Հարցազրոյցը վարեց` ԳԷՈՐԳ ՉԻՉԵԱՆ
«Հայերն այսօր»-ը հարցազրոյց կատարած է վերջերս Հայաստան գտնուող շուէտահայ հանրածանօթ բեմադրիչ, լրագրող եւ երեք տասնեակէ աւելի ժապաւէններու հեղինակ Սիւզան Խարտալեանին հետ:
ՀԱՐՑՈՒՄ.- Տիկի՛ն Սիւզան, ուրկէ՞ են ձեր արմատները:
ՊԱՏԱՍԽԱՆ.- Նախնիներս Կիլիկիայէն են: Ծնած եմ Պէյրութ, մեծցած եմ հայկական աւանդութիւններով ապրող ընտանիքի մէջ` Պուրճ Համուտի կեդրոնական մասը գտնուող հայկական թաղամասին մէջ, ուր անցուցած եմ մանկութիւնս: Աւարտած եմ Լիբանանի հայկական երկրորդական վարժարան: Մեր դպրոցներուն մէջ այնքան լաւ կրթութիւն կու տային մեզի, որ ուղղակի կրնայինք մեր ուսումը ամերիկեան համալսարաններու մէջ շարունակել` ամէն տեղ ոտքի ու կանգուն մնալով: Այս հարցին մէջ, անպայման, մեծ ներդրում ունին ուսուցիչները, որոնք իրենց քրտնաջան աշխատանքով կը նպաստէին մեր մտահորիզոնի ընդարձակման:
Կը յիշեմ` հայոց պատմութեան ուսուցչուհիս մեզի միշտ կը պատմէր հայ ըլլալու նշանակութեան եւ այն մասին, թէ ինչպիսի՛ անցեալ ունեցած ենք: Ան միշտ կը յորդորէր պահպանել ինքնութիւնը եւ երբեք չկորսնցնել սեփական արմատները: Ահա այս դաստիարակութեամբ կեանքս կերտած եմ:
Հ.- Լրագրողի մասնագիտութենէն բացի` այլ մասնագիտութիւն ստացա՞ծ էք:
Պ.- Քանի մը կրթութիւն ստացած եմ: Սկիզբը հետաքրքրուած էի բնագիտութեամբ, եօթը տարի այս մասնագիտութիւնը սորված եմ, զուգահեռաբար աշխատած եմ, նաեւ դիւանագիտական կրթութիւն ունիմ: Լրագրութեամբ սկսայ զբաղիլ 14 տարեկանին. կը յիշեմ, քննադատութեամբ հանդէս գալուս պատճառով առաջին յօդուածս մեծ աղմուկ բարձրացուցած էր:
Իսկապէս շատ սիրած եմ լրագրութիւնը, յատկապէս հետախուզական լրագրութեամբ հետաքրքրուած էի: Ամբողջութեամբ ձգեցի բնագիտութիւնը` հետամուտ ըլլալով միայն լրագրութեան: Ուսանած եմ տարբեր համալսարաններու մէջ, ապա Ֆրանսա գացի ուսանելու, որմէ ետք փաստագրական եւ վաւերագրական աշխատանքներու մէջ խորամուխ եղայ:
Հ.- Լրագրութենէն անցաք շարժավաւերագրողի աշխատանքին, ի՞նչ պատճառով տուիք այդ որոշումը:
Պ.- Շատ գիտակցուած որոշում էր: Լրագրողը պէտք է անդադար անաչառութիւնը պահէ: Պահ մը այդ անաչառութեան զգացում զիս չէր բաւարարեր. հոգիիս մէջ կուտակուած շատ ըսելիք ունէի: Ոչ միայն որեւէ խնդիրի շուրջ տեսակէտս արտայայտելու, աշխարհահայեացքով այդ խնդիրներուն լուծում տալու կարիք ունէի, այլ նաեւ հասկցայ, որ փաստավաւերագրական ժապաւէններ նկարահանելու միջոցով պիտի կարենայի պատմութիւնս ներկայացնել: Մէջս կ՛եռար ոտնահարուած, իրաւազուրկ եւ անարդարութիւններէ տուժած ժողովուրդներուն ձայնը լսելի դարձնելու բուռն փափաքը: Այս առումով վաւերագրութիւնը արտայայտուելու լաւագոյն միջոցը դարձաւ:
Հ.- Ինչո՞ւ վաւերագրութիւնը ընտրեցիք:
Պ.- Վաւերագրութիւնը հիմնուած է հետախուզական լրագրութեան վրայ: Եթէ կը բարձրաձայնես որեւէ խնդիրի մասին, որուն վերաբերեալ որեւէ պատկերացում չունիս, ապա դժուար է յաջողիլ:
Հ.- Ժապաւէններու պատմութիւնն ու նկարահանման գաղափարը ինչպէ՞ս կը ծագի:
Պ.- Ամէն առտու, երբ կ՛արթննամ, առաջին գործս գիրք կամ թերթ կարդալ կ՛ըլլայ: Կ՛առանձնացնեմ այն ուշագրաւ նիւթերը, որոնք օր մը անպայման ինծի պէտք պիտի ըլլան: Օրինակ, վերջին` «Ես ատում եմ շուները» ժապաւէնը, պատահականօրէն նկարահանեցի. առաւօտեան ծովափին նստած` թերթ կը կարդայի, ուր փոքրիկ լուր մը կարդացի, որ մահացած է Անգլիոյ մէջ ապրող Հայոց ցեղասպանութեան վերջին վերապրողը: Հասկցայ, թէ ի՛նչ պէտք էր ընէի եւ անմիջապէս գործի անցայ:
Մտքիս մէջ ամէն օր կը շրջագային աշխարհի մէջ տեղի ունեցող իրադարձութիւնները, եւ անդադար փնտռտուքի մէջ եմ: Միացեալ Նահանգներու նախագահական վերջին ընտրութիւններուն ամբողջ գիշեր մը չեմ քնացած, կը հետեւէի ամբողջ ընթացքին: Ժապաւէններուս մէջ կ՛արծարծեմ նաեւ ընկերային, տնտեսական, նոյնիսկ քաղաքական իրադարձութիւնները եւ յատկապէս կ՛անդրադառնամ անոր, որ այդ իրադարձութիւններու լոյսի տակ սովորական մարդոց կեանքին մէջ ի՛նչ կը կատարուի:
Հ.- Աշխատանքներուդ կիզակէտը Ցեղասպանութեան մասին բարձրաձայնելն է, եւ գիտեմ, որ անիկա ձեր հոգիէն կը բխի… Պիտի խնդրէի, որ քիչ մը մանրամասնէիք այս բոլորին մասին:
Պ.- Ցեղասպանութեան նիւթը էութեանս մաս կը կազմէ: Անոր անդրադարձած եմ տարբեր փուլերու եւ տարբեր տեսանկիւններէ: Օրինակ` «Վերադարձ դէպի Արարատ» ժապաւէնը նկարահանած եմ այն ժամանակաշրջանին, երբ Եւրոպայի, Մերձաւոր Արեւելքի մէջ եւ այլուր զինեալ պայքար տեղի կ՛ունենար:
«Մեծ մօրս դաջուածքները» ժապաւէնը հասարակական լայն հնչեղութիւն յառաջացուց, անիկա «Ժազիրա» արբանեակային պատկերասփիւռի կայանէն ալ ցուցադրուած է:
Ժապաւէնը կենսագրական է, քանի որ կը ներկայացնէ մեծ մօրս` Խանում Խարտալեանի թրքական եաթաղանէն մազապուրծ ըլլալու պատմութիւնը:
Օսմանեան Թուրքիոյ հայատեացութեան ու իրականացուցած Ցեղասպանութեան պատկերը այս ժապաւէնին մէջ ցոյց տուած են մեծ մօրս եւ բազմաթիւ այլ հայուհիներու ստրկութեան դաջուածքները:
1915-ին մեծ մայրս տասներկու տարեկան եղած է, երբ թուրքերը, իբրեւ սեփականութեան նշան, դաջուածքներ ըրած են անոր գլխուն, դէմքին եւ ձեռքերուն: Ժապաւէնը կը պատմէ 1915-ի Ցեղասպանութեան ժամանակ փրկուած հազարաւոր հայ կիներու ճակատագիրներուն մասին, զորս բռնաբարած են եւ տեղացի կիներէն տարբերելու համար ձեռքերուն ու դէմքերուն դաջուածքներ ըրած են: Այս կիները ունին ո՛չ միայն դաջուած ձեռքեր, այլ նաեւ` դաջուած ճակատագիրներ, անոնք իրենց ամբողջ կեանքին ընթացքին ստիպուած եղած են այդ խարանը իրենց դէմքին կրել: Խանում մեծ մայրս այդ կիներէն մէկը եղած է եւ երբեք չէ խօսած իր դաջուածքներուն մասին, որովհետեւ ատոնք նաեւ ամօթի դաջուածքներ եղած են, ան նաեւ դուրս դրուած է իր ընտանիքէն` այդ ամօթի զգացումը անոնց չփոխանցելու համար:
Հ.- Այժմ խօսինք ձեր ընտանիքին մասին:
Պ.- Հանգամանքներու բերումով հայկական միջավայրի մէջ չէի գտնուեր եւ տեղափոխուելով Շուէտ` ամուսնացայ շուէտացիի հետ: Ամուսինս մտածելակերպով ու նիստուկացով հայու նման է եւ հայերէն շատ լաւ կը հասկնայ: Ունինք քսաներեքամեայ աղջիկ մը, որ այս տարի պիտի աւարտէ ուսումը` իրաւագէտի մասնագիտութիւն ստանալով: Հպարտ եմ իրմով:
Հ.- Հայաստան կատարած այցելութեան ընթացքին հիւրընկալուեցաք նաեւ Հայաստանի Հանրապետութեան սփիւռքի նախարարութեան մէջ: Համագործակցութեան ի՞նչ ծրագիրներ կ՛ակնկալուին յառաջիկային:
Պ.- Առաջին անգամ ըլլալով Հայաստանի Հանրապետութեան սփիւռքի նախարարութիւն կ՛այցելէի: Ի հարկէ, այդքան ծանօթ չեմ նախարարութեան գործունէութեան, բայց յստակ է, որ Հայաստան-սփիւռք գործակցութեան կապերը զարգացնելու ուղղութեամբ լայնածաւալ աշխատանքներ կը կատարուին: Եւ այն, որ այս նախարարութեան գոյութիւնը անհրաժեշտ է, փաստ է: Պարգեւատրուեցայ նաեւ սփիւռքի նախարարութեան «Ոսկիէ մետալ»-ով, որուն համար շատ շնորհակալ եմ: Անիկա կատարած գործերուս գնահատանքն է:
