«Այն, Ինչ Հայաստանում Կոչւում Է Ազգ-Բանակ, Ես Կը Կոչէի Համաժողովրդական Բանակ»
«ԱԼԻՔ».- Հարաւային Ամերիկայի հայաշատ գաղութներ այցելութիւնների շրջանակում ՀՅԴ Բիւրոյի ներկայացուցիչ Հրանդ Մարգարեանը հարցազրոյց է տուել Ուրուկուէյի «Կոմիտաս» ռատիոկայանին:
Կարօ Հեքիմեանի հետ զրոյցում Հրանդ Մարգարեանն անդրադարձել է տարկէտման մասին օրէնքին, Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան 100-ամեակին, ինչպէս նաեւ` Արամ Մանուկեանի արձանի տեղադրման հարցին:
ԿԱՐՕ ՀԵՔԻՄԵԱՆ.- Մեզ շատ են հետաքրքրում Հայաստանը, Հայաստանի ժողովուրդն ու, ամենակարեւորը, հայոց բանակը: Վերջերս յատկապէս ուսանողութեան շրջանում բանավէճի մեծ թեմա էր տարկէտման մասին հարցը: Կան մարդիկ, ովքեր դէմ են այդ օրէնքի ընդունմանը, եւ կան մարդիկ, ովքեր կողմ են: Դուք ի՞նչ կարծիք ունէք այդ մասին:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Հայկական իրականութիւնը շատ մեծ փոփոխութիւն է ապրել քառօրեայ պատերազմից յետոյ: Մեծ է նաեւ փոփոխութիւնը, որ տեղի է ունենում բանակում: Քառօրեայ պատերազմից յետոյ, ներքին առումով, հայաստանեան կեանքի իմաստով, փորձում ենք գօտիներս պնդել: Փորձում ենք անել այն, ինչ մեր ձեռքից բաց ենք թողել եւ չենք արել նախորդ տարիներին: Հարցերը կարգաւորելու ճիգը` երկրում աշխատանքային նոր հնարաւորութիւններ ստեղծելու, որպէսզի ժողովուրդը, երիտասարդութիւնը մնայ երկրում, ակնյայտ է: Այսինքն առաջընթաց կայ: Չեմ ցանկանում չափազանցել, բայց մենք երկար ժամանակ ասում էինք` փապուղու վերջում լոյս չկայ: Հիմա այդ լոյսը երեւում է, յոյսի նշոյլը կայ: Սա, ի հարկէ, դրական է: Ինչ վերաբերում է բանակին, ես քաջատեղեակ եմ այդ օրէնքից, եւ կարծում եմ` շատ ճիշդ որոշում է: Նախարարութեան նախաձեռնութիւնը մի քանի բան է յաջողեցնում: Նախ` յաջողեցնում է, որ բանակում կաշառակերութիւնը վերացուի, մարդիկ այլեւս չունենան իրենց զաւակներին բանակային ծառայութիւնից ազատելու հնարաւորութիւն: Ծառայութիւնը պէտք է պարտադիր լինի բոլորի համար` համահաւասար: Բոլորն անխուսափելիօրէն պէտք է գնան բանակ: Իսկ տարկէտման օրէնքի մասին նոյնպէս կարծում եմ` մտահոգութիւններ չկան այս դէպքում, որովհետեւ մարդիկ հանգիստ կարող են շարունակել իրենց ուսումը, իսկ համալսարանն աւարտելուց յետոյ, որպէս սպայ, մտնել բանակ: Քառօրեայ պատերազմից յետոյ էլ, այսօր էլ նկատելի է, որ ինչ-որ ուժեր մտադիր են բանակի դէմ միշտ պայքարել, բանակը վարկաբեկել, բանակին չթողնել, որ ունենայ համապատասխան արժանապատուութիւն եւ տեղ հասարակութեան մէջ: Ես շատ դրական եմ գնահատում այսօր բանակում տեղի ունեցող բարեփոխումները: Դրանից մեր երկիրը կը շահի: Ի վերջոյ, այն, ինչ Հայաստանում կոչւում է ազգ-բանակ, ես կը կոչէի համաժողովրդական բանակ: Մեր երկրին անհրաժեշտ է, որովհետեւ մենք փոքրաթիւ ժողովուրդ ենք եւ շատ երկար սահմաններ ունենք պաշտպանելու: Մենք մարդուժի խնդիր ունենք եւ այդ հարցը պէտք է կարողանանք լուծել նաեւ` ժողովրդին համապատասխան ձեւով կազմակերպելով: Այսօր ինչ դրուած է սեղանին` որպէս բարեփոխում, ամբողջութեամբ դրական եմ գնահատում:
ԿԱՐՕ ՀԵՔԻՄԵԱՆ.- Ուսանողութեան մի մասը մտածում էր, որ այս օրէնքը կը նպաստի դասալքութեանը: Այդ մասին ի՞նչ կ՛ասէք:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ո՛չ, այդպէս չէ: Այդ օրէնքով դու ուսումդ շարունակում ես, միաժամանակ` բանակային կրթութիւն ստանում: Եթէ դու պարտաւորւում ես երեք տարի ծառայել` որպէս սպայ, եւ վճարւում ես դրա համար, ապա պետութիւնը նաեւ յանձն է առնում ուսանողութեան ծախսը: Անգամ դրանից յետոյ, եթէ ուսանողը ցանկանում է ընդունուել ասպիրանտուրա, դարձեալ պետութիւնը վճարում է դրա համար: Սա երկկողմանի նպաստաւոր է: Այսպիսով, մարդը չի կարող ուսանելու անուան տակ խուսափել բանակից:
ԿԱՐՕ ՀԵՔԻՄԵԱՆ.- Առաջիկայում Հայաստանի Ա. Հանրապետութեան 100-ամեակն է: Սփիւռքում լայնածաւալ աշխատանքներ են ընթանում այդ առիթով, սակայն նոյնը չենք նկատում Հայաստանում: Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցի աշխատանքները սկսել էինք դրանից դեռեւս չորս տարի առաջ, սակայն նոյնքան աշխատանք չի տարւում Հայաստանի Հանրապետութեան 100-ամեակի համար: Տարօրինակ չէ՞ սա:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Մեծ տարբերութիւն կայ: Հայոց ցեղասպանութեան 100-րդ տարելիցը հայ ժողովրդի համար միանշանակ բովանդակութիւն եւ իմաստ ունէր: Մայիսի 28-ի անկախութեան եւ պետականութեան վերականգնման տօնը նոյնանման ընկալում չունի, որովհետեւ թեման քաղաքականացուած է: Խորհրդային Միութեան ժամանակաշրջանում 70 տարի արգելուած էր պետականութեան վերականգնման տօնը նշել, եւ սա դժուարացնում է հարցը: Եւ այն մարդիկ, ովքեր 70 տարի կրողն են եղել այդ մօտեցումի, այսինքն անտեսել կամ արհամարհել են մայիսի 28-ը, այսօր ուժգնութեամբ դա կրում են իրենց մէջ եւ, բնականաբար, ինչ-որ տեղ ընդդիմանում են: Ինձ համար կարեւորը դա չէ, այլ այն, որ, վերջիվերջոյ, մեր պետականութիւնը Հայաստանի Հանրապետութեան 100-ամեակի շէմին անհրաժեշտ լրջութեամբ է մօտենում այս խնդրին, եւ նոյնիսկ այդ ուժերը, որ 70 տարի ինչ-որ քաղաքական պատճառով անտեսել են այդ փաստը, այսօր վերադառնում են նշելուն. դրանով պէտք է հպարտանալ, դրանով մենք պէտք չէ այլ մթնոլորտ ստեղծենք: Այս պետականութիւնը հայոց պետականութիւն է: Ճիշդ է, որ արմատներում կանգնած ենք մենք` Դաշնակցութիւնը, բայց դա դաշնակցական հանրապետութիւն չէր. այդպիսի հանրապետութիւն չի լինում: Պետականութիւնը լինում է ազգային, եւ դա բոլորինն է, այդ տօնն էլ է բոլորինը, այլ ոչ թէ` միայն մերը: Եւ եթէ այսօր կայ հնարաւորութիւն, որ, 100-ամեակից սկսած, մենք այս տօնը միացեալ տօնենք, արդէն լաւ է: Ասում են` երբ վնասի դէմն առնում ես, շահ է: Երբ սխալը սրբագրւում է, արդէն լաւ է: Իմ կոչը դաշնակցականներին պիտի լինի այն, որ համեստ լինեն եւ այդ փաստն անընդհատ չմտցնեն սրա-նրա աչքը: Ինչ վերաբերում է միւսներին, սա իսկապէս ազգային-պետական տօն է, խորհուրդ եմ տալիս նրանց` կուսակցական, քաղաքական նկատառումներով գինու մէջ ջուր չխառնեն: Նշեն տօնը այնպէս, ինչպէս արժանի է:
ԿԱՐՕ ՀԵՔԻՄԵԱՆ.- Բայց կան նաեւ այնպիսի մարդիկ, ովքեր անգամ քննարկում են` դնե՞լ, թէ՞ չդնել Արամ Մանուկեանի արձանը:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Այդպիսի մարդիկ այնքան քիչ են, որ չարժէ մտահոգուել կամ կարեւորել: Դրանք հազուադէպ մարդիկ են: Փաստն այն է, որ Արամն իր արժանի տեղն է գտնում: Շատերը կ՛ասէին, որ Հանրապետութեան հրապարակն է Արամի արժանի տեղը, բայց ես այդպէս չեմ կարծում: Այն տեղը, որ նախատեսել էինք նրա արձանի տեղադրման համար, նրան արժանի է: Այդ փաստով պէտք է ոգեւորուել: Այդ մի քանի հոգուն էլ, եթէ կան, որոնք դեռ կարծրատիպերը չեն կարողացել յաղթահարել, դեռ բարդոյթաւորուած են, դեռ նեղմտութեան մէջ մեռնում են, պէտք է անտեսել, որովհետեւ այսօրուայ մթնոլորտի մէջ պէտք չէ թողնենք, որ այդ տեսակի երանգներ մտնեն: Այսօրուայ մթնոլորտի մէջ քաղաքական երանգ պէտք չէ մտնի: Մայիս 28-ը` որպէս ազգային տօն, ոչ կուսակցական տօն է եւ պէտք է նշուի մեր ժողովրդի կողմից:
ԿԱՐՕ ՀԵՔԻՄԵԱՆ.- Մի քանի տարի է` Հայաստանում աւելանում է երդում տուած դաշնակցական երիտասարդների եւ Դաշնակցութեան շարքերն անցնող երիտասարդների թիւը, ինչը յուսադրող է: Այսինքն ճիշդ չէ այն միտքը, որ Հայաստանում կուսակցութիւնը թոյլ է: Ի՞նչ կ՛ասէք այդ մասին:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Նախ ասեմ` Դաշնակցութեան ուժը, կարողականութիւնը քուէների չափով չի կշռւում: Հաւատալով եմ ասում, եւ ասածիս մէջ կուսակցական «ես»-ը չի խօսում. Հայաստանում ամենակազմակերպուած, ամենագաղափարական կուսակցութիւնը Դաշնակցութիւնն է, եւ դա լաւ բան չէ: Կ՛ուզէի մի քանի այդպիսի կուսակցութիւններ լինէին, որ իրական մրցակցութիւն լինէր, իրական մթնոլորտ լինէր, բայց փաստն այդպիսին է: Երիտասարդութեան մուտքը կուսակցութիւն իսկապէս ակներեւ է: Վերջին շրջանում կուսակցութեան մէջ բաւական մեծ թուով անդամներ են աւելացել, եւ նրանց ճնշող մեծամասնութիւնը` գերմեծամասնութիւնը, երիտասարդներ են: Բանն այն է, որ գուցէ կուսակցութիւնը մի քանի տարի կազմակերպական ցանցի ընդլայնմանը կարեւորութիւն չէր տալիս, սակայն հիմա նոր թափով իրականացւում է: Ինչպէս 1990 թուականին մենք կազմակերպուեցինք` իբրեւ երիտասարդների կուսակցութիւն, այսօր նոյնպէս այդ ձեւով ենք վերակազմակերպւում: Իհարկէ, դա յաւելեալ պարտաւորութիւն է դնում մեզ վրայ, քանի որ այդ երիտասարդութեան հետ պէտք է աշխատել, նրանց պէտք է տալ ինքնադրսեւորուելու ասպարէզ, որպէսզի իմաստ ունենայ այդ ամէնը: Այս առումով էլ մենք պէտք է ուշադիր լինենք, որպէսզի երիտասարդութիւնը մեզ մօտ ինքնադրսեւորման նոր ասպարէզ գտնի:
ԿԱՐՕ ՀԵՔԻՄԵԱՆ.- Անդրադառնանք սփիւռքի խնդիրներին: Այցելեցիք Հարաւային Ամերիկայի ամենահեռաւոր գաղութները: Այստեղ գտնուելու մէկ շաբաթուայ ընթացքում դուք ի՞նչ խնդիրներ նկատեցիք` մի քանի տարի առաջ ձեր այցելութեան հետ համեմատելով:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Մարդու մօտ շատ հակասական զգացումներ են առաջանում, երբ գալիս է Հարաւային Ամերիկա: Հայաստանից այսքան հեռու, բայց` այսքան հարազատ: Իսկապէս դա զարմանալի է: Օրինակ` երէկ եղայ Քորտոպայում, երիտասարդ մի կազմ եմ տեսել, տղաների մի խումբ, որոնց մէջ հոգին նոյնն է, ինչ Երեւանում է, ինչ Արցախում է: Մեր ազգային-հայրենասիրական երգերը նոյն ոգեւորութեամբ են երգւում Արցախում, Երեւանում, Քորտոպայում, Պուէնոս Այրեսում: Սա ինչ-որ բան է նշանակում. սա մեր ուժն է, սա մեր կարելիութիւնն ու հնարաւորութիւնն է, որ շատ ժողովուրդներ չունեն, աւելի՛ն, ոչ մի կուսակցութիւն չունի, որն այդ դէպքում մենք ունենք: Այդ հարազատութիւնը, այդ ապրումը, այդ հոգին, որ կայ, առկայ է այստեղ երիտասարդութեան, ժողովրդի մէջ, մեծ հարստութիւն է: Դա, ի հարկէ, տալիս է արդիւնք եւ շարունակելու է տալ: Ի վերջոյ, պատահական չէ, որ Ուրուկուէյ առաջինն է ճանաչել Հայոց ցեղասպանութիւնը: Առաջինն է եղել, որ Արցախի ճանաչման հարցով մեծ քայլեր է արել: Սրանք պատահականութիւններ չեն, սա աշխատանքի արդիւնք է, համայնքի աշխուժութեան, կարողութեան, ծանրակշռութեան, ազդեցութեան, չափի ցուցանիշ է: Սա է ամենակարեւորը: Կարեւորն անպայման թիւը չէ, անպայման շատ լաւ հայերէն խօսելը չէ, կարեւորն այն ազդեցութիւնն է, որ դու կարողանում ես ունենալ քո երկրում, եւ յանուն քո խնդիրների, հարցերի ու ռազմավարութեան` նաեւ արդիւնքներ ստանալն է: Սա հպարտանալու երեւոյթ է: Ճիշդն ասած` շատ եմ ափսոսում, որ այս ժողովուրդը հեռու է Հայաստանից, կ՛ուզէի, որ այս ժողովուրդը հէնց Հայաստանում լինէր, որովհետեւ մենք շատ աւելի լաւ հասարակութիւն կ՛ունենայինք, շատ աւելի լաւ պետականութիւն կ՛ունենայինք, շատ աւելի ուժեղ կը լինէինք, լաւ զինուորներ կ՛ունենայինք, ես վստահ եմ:
ԿԱՐՕ ՀԵՔԻՄԵԱՆ.- Դուք այստեղ հանդիպումներ ունեցաք նաեւ պետական ու կուսակցական անձերի հետ եւ տեսաք, այսպէս ասած, ձեր ասածների հայելին: Ի՞նչ կ՛ասէք այդ մասին:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Առիթ ունեցայ հանդիպելու Հայաստան-Ուրուկուէյ բարեկամական խմբի նախագահ Ռուբէն Մարտինես Ուելմոյի հետ, ով նաեւ անցած տարի առիթ է ունեցել Հայաստան, Արցախ այցելելու: Զարմացայ, հիացայ: Մեր ընկերները կատակով ասում են` նա կարող է մեր Հայ դատի յանձնախմբի անդամ լինել, եւ կարծում եմ` դրա մէջ չափազանցութիւն չկայ: Նա ոչ միայն մեզ բարեկամ, զօրակցող, օգնող է, նա նաեւ նախաձեռնող է: Նա մտահոգւում է եւ լուծումներ է փորձում առաջ քաշել: Դա իսկապէս որակ է: Հանդիպեցի նաեւ իշխող «Լայն ճակատ» կուսակցութեան նախագահ Խաւիէր Միրանտայի հետ, ով ներկայացնում է Ուրուկուէյի պետութիւնը: Ես նրան շնորհակալութիւն յայտնեցի Ուրուկուէյի կեցուածքի համար: Վստահ եմ, որ այս բարեկամութիւններն ու ծանօթութիւնները դեռ պէտք է շարունակեն արդիւնք տալ: Ես հաւատացած եմ նաեւ, որ առաջին պետութիւնը, որ կը ճանաչի Արցախի անկախութիւնը, Ուրուկուէյը կը լինի:
ԿԱՐՕ ՀԵՔԻՄԵԱՆ.- Ի՞նչ պատգամ կ՛ուղղէք մեր երիտասարդութեանը:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Քառօրեայ պատերազմից յետոյ մեր ժողովուրդը լրիւ նոր պատկերով յայտնուեց մեր առջեւ: Թւում էր` 27 տարի է` պատերազմի մէջ ենք, ժողովուրդն ընկճուել է, խեղճացել, ընկերային դժուարութիւնները ծանրացել են մեր ժողովրդի ուսերին, եւ դա պէտք է բերած լինէր ընկճուածութեան, պէտք է դժուարանայինք գտնել մարդկանց, ովքեր պատրաստ կը լինեն գնալ Արցախ` կռուելու` կամաւոր, ոչ թէ որպէս պարտականութիւն, բայց պատերազմից յետոյ մի ալիք բարձրացաւ հայկական իրականութեան մէջ, որը շշմեցուցիչ էր: Մարդիկ կամաւոր, իրենց միջոցներով փորձում էին ժամ առաջ հասնել Արցախ, մասնակցել պատերազմին: Սա խենթացնող երեւոյթ էր: Նոյնիսկ Հայաստանում աշխատող դեսպանատներն ու օտարները զարմացած էին այդ մթնոլորտից: Աւելին ասեմ` նոյնիսկ ժամանակին արտագաղթած երիտասարդները օթոպիւսներով փորձեցին հասնել ռազմաճակատ: Կէս-կատակ, կէս-լուրջ ասում էի` զարմանալի ժողովուրդ ենք, խաղաղութեան ժամանակ արտագաղթում ենք, պատերազմի ժամանակ` ներգաղթում:
Ուզում եմ ասել` մեր ժողովրդի մէջ կայ մեծ անկեղծութիւն, ուժականութիւն` ազգային խնդիրների լուծման համար: Եթէ Ազրպէյճանն ունի նաւթ, կազ, իր կողքին կանգնած` Թուրքիայի նման պետութիւն, մենք պէտք է կարողանանք այդ բացերը լրացնել, փոխարինել դրանք քաղաքական աշխուժ աշխատանքով` աշխարհով մէկ: Այդ բացը պէտք է լրացնենք` «ռազմաճակատը» փոխադրելով աշխարհի տարբեր անկիւններ` Եւրոպա, Միացեալ Նահանգներ, Հարաւային Ամերիկա, որտեղ որ կարող ենք: Ինչ կարող ենք, պէտք է անենք` Ազրպէյճանի իրական դէմքը, նրա էութիւնը ցոյց տալու, ճնշում բանեցնելու համար, որպէսզի պատերազմ չլինի, եւ նա պատերազմի միջոցով չփորձի հարցը լուծել: Մենք քաղաքական աշխատանքների մեծ անհրաժեշտութիւն ունենք, որպէսզի կարողանանք միջազգայնօրէն ստեղծել դրական մթնոլորտ Արցախեան հարցի արդարացի լուծման համար: Մեր հիմնական անելիքն այն է, որ մեր աշխարհացրիւ լինելու թերութիւնը որակի վերածենք, դրական ազդակի վերածենք, ամէնուրեք մեր ազդեցութեան ոլորտները մեծացնենք, ծրագրուած աշխատանքներ տանենք: Մենք պէտք է մեր հարցերը բարձրացնենք աշխարհի ազդեցիկ կէտերում եւ մեր ներկայութեամբ աշխարհն ուղղորդենք մեզ յարմար լուծումներ տալուն:
ԿԱՐՕ ՀԵՔԻՄԵԱՆ.- Հայ դատի յանձնախմբերն արդէն տարիներ է` այդ գործով են զբաղւում: Այսօր, բարեբախտաբար, Հայաստանի Հանրապետութեան արտաքին գործոց նախարարութիւնը մեզ հետ է համագործակցում եւ դիւանագիտական յարաբերութիւնների ճանապարհով հեշտացնում մեր գործը:
ՀՐԱՆԴ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ.- Ամէն հայ պէտք է իրեն Հայ դատի յանձնախմբի անդամ զգայ: Ամէն հայ, ուր էլ լինի, պէտք է իմանայ, որ ինքը պարտականութիւն ունի իր երկրի, դատի, Արցախի հարցով: Ամէն հայ պէտք է իր կարելիութիւնների սահմաններում կամ աւելիով Հայ դատի պայքարին օգտակար լինի: Մենք չենք կարող սահմանափակուել յանձնախմբերով: Ամէն հայ դեսպան է, Հայ դատի անդամ է, եւ իւրաքանչիւրն իր հերթին պէտք է փորձի մեզ համար ստեղծել ուժ, կարելիութիւն եւ ազդեցութիւն:
Վարեց` ԿԱՐՕ ՀԵՔԻՄԵԱՆ
