Յ. ՊԱԼԵԱՆ
Սեպտեմբեր 2017-ին Հայաստանի մէջ գումարուեցան «համահայկական» բնոյթով խորհրդաժողովներ, համագումար` Հայաստանի եւ սփիւռքեան հարցերով, գրական, բժշկական: Այդ ժողովներուն մասին դրական եւ քննադատական խօսքեր կրնանք ունենալ` ըստ հայեցակէտի, եւ այդ բնական է, օգտակար:
Օգտակար չէին զբօսաշրջիկ անխօս եւ անկարծիք ներկաները:
Անուրանալի կերպով ճիշդ է մէկ բան. հայ մարդիկ, ո՛ր երկինքին տակ ալ ծնած ըլլան, կը խմբուին միասին ըլլալու, միասին մտածելու եւ ի հարկին միասին նախաձեռնելու ու գործելու պատրաստակամութեամբ, ինչ որ ասօրուան եւ վաղուան համար ազգի ներքին շաղախ ըլլալու միտում է:
Կան նաեւ այդ խմբուածութեան գիտակցութենէն զուրկ մարդիկ, որոնք սփիւռքեան կացութիւնը անվերադարձ կը համարեն եւ անոր վախճանը անխուսափելի` անցնելէ ետք «ծագումով հայ»-ու փուլէն, կորսնցուցած ըլլալով հասարակաց շաղախը:
Ըսի` Միտում:
Թէ ինչպէ՛ս այդ միտումը կ՛ըլլայ մէկութիւն, միացում, միաւորում եւ գործ, այդ մասին պէտք է խօսիլ, երբ արդէն վարագոյրները կ՛իջնեն եւ բարձրախօսները կը լռեն, առօրեան կը մտնէ իր հունը:
Երեւանի «Համալիր»-ի տպաւորիչ սրահներուն մէջ համախմբուած հայերը, Ծաղկաձորի բանաստեղծական մթնոլորտ ունեցող Հայաստանի Գրողներու տան մէջ իրարու քով եկած հայ բանի սպասարկուները կը խօսին գիր-գրականութեան մասին:
Բոլորին մտածումները կը բաբախեն հայրենատիրութեամբ` առանց անպայման մեծ ղեկավար կամ մեծ գրող ըլլալու յաւակնութիւններու:
Ըսի` հայրենատիրութիւն, չըսի` հայրենասիրութիւն, որ սրահներ յուզող հռետորական բաժակաճառերու կրկնուած եզր է, նուազ ծաղրանկարային, քան` հայուն ցուցադրած հայասիրութիւնը:
Ըստ մեր հոգեխառնութիւններուն, երազներուն եւ հեռանկարներուն, կը դիմաւորենք հայերը համախմբող այս բազմամարդ ժողովները:
Ի հարկէ նոյն գլխուն տակ չենք կրնար դնել Հայաստան-սփիւռք համաժողովը եւ Գրողներու միութեան համագումարը, բայց այդ չի նշանակեր, որ տարբեր ալիքներու վրայ գտնուելով հանդերձ, նոյնութիւններ չկան կազմակերպական եւ խորքային տեսանկիւններէ, որոնց մասին պէտք է խօսիլ ժողովներու գումարումէն առաջ եւ վերջ:
Ժողով մը կ՛իմաստաւորուի, երբ իր առարկայ-օրակարգը յստակութեամբ բանաձեւուած կ՛ըլլայ` յանգելու համար գործադրելի եզրակացութիւն-որոշման մը: Ես ինծի իրաւունք չեմ տար Հայաստան-Սփիւռք համաժողովի տարբեր սրահներու մէջ տեղի ունեցած բոլոր հանդիպումներուն եւ զեկուցումներուն մասին կարծիք արտայայտելու, քանի որ ես ներկայ եղայ միայն «Հայապահպանում» ընդհանուր բնորոշումով եռօրեայ նիստերուն միայն: Հետաքրքրութեան համար մէկ սրահէն միւսը չշրջեցայ: Այդ նիստերուն տրուեցան ընդհանուր բնոյթով զեկուցումներ, որոնց մէկ մասը ինքնաներկայացման «ռըփորթաժ»-ի բնոյթ ունէր: Զարմանալի կերպով կը բացակայէին սփիւռքն(ներ)ի հայկական վարժարաններու ներկայացուցիչները, չխօսուեցաւ հայապահպանման հարազատութեան համար կենսական գրականութեան եւ հայերէն գիրքի մասին, բայց լայնօրէն ներկայացուեցան համակարգչային-համացանցային կարելիութիւնները հայերէնի, հայոց պատմութեան եւ հայ մշակոյթի ծանօթացման հարցերով:
Լսեցինք: Յետո՞յ: Վիճարկում չեղաւ, հետեւաբար եզրակացութիւն ալ չեղաւ: Համաժողովին մասնակիցը իր լսածը ինչպէ՞ս գործի պիտի վերածէ, միւս մասնակիցները եւ ինք նոյն մտահոգութիւնները պիտի ունենա՞ն, իրենց նախաձեռնութիւնները պիտի ունենա՞ն հասարակաց առաջնորդող ըմբռնում. անպատասխան մնալու դատապարտուած հարցումներ են:
Նոյնը կրնամ ըսել Գրողներու համագումարին մասին, ուր լսուեցան բազմաթիւ զեկուցումներ, չբանաձեւուեցան առաջարկներ, հետեւաբար նաեւ չկայացան որոշումներ:
Հոս կ՛ուզեմ փակագիծ մը բանալ:
Ներկաները եւ բացակաները մէկը միւսէն գերադասելու կամ մէկը միւսին ստորադասելու միտում չունիմ, բայց անըմբռնելի գտայ բացակայութիւնը կարգ մը դէմքերու, որոնք այլապէս օգտակար կրնային ըլլալ Գրողներու համագումարի ընթացքին:
Խիստ փափաքելի եւ օգտակար պիտի ըլլար, որ համագումարի կազմակերպման նախօրեակին հայ գրականութիւնը այսօր հետաքրքրող նպատակային նիւթեր որոշուէին զեկուցումներու համար, որպէսզի անոնց շուրջ վիճարկում ծաւալէր` թերեւս յանգելու համար որոշումներու: Գրականութիւնը ընդարձակ դաշտ է, բոլոր նիւթերուն մասին միաժամանակ կարելի չէ խօսիլ:
Հայաստան-սփիւռք Համաժողովէն եւ Գրողներու համագումարէն ետք, երբ կը փորձեմ ամփոփել եւ ամփոփուիլ, կը յանգիմ այն եզրակացութեան, որ անոնք օգտակար էին այն չափով, որ կը սահմանուի ամերիկեան brain storming-ով:
Ի հարկէ արդար պէտք է ըլլալ: Համաժողով եւ համագումար լաւ կազմակերպուած էին, հակառակ մասնակիցներու պատկառելի թիւին` իրարանցում չկար: Անուրանալի է նաեւ Հայաստանէն եւ սփիւռքներու հեռու եւ մօտ վայրերէն եկած անձերու հետ ուղղակի շփումներու նպաստը` փոխճանաչման համար, առանց դիւանակալական եւ կանխակալ տրամադրութիւններու բովէն անցնելու:
Հանդիպումներ, որոնք կրնան արտակարգ առիթ ըլլալ մեր այսօրը եւ վաղը դիտելու եւ դատելու:
Ամէն անգամ, երբ ինքնաշարժով անցած եմ Երեւանի Ծովակալ Իսակովի անունը կրող փողոցով, խորհած եմ այն մասին, որ ծով չունեցող Հայաստանը խորհրդային ծովուժի ծովակալ ունեցած էր: Համաժողովին ներկայ էր ժամանակակից հայազգի ծովակալ մըն ալ, այս պարագային` ծովերէ անդին ապրող, Չիլիի նաւատորմի հայածնունդ ծովակալը, ինչպէս ֆրանսական գրականութեան Հանրի Թրուայան…
Ինչպէ՞ս մեր միտքերը չտրորել հարցումներով…
Հպարտանա՞լ, ուրախանա՞լ եւ ինչո՞ւ…
Եւ կրկին մտածեցի:
Մինչեւ ե՞րբ:
Առանց չարչրկելու բառերը, ինքնատպութեան գինովութիւններէ եւ ամպագորգոռ ժողովներէ ետք, ե՞րբ հայրենատիրութիւնը պիտի ըլլայ իսկական գաղափարախօսութիւն եւ հայրենադարձութիւնը անմիջականօրէն գործադրուող օրակարգ:
Եւ ծովակալներու փոխարէն` ունենանք ագարակապաններ եւ գործարանատէրեր…
Այս հարցումն ալ չեմ գիտեր, որոնց ուղղեմ եւ ինչո՞ւ… brain storming…
18 հոկտեմբեր 2017, Նուազի-լը-Կրան
