Պարզ Ու Պայծառ Պարտէզ
Միջերկրականեան Մեղեդի
(Պահ Առաւօտեան)
Ծովն է զգեցած հազար կապոյտ:
Կարծէք` իր վրայ իջած է տարափ մը լազուարթի:
Ծովուն կապտագեղ պաստառին վրայ կ՛ուռի մանրանկարչութիւն մը անվերջանալի:
Լայնալիճ տարածութեան մակարդակին` մէկը կարծէք հսկայ վրձինով նկարած է արծաթալոյս պողոտայ:
Այս ծով արքայութեան մէջ կ՛եփին մարգրիտ, արծաթ ու ոսկի:
Բարակ անձրեւ մը կայ ադամանդի:
Ափերուն մէջ, ջուրերուն ներքեւէն կը սահին նրբենի ամպեր արծաթէ: Կը թեւեն երամներ ոսկիի:
Անտեսանելի մատներ կը դաշնակահարեն ծովուն վրայ:
Ծովը օծուած է լոյսին զուարթարար թարմութեամբ եւ արփածոր գոհարներով:
Նաւակ մը կը վառի արծաթներու հրդեհի մը մէջ: Ձկնորս մը ոսկի է հագած ու մարգրիտ կ՛որսայ:
Արեւը վեհապետօրէն յամրընթաց կը շրջի անմահական լուսավառ կապոյտ կայսրութեան վրայ:
Լռութեան համանուագներ կը հեղուն իրենց խորհուրդը` խոր ու խաղաղ ջուրերուն վրայ:
Երկինքէն միւռոն կը կաթի:
Պատարագ կայ բացերը ծովուն:
Կը հնչէ զանգը արեգակին: Կը շարժին քշոցները լոյսերուն:
Ձախակողմեան եզերքներուն վրայ կը հանգչին գունագեղ նաւակներ` ունկնդրելով կապոյտ խորհուրդը արարողութեան:
Կը խոնարհին բարձրադիր ժայռերը ու կը ծնրադրեն խարակները:
Կը փողփողի յաւիտենական երիտասարդութիւնը Միջերկրականի:
* * *
Կը նստիմ կառքին դրան մէջ ու պահ մը կը փակեմ աչքերս` տարբեր տեսիլներու ըլլալու համար հանդիսական:
Կը պատկերազարդուի կապոյտ ալիք մը, որ հետզհետէ թէ՛ կը խորանայ, թէ՛ կ՛անհունանայ` պահելով իր կեդրոնը նարնջագոյն սկաւառակ մը, որ դառնալով` կը վերածուի կանաչի:
Ոսկի անդունդներու վրայ կը կախուի լազուարթ երկինք մը` բիւրաւոր աստղերով:
Հոգիս լեցուած է կապոյտով:
Կոպերուս տակ կը թեւեն ասուպներ: Կը բոցավառի վարդագոյն անհուն մը, ուր լոյսը կը գունափոխուի:
Երբ աչքը փակ է, կը տեսնուի յարափոփոխ գեղանկարչութիւն:
Կը տեսնեմ` հրդեհուած քաոսներ, տարաշխարհիկ արշալոյսներ ու վերջալոյսներ, երկինքներ սրբազան եւ անջրպետներ շողշողենի:
Մտածումիս բաժակը կը զարդարուի ծաղիկներով իղձի:
Լեցուած եմ աշխարհի սկզբնական առաւօտեան թարմութեամբ:
Կանգնած եմ ծովուն մէջ ու կ՛օրօրուիմ, եւ հոսանքը կը տանի զիս դէպի ծովախորան: Լռութիւն լուսոյ: Կապոյտ գոհարէ խորան մը կը բացուի, եւ կ՛երկարի ինծի ձեռք մը ծաղիկէ:
Կը հոտոտեմ ու կը համբուրեմ:
Կը բանամ աչքերս… Օ՜, Աստուած իմ… Հրաշապետութիւն կապոյտի, հրաշագործութիւն լոյսի, ծով արքայութիւն…
Կ՛իջնեմ դէպի ծովափ: Ոչ մէկ վայրէջ այնքան գեղեցիկ է, որքան ծովերթը:
Վարը կան շոճիներ: Ծովը կ՛երեւի ճիւղերուն վանդակներէն, սաղարթներուն լուսամուտներէն:
Կը շնչեմ շունչը շոճիներուն, որոնք կը բուրեն առողջութիւն եւ կը յիշեցնեն մէկ շրջանը տղայութեանս:
Իշխանաց կղզիներէն Բրինքիբոն կը պատկերանայ, որուն բլուրներուն վրայ կային շոճիներ ծովահայեաց, եւ լոյսը ոստոստելով` կ՛իջնէր տերեւներուն մէջէն ու կ՛իյնար անուշ կապոյտին մէջ Մարմարայի:
Միջերկրականը մանչեր ունի` ձեւացած իրմէ, որոնք գեղեցիկ են իրեն պէս, յաճախ կապուտաչուի են, մերթ ալ` սեւաչեայ:
Այդ մանչերէն մէկն է ծովը Մարմարա, որուն եւրոպական եզերքը ծնած եմ ու մարմարացի եմ, որով եւ` միջերկրականցի:
Իմ ծովս է Միջերկրականը, ճանապարհը` գեղեցկագոյն, այլ` նզովեալ այն մայրոստանին, ուր ծնած եմ, եւ ուր չե՛մ ուզեր, չե՛մ ուզեր, որ տանին զիս…
Միջերկրականը ճանապարհն է նաեւ թէ՛ Կիլիկիոյ, թէ՛ Հայաստանի:
Կ՛ուզէի Բախտին բերումով տարուած ըլլալ այն սուրբ ու սիրելի տեղերը, տեսած ու ապրած ըլլալ այդ տեղերը քառասուն անգամ ցանկալի…
Ափսո՜ս… Կեանքիս ափսոսներուն մեծագոյնը, խորագոյնը, տեւականը:
Ցանկալի ցնո՜րք, որուն հետ քալած եմ քաղաքէ քաղաք, հորիզոնէ հորիզոն…
Չըլլային մարդագայլերը, չքանային մարդագայլերը, եւ ես գոնէ մնայի կղզիներէն մին Իշխանաց:
Օտարութեան գեհենին ու գերեզմանատուներուն մէջ չհաշտուեցայ ոչ մէկ վայրի հետ:
Հաշտուեցայ միայն ծովուն հետ, որմէ զրկուած մնացի տարիներով: Փափաքեցայ դառնալ ծովային ճգնաւոր` հոգիիս սրահին մէջ կախած ծովանկարներ ու լսելով նաւերգներ միջերկրականեան:
Մարդիկ լուր չունին մէջս գտնուող ծովերէն, մէջս գտնուող ծովամոլութենէն:
Մարդիկ մեկնաբանած են բորբոքումներս իրենց ցամաքութիւնով, մեկնաբանած են ալեկոծութիւններս իրենց լճացումներով:
Ծով կայ հոգիիս մէջ, ինչպէս առջեւս կայ, գեղեցկագոյն ծովը աշխարհի:
Եւ այդ ծովը կ՛ապրի պահը իր առաւօտեան լոգանքի: Կը լուացուի արծաթաջուրով եւ կ՛օծուի ոսկիով ու կը զարդարուի, մարգրիտներով:
Միջերկրականը մայր ծով է, մայր թագուհի, բայց միշտ թարմատի:
Կը բարձրանամ շոճիի մը բունին վրայ` ընդմէջ ծովու եւ երկնի:
Աջակոյս, անդին, վերը կայ ծովահայեաց գիւղակ մը հայ տարագիրներով լի:
Այստեղ եւս հայերը կառչեր են ժայռերուն, քարերուն, փուշերուն, բարձունքին, շիներ են տնակներ, կ՛աշխատին, կը յոգնին, եւ երբ կը հանգչին, կը նային իրենց տնկած ծառերուն, բայց մանաւանդ` ծովուն, այն ծովուն, որ բերաւ զիրենք այստեղ, ծովուն, որ, օր մը կրնայ վերադարձնել զիրենք, ծովուն, որ թէ՛ չար է, թէ՛ բարի: Ծովուն, որ անակնկալներով է յղի:
Հակառակ Հայաստանը ծով չունենալուն` ծովապաշտ են հայերը, ինչպէս նաեւ արեւապաշտ` իրենց խորքին մէջ մնալով քրիստոնեայ: (Եւ քրիստոնեայ էին միշտ, նոյնիսկ` քրիստոնէութեան ծագումէն առաջ, շա՜տ առաջ: Եւ հին ու իրական քրիստոնեայ ըլլալնուն համար մարտիրոսացան կամ զրկուեցան շատ բաներէ):
Հայերը ծովապաշտ են, զի ամէն ինչ ծով է Հայաստանի մէջ: Լեռները ծով են, լիճերը` ծով, լոյսը` ծով, կեանքը` ծով:
Եւ հայերը, որոնք արծիւներ ու մրրկահաւեր էին այդ ծովերուն վրայ, եղան, ափսո՜ս, գաղթող թռչուններ…
Ցնոր տնօրինութիւն…
Ծովը կը շողշողայ հազարան ժպիտներով…
ՆՇԱՆ ՊԷՇԻԿԹԱՇԼԵԱՆ
