Համազգայինի Պէյրութի մասնաճիւղի գրական յանձնախումբին կողմէ դասախօսական երեկոն բացաւ Գ. Շահինեանը` սահմանելով բանաստեղծին եւ մանաւանդ հայ բանաստեղծին կոչումը. «Մեր դարուն մեծ հարցեր կը յուզեն ամբողջ մարդկութիւնը, մասնաւորապէս` գրողն ու բանաստեղծը. ան կը զգայ մարդուն տառապանքը, եւ անոր երգը ձօնուած է մարդ արարածին, իսկ հայ բանաստեղծը այդ բոլորէն վեր նաեւ անխոնջ պահակն է հայ արժէքներուն ու մշակոյթին»:
Ռուբէն Մելիք բեմ բարձրանալով` նախ ուզեց իր շնորհակալութիւնը յայտնել դարձեալ Համազգային ընկերութեան: «Պէյրութ հասած օրս իսկ ինքզինքս տանս մէջ զգացի, շրջապատուած` երիտասարդներով, որոնց համար մշակոյթ բառը կարեւոր եւ լուրջ բան մըն է: Ինձմէ խնդրեցին, որ հայերէն խօսիմ, կը փորձեմ: Շատ յուզուած եմ, տեսայ այն, ինչ որ Ֆրանսա եղած ատենս չէի կրնար երեւակայել: Գալ, տեսնել Տէր Զօրի մեր պապերու ոսկորները, Ճեմարանն ու հայ երեխաները, տեսնել անցեալն ու ապագան` այնքան մօտիկ իրարու, իսկապէս երջանկութիւն է ինծի համար: Յուզիչ տպաւորութիւն ըրաւ նաեւ Այնճարը, հին Մուսա Տաղի ուսուցիչներու երեխաները դարձեր են նոր ուսուցիչներ: Ամբողջ ժողովուրդ մը ձեռք-ձեռքի տուած` կը պահեն մշակոյթը: Հայ ժողովուրդի երկու յատկութիւնները` յարատեւութիւնն ու տոկունութիւնը, դարերով պաշտպաներ ու աշխարհին տուեր են ամէնէն մեծ մշակոյթներէն մէկը: Եթէ Նարեկացին եւ ուրիշներ գոյութիւն չունենային, աշխարհին կը պակսէր մեծ հարստութիւն մը: Բայց բաւական չէ, որ հայ ժողովուրդը իմանայ, պէտք է օտարն ալ ճանչնայ զայն: Երիտասարդական կազմակերպութիւնները պէտք է ծանօթացնեն մեր մշակոյթը օտարին: Հայ մշակոյթը պէտք է մնայ, մեծնայ ու տարածուի»:
Ռուբէն Մելիք ցաւ յայտնեց, որ իր դասախօսութիւնը պիտի ընէ ֆրանսերէնով, որովհետեւ իրեն համար աւելի դիւրին է արտայայտուիլ այդ լեզուով, եւ շարունակեց. «Ասիկա իսկական խոստովանանք մըն է ինծի համար, հանրութեան առջեւ: Իմ կարծիքով, գրողը փոխանակ հեռանալու ընկերային կեանքէն` պէտք է ըլլայ միջոց մը մարդկութեան զգացումները արտայայտող, պէտք է անհատները իրարու միացնող կապ մը դառնայ:
Իբրեւ մարդ` ունիմ հոգի մը, իսկ կեանքն ու դէպքերը ձեւակերպած են մտքերս: Այժմ այս միջավայրին մէջ երջանիկ եւ պատուըւած կը զգամ ինքզինքս: Պէտք չկայ 20-րդ դարուն սպասելու մահուան` վաւերական գրող դառնալու համար: Բանաստեղծը իր ժամանակի մարդկութեան զգացումները արտայայտող մըն է, քարոզիչ մըն է, ունի կոչում մը, զոր պէտք է գլուխ հանէ. իսկ փոխարէնը` կ՛ուզէ մեր բարեկամութիւնը եւ բարեացակամ վերաբերմունքը:
Մարդ անհատը կը կազմաւորուի մանկութեան ու պատանեկութեան շրջանին, այդ շրջանին պատահած դէպքերը, ուրախութիւնները, դժբախտութիւնները, սէրերը իրենց խոր դրոշմը կը դնեն կազմուող անհատականութեան վրայ:
Մանկութիւնս եղած է երջանիկ, պատանեկութիւնս` տառապալից, նոյն ուժգնութեամբ ազդած են վրաս հայկական ու ֆրանսական մշակոյթները: Երգեր ու հեքիաթներ երկու լեզուներով ալ փոխանցած են բառերու ու կշռոյթի կախարդանքը: Մէկ կողմէ Sur le Pont d՛Avignon, միւս կողմէ` Ծիծեռնակ, «Երկու փոքրիկ նապաստակ»: Առաջին օրօրները, որոնք կու գային դարերու տառապանքին ընդմէջէն: Կարելի չէ ըսել, թէ ե՞րբ կը սկսի անսահմանելի «հայկական պահը» իմ մէջ, Հայաստանը մանկութեանս խորքը կազմող պաստառն է, որուն վրայ պիտի գային աւելնալու նոր զգայնութիւններ:
Դպրոցի ճամբուն վրայ արդէն զուգահեռ կը սկսին քալել Քլովիսն ու Հայկը, յետոյ «Լա Ֆոնթենի առակներ»-ն ու «Ես իմ անուշ Հայաստան»-ին: Արդէն այդ օրերուն կը սկսիմ սիրել բանաստեղծութիւնը: Նախնական ու միջնակարգ դպրոցին մէջ գոց կը սորվիմ հազարաւոր տողեր, արտասանութեան եւ առոգանութեան պահեր, լռութեան մէջ կը հետեւիմ ոտանաւորի երաժշտութեան ու կշռոյթին: Ամէն նոր բանաստեղծութիւն նոր ապրումներ կ՛արթնցնէ մէջս:
Պատանեկութիւնս վերադարձ մըն է հայկականին, կը լսեմ Հայկական հարցի մասին, կը դիտեմ որբերու եւ այրիներու լուսանկարները, կը տեսնեմ Արարատն ու Արաքսը, Հայկը կը դառնայ հերոս: Հայկական եկեղեցին կը գրաւէ զիս, շատ բան կը պարտիմ մեր եկեղեցիին:
Սակայն շուտով դուրս կու գամ հայկական սահմաններէն, համաշխարհային հարցերը կը սկսին յուզել զիս: Կը զգամ, որ պէտք է գրեմ նաեւ այն երկրին համար, ուր ծնած ու մեծցած եմ: Հոս ալ արեւելեան ազդեցութիւնը կը տանիմ հետս:
Հայկական ողբերգութիւնը, ըլլայ հեքիաթ թէ պատմութիւն, դէպքերը խորապէս ըմբռնելու կարողութիւնը տուաւ ինծի: Մարդասպանութիւնը դարձաւ ինծի համար ամէնէն վայրագ ու դատապարտելի արարքը: Եւ այժմով որ ալ ըլլայ զոհը, սեւամորթ թէ սպիտակամորթ, նոյնքան կը յուզեն զիս անոր տառապանքն ու չարչարանքը:
1939-1945 Համաշխարհային Բ. պատերազմի ընթացքին արիւնի գետի պէս հոսեցաւ, եւ այդ օրերու տեսարանները անջնջելի կերպով դրոշմուեցան մտքիս, ու հոգիիս մէջ: Հոս արդէն կը սկսին «ֆրանսական պահերս»: Կ՛ուզէի գրել անկեղծօրէն, կ՛ուզէի խորհրդածել եւ արուեստին ընդմէջէն պարպել այն, ինչ որ կար հոգիիս մէջ` կուտակուած մանկութեանս ու պատանեկութեանս օրերէն:
Այս բոլորին վրայ, այն մղձաւանջը, որ յաճախ կ՛երեւայ բանաստեղծութեանս մէջ, կու գայ մեր դարէն, հիւլէական դարէն: Առաջին հիւլէական ռումբը փոխեց աշխարհի հոգեբանութիւնը, ազդեց գրողի ոճին ու լեզուին վրայ: Լեզուն սկսաւ կորսնցնել իր կենսունակութիւնը: Իմ կարծիքով, իւրաքանչիւր բանաստեղծի պարտականութիւնն է մեր դարու նիւթապաշտ հոգեբանութեան հակադրել բանաստեղծութեան վեհութիւնը: Բանաստեղծը մնալով իր կոչումին հաւատարիմ պէտք է ձգտի գեղեցիկին: Գիտութեան յաղթանակով մարդկութիւնը սկսած է քանդել երգը, պէտք չէ թոյլ տալ, որ այդպիսի վայրագութիւն գործադրուի:
Այս գիշեր կը տեսնեմ, որ բանաստեղծութեանս մէջ տիրապետողը տխուր նոթերն են: Թէեւ ճակատագիրը մեր ճակտին գրած է, որ կեանքը միշտ կանաչ չըլլայ, սակայն ես լաւատես եմ եւ կը տեսնեմ հայկական լոյսը»:
Ռ. Մելիք դասախօսութեան ընթացքին յաճախ ընդհատեց խօսքը ու ապրումով կարդաց իր բանաստեղծութիւններէն, որոնք տեսքով ու գոյնով ֆրանսական են, սակայն բոյրով` հայկական: Եւ ֆրանսագիր բանաստեղծը հայերով լեցուն այս սրահին մէջ կարծէք շատ աւելի խոր կերպով զգաց իր բանաստեղծութիւններէն հոսող հայկականութիւնը:
Ա. Գ.
