանական խորհրդականներէն մէկը, «Սի. Էն. Էն.» կայանէն ըսաւ, որ Երուսաղէմի հարցը հիմնական խնդիրներէն է Ամերիկայի աւետարանական համայնքին համար: Նախագահին յայտարարութենէն 24 ժամ ետք ծայրայեղ աւետարանական «Քարիզմա Նիուզ» կայքը հետեւեալը կը հաղորդէ. «Նախագահը կատարեց իր խոստումը… Հրեայ ժողովուրդը հազարամեայ պատմութիւն ունի Երուսաղեմի մէջ: Ան իր արեան գնով պաշտպանեց այս սուրբ քաղաքը, եւ մենք ուրախ ու երախտապարտ ենք հրեայ ժողովուրդին հանդէպ»: Ճոն Հակի` այլ աւետարանական առաջնորդ մը, «Սի. Պի. Էն.» կայանին հետ հարցազրոյցի մը ընթացքին յայտնեց, որ քրիստոնեաները պէտք է պաշտպանեն Իսրայէլը եւ հրեայ ժողովուրդը, որովհետեւ Աւետարանին մէջ միշտ ալ յիշուած է Իսրայէլը, եւ հոն է, որ Քրիստոս ծնաւ: Հետեւաբար Երուսաղէմի հարցը նաեւ քրիստոնէական հարց է:
Ասիկա մտահոգիչ է ո՛չ միայն Միացեալ Նահանգներուն, այլ նաեւ Միջին Արեւելքին համար, որովհետեւ ամէն մէկ յայտարարութիւն կամ քաղաքական քայլ ազդեցութիւն ունի մեր շրջանին վրայ: Դժբախտաբար, ինչպէս շրջանին մէջ սիւննի ղեկավարները շրջանը կը տանին դէպի անորոշութիւն, այսօր «աջ աւետարանականութիւնը» Միացեալ Նահանգները եւ շրջանը կ՛առաջնորդէ դէպի սեւ անդունդ:
