50 Տարի Առաջ (27 Նոյեմբեր 1967)

Օրուան Դէպքերու Հետ

Ուշադիր կարդացէք «Ճումհուրիէթ»-ի հետեւեալ մեկնաբանութիւնը, որ հիանալիօրէն կը խտացնէ տրամաբանելու այն եղանակը, որով այսօրուան աշխարհը կ՛ուղղուի դէպի ընդհանուր խառնակութիւն:

«Թուրքեւամերիկեան յարաբերութիւններու վատթարացումը, կը գրէ անկախ մեծ թերթը, անշարժութեան պիտի մատնէ Միացեալ Նահանգներու տարաժամ նախաձեռնութիւնները: Միւս կողմէ` չենք կարծեր, որ Խորհրդային Միութիւնը դէմ ըլլայ սահմանափակ նպատակներ հետապնդող զինուորական միջամտութեան մը: Իր վարկը կորսնցնելու իսկ գնով Խորհրդային Միութիւնը չմիջամտեց Իսրայէլի կայծակնային յարձակման ընթացքին, հակառակ անոր որ արաբական երկիրներուն նկատմամբ անոր յանձնառութիւնները շատ աւելի լայն էին, քան` Մակարիոսի հանդէպ: Ուրեմն ճամբան բաց է Կիպրոսի մէջ թրքական միջամտութեան մը համար»:

Այսպէս, այն վայրկեանէն սկսած, երբ Ամերիկայի դաշնակից պետութիւն մը կրնայ անշարժացնել այդ մեծ տէրութիւնը եւ ապահոված է միւս մեծ տէրութեան` Խորհրդային Միութեան ձեռնածալ մնալը, այլեւս ոչ մէկ բան կրնայ զայն կեցնել` բռնի ուժով իր նպատակներուն հասնելու ճամբուն վրայ:

Իսրայէլ տուաւ օրինակը, Թուրքիա անհամբեր է:

Ամերիկեան դրօշակը հրկիզուեցաւ Պոլսոյ մէջ (յունականին հետ) եւ «Հիւրրիէթ», ինչպէս իր անունը ցոյց կու տայ, ազատ է ասպարէզ կարդալու զօրաւոր դաշնակիցին, որմէ այլեւս չի վախնար. «Ճոնս՛ըն, ե՛տ կանչէ ներկայացուցիչդ ու այլեւս մեր գործերուն միջամուխ մի՛ ըլլար: Մի՛ ստիպեր, որ թուրք ազգը թքէ վրադ»:

Կարելի չէ ըսել, թէ քաղաքավարութիւն է այս… Բայց վերջապէս, թուրքը կը ջղայնանայ: Ու ամերիկացին համբերող է: Հինգ տարիէ ի վեր չի՞ կռուիր միթէ Վիեթնամի մէջ… ոչինչի համար:

Հետեւանքնե՞րը. անգլիական դրամը փուլ եկաւ, տոլարը սպառնալիքի տակ է, եւրոպական երկիրներուն մէջ ոսկիի վրայ խուժումը ցոյց կու տայ, որ խուճապ ստեղծուած է քաղաքական, զինուորական, տնտեսական եւ ելեւմտական զինակցութեան դրութեան մէջ, որ քսան տարիէ ի վեր կը հանդիսանար պատերազմի վաղորդայնին Միացեալ Նահանգներու շուրջ յղացուած նոր (եւ ժողովրդավարական) կարգի մը սիւներէն մէկը:

Ամէն բան իրարու կապուած է:

Աշխարհ մինչեւ հիմա ապրեցաւ կարգի մը մէջ, որ մէկ կողմէ կերտուած է Միացեալ ազգերու վրայ եւ միւս կողմէ` հակադիր երկու զինակցութիւններու հաւասարակշռութեան, մէկը` Միացեալ Նահանգներու շուրջ, միւսը` Խորհրդային Միութեան:

Եւրոպական ձիւնհալը եւ զինական յառաջդիմութիւնները գերեզմանը փորեցին երկու պլոքներու դրութեան: Իւրաքանչիւր պետութիւն վերստացաւ գործելու իր ազատութիւնը, ու ասոր հետեւանքները կը տեսնենք դրամական եւ տնտեսական գետնի վրայ մղուող դաժան պայքարին մէջ:

Իրենց դաշնակիցներուն գլխուն վրայէն երկու գերպետութիւններուն միջեւ հաստատուած կապը հաստատեց նաեւ երկու պլոքներուն սնանկութիւնը եւ անդամալուծեց Միացեալ ազգերը:

Ամերիկա ինքզինք հետզհետէ աւելի ազատ զգաց ուժի քաղաքականութիւն մը կիրարկելու Ծայրագոյն Արեւելքի մէջ` առանց մտահոգուելու, որ այդպիով նախընթաց մը կը ստեղծէր իր պաշտպանութիւնը վայելող նուազ մեծ տէրութիւններուն համար:

Թուրքը Ամերիկային համար կռուեցաւ Քորէայի մէջ ու թիկունք կը կանգնի Վիեթնամի պատերազմին: Ասիկա հիմա իրաւունք կու տայ իրեն կռուելու իր հաշուոյն, պր. Ճոնսընէն պահանջելով, որ մէկ կողմ կենայ:

Իսրայէլ տարբեր վերաբերում չունեցաւ, եւ ամէն ոք տեսաւ, թէ Ամերիկա, ինչպէ՛ս եկաւ իրաւունք տալու անոր ՄԱԿ-ի մէջ պաշտպանելով «նախայարձակման պարգեւ»-ի տեսակէտը, արաբական հողերը պիտի վերադարձուին այն ատեն միայն, երբ գոհացում տրուի Իսրայէլին:

Ներկայ դարու առաջին կիսուն Միացեալ Նահանգները երկու անգամ աշխարհին տուին օրէնքի, արդարութեան եւ հաւասարութեան վրայ հիմնուած միջազգային յարաբերութիւններու երազը:

Ըսուեցաւ, որ Ազգերու դաշնակցութիւնը` այդ երազին առաջին տպագրութիւնը, փուլ եկաւ, որովհետեւ Ամերիկան չէր ուզած անոր մաս կազմել, զայն յղանալով հանդերձ:

Միացեալ ազգերը, որոնք հնարուեցան ամերիկեան յոյն գաղափարաբանութեամբ, արդեօք նոյն վախճանի՞ն դատապարտուած են, որովհետեւ Միացեալ Նահանգները, որոնք անոր մաս կը կազմեն, ամէն կողմէ կը միջամտեն` ՄԱԿ-ի ժողովավարութենէն եւ անոր օրէնքներէն դուրս գալով: Ու այդպիսով, իրենց պաշտպանեալներուն ազատութիւն կու տան` հետեւելու իրենց օրինակին:

Տեսանք, որ իսրայէլացին, բրիտանական բանաձեւին շուրջ Ապահովութեան խորհուրդի քուէարկութենէն անմիջապէս ետք, աշխարհի երեսն ի վեր յայտարարեց, թէ մէկ թիզ հող իսկ պիտի չզիջի, այնքան ատեն որ արաբական պետութիւնները կը մերժեն բանակցիլ յաղթականին թելադրած խաղաղութեան համար:

Հակազդեցութիւնը եկաւ այս վերաբերումին տրամաբանական գծով, Եգիպտոսի նախագահը խօսեցաւ ճառ մը, ուր կ՛ըսուի, որ եթէ արաբական հողերը չվերադարձուին ՄԱԿ-ի միջոցով, դարձեալ ուժի պիտի դիմուի:

Իսրայէլ, Վիեթնամ, Թուրքիա եւ Կիպրոս… պարզապէս իրարմէ հազիւ տարբեր երեսներն են նո՛յն քաղաքականութեան, տրամաբանելու նո՛յն եղանակին, բռնի ուժին հանդէպ նո՛յն հաւատքին:

Ասիկա շղթայական հակաազդեցութիւն մըն է, որ դրամական եւ քաղաքական գետնի վրայ կու տայ նախանշանը խառնակութեան մը, որուն ընթացքը յայտնի չէ թէ ո՛վ պիտի կրնայ կեցնել:

ՕԹԱՆ-ը, վերջին պահուն, իր միջնորդութիւնը կ՛առաջարկէ Անգարայի եւ Աթէնքի: Չորս տարուան մէջ երկրորդ անգամն է այս: Ու Կիպրոս խաղաղութիւն չունի:

Մերձաւոր Արեւելքի մէջ, ուր կառոյցները այնքան խախուտ են, այս անկումը աւելի զգալի եւ եղերական հետեւանքներ պիտի ունենայ, քան` որեւէ այլ տեղ: Արաբական պետութիւնները պէտք է զգուշ ըլլան եւ կացութիւնը դիմակալեն սերտակցութեան աւելի պայծառ ճիգով մը: Երբ ՄԱԿ-ի ուխտին վրայ հիմնուած համաշխարհային կարգը փլուզման սպառնալիքին տակ է` իր տեղը տալու համար «19-րդ դարու» յատուկ գերակայութիւններու դրութեան մը, հոս, մենք պէտք է վախնանք ցեղային եւ ազգային նկարագիր ունեցող գերակայութիւն մը հաստատելու փորձերէն, որոնց սերմերը կան Պաղեստինի եւ Կիպրոսի վէճերուն մէջ:

Հաւատալ, թէ Ուաշինկթըն կը զգացուի այս փաստարկութիւններէն, կամ Մոսկուա կրնայ փոխել ճակատագրին ընթացքը, պատրանք է: Փրկութիւնը կրնայ գալ միայն արաբական պետութիւններու յարաճուն միասնականութենէն, եւ այս` քաղաքական վարդապետութեան մը շուրջ, որ իրապաշտութեամբ ճշդուած ըլլայ` ի պաշտպանութիւն շրջանի անդորրութեան եւ հաւասարակշռութեան:

Ա՞յս ալ պատրանք է արդեօք:

ՌԸՆԷ ԱԺՈՒՐԻ

«Լ՛Օրիան»