Միացեալ Նահանգներու արտաքին գործոց նախարարի Հարաւային Կովկասի հարցերով նախկին օգնական, Ազրպէյճանի մէջ Միացեալ Նահանգներու նախկին դեսպան, ԵԱՀԿ-ի Մինսքի խմբակի ամերիկացի նախկին համանախագահ, Թալինի մէջ Պաշտպանական հետազօտութիւններու միջազգային կեդրոնի տնօրէն Մեթիու Պրայզան «168 ժամ»-ի հետ ունեցած զրոյցի ընթացքին կատարած է հետեւեալ յայտարարութիւնը.
«Հիմնուելով իմ փորձառութեան վրայ` կարող եմ ասել, որ սովորաբար ծայրաստիճան բարդ է որոշել, թէ ո՛ր կողմն է սկսել հրաձգութիւնն առաջինը»:
Պարզ է, որ առաջին տպաւորութեամբ տարօրինակ հնչէ նման տարակուսանք` անձնաւորութեան մը կողմէ, որ փորձագիտական նախապատրաստուածութեամբ, համանախագահի իր հանգամանքով նման փորձառութիւն կուտակած ըլլայ: Ի վերջոյ ԵԱՀԿ-ի կողմէ կազմակերպուած մշտադիտարկման արդիւնքները եւ շփման գիծին վրայ տիրած իրողական իրավիճակի ամէն մէկ մանրամասնութեան ծանօթ են համանախագահները եւ գիտեն, իրենց կուտակած անձնական փորձառութիւններով նաեւ, թէ ո՛ր կողմն է, որ կը խախտէ հրադադարը, արձակազէններ գործի կը լծէ. գիտէին եւ գիտեն, թէ ո՛ր կողմն է, որ վարժողական ծրագիր իրականացնող ուղղաթիռ կը խփէ եւ խախտելով պատերազմական համապատասխան ամէն օրէնք եւ մարդասիրական ամէն օրինաչափութիւն կը մերժէ յանձնել խոցուած ուղղաթիռին մէջ գտնուող հայ սպաներուն մարմինները եւ ընդհանրապէս ո՛ր կողմն է, որ կ՛արգելակէ միջնորդներու երաշխաւորութեամբ կայացած քանիերորդ համաձայնութիւնը:
Առանց խորանալու ամէն մէկ արգելակումի, չհամագործակցելու եւ պայմանաւորուածութիւններ չյարգելու ազրպէյճանական բազմաթիւ օրինակներու վրայ, այստեղ ակներեւ իրականութիւնը ինքզինք զգալի կը դարձնէ:
Հայկական կողմը մնայունօրէն ի՛նք հետամուտ է շփման գիծի վրայ մշտադիտարկման գործիքակազմերու տեղադրման եւ անոնց տեսագրած ու նկարահանած տեսանիւթերուն հիման վրայ հետաքննութիւն կազմակերպելու անհրաժեշտութիւնը գործնականացնելու համար համապատասխան միջոցներու որդեգրման: Մերժողը բնականաբար ազրպէյճանական կողմն է:
Հայկական կողմն է, որ անընդհատ ամէն առիթի յղում կը կատարէ 94-95-ի հրադադարի համաձայնագիրներուն եւ Վիեննայի ու Փեթերսպուրկի հրապարակումներուն:
Այս բոլորին իրազեկ ամերիկացի նախկին համանախագահը չի տատամսիր տարակուսելու, թէ չափազանց դժուար է իմանալը, թէ ո՛վ է նախայարձակը:
Համանախագահներուն կողմէ հրապարակուած յայտարարութիւնները ընդհանրապէս հանդարտութեան կոչ կ՛ընեն եւ պատասխանատուութեան համահաւասարեցման մօտեցում կ՛որդեգրեն չէզոք մնալու, որեւէ կողմ մատնացոյց չընելու եւ կողմերը զգաստութեան հրաւիրելով ուժի բացառումը շեշտելու:
Սակայն Պրայզան նախկին համանախագահ է եւ նման ծայրայեղ զգուշաւորութիւն ցուցաբերելու հարկադրանքին առջեւ չէ: Այս յայտարարութիւնը ոչ թէ չէզոք դիրք պահպանելու բնութագրումը կը կրէ, այլ ազրպէյճանական յարձակողապաշտութիւնը ծածկելու:
Նոյն հարցազրոյցին մէջ Պրայզան առաւելապաշտ մօտեցումով բանակցութիւնները արգելակող մարդոց մասին կը խօսի յստակացնելով. «Անխոհեմ մարդկանցից մի քանիսն ընդդիմացան Ազրպէյճանում Միացեալ Նահանգների դեսպանի պաշտօնում իմ անձի նշանակմանը, յատկապէս` Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախմբի ղեկավարութիւնը, եւ նոյն պատճառներով կային մարդիկ, որոնք ընդդիմացան միւս կողմում, որոնք երջանիկ չէին, երբ ես ժամանեցի Պաքու»:
Հոս ալ կան «անխոհեմներ» եւ «երջանիկներ»: Այստեղ եւս իբրեւ թէ երկկողմանի պատասխանատուութեան մօտեցումով կ՛արտայայտուի նախկին համանախագահը, բայց խորքին մէջ կը ծանրանայ Հայ դատի յանձնախումբին վրայ, հայկական կողմը այս պարագային դարձեալ ներկայացնելով առաւելապաշտ եւ բանակցութիւններու ընթացքը արգելակող:
Պրայզայի կատարած յետհայեացքային այս յայտարարութիւնները նկատի ունենալով, աւելիով կը հիմնաւորուին եւ կ՛արդարանան օրին Ամերիկայի Հայ դատի յանձնախումբին կողմէ Պրայզայի Ազրպէյճանի մէջ դեսպան նշանակելու որոշումին դէմ արձանագրուած առարկութիւնները:
«Ա.»
