Թուրք Գործիչը Կը Խոստովանի, Որ Իրենց Համար Ծանր Հարուած Էր Թեքսաս Նահանգի Կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան Ճանաչումը

ՅԱՐՈՒԹ ՍԱՍՈՒՆԵԱՆ
«Քալիֆորնիա Քուրիըր» թերթի
հրատարակիչ եւ խմբագիր

Ամերիկահայերը գիտէին, որ իրենք մեծ յաղթանակ տարած են Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման գործին մէջ, երբ Թեքսաս դարձաւ Ցեղասպանութիւնը ճանչցած Ամերիկայի 46-րդ նահանգը: Սակայն անոնք չէին գիտակցեր, որ Թեքսասի ճանաչումը կործանարար ազդեցութիւն ունեցած է այդ նահանգի թրքական համայնքի լոպիիստական ջանքերուն վրայ:

Turkishnews.comի մէջ հրապարակուած յօդուածով մը դոկտոր Ֆերուհ Տեմիրմեն բացայայտեց յուսահատութեան այն աստիճանը, որ ինք եւ իր թուրք ընկերները ապրած են Թեքսասի մէջ, երբ նահանգի Ներկայացուցիչներու տունը ճանչցած է Հայոց ցեղասպանութիւնը 2017 մայիս 19-ին: Շատ յաճախ չենք հանդիպիր թուրք լոպիիստի մը, որ կ՛ընդունի իրենց կողմի ջախջախիչ պարտութիւնը հայ համայնքին կողմէ:

Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման բանաձեւի ընդունման համար Տեմիրմեն սկիզբը կը մեղադրէ իր թուրք ընկերները` «թրքական անտարբերութեան եւ կրաւորականութեան տարիներուն համար, համադրուած` հայկական յարձակողականութեամբ եւ արեւմտեան նախապաշարումներով»: Ան նաեւ կ՛ընդունի Ամերիկայի Արեւմտեան շրջանի Հայ դատի յանձնախումբին աշխուժութիւնը` «քաղաքային հանդիպումներուն ընթացքին հայ գործիչներու մասնակցութեամբ շրջայցեր կազմակերպելու, նահանգի ընտրուած պաշտօնատար անձերուն կարգով այցելելու» եւ` «Տալասի, Օսթընի եւ Հիւսթընի մէջ Հայ դատի յանձնախումբի մասնաճիւղեր ստեղծելու համար»:

Թուրք գործիչը Ցեղասպանութեան բանաձեւի յաջողութեան մէջ կ՛ընդունի նաեւ «Նահանգի ներկայացուցիչ Սքաթ Սենֆըրտի աջակցութիւնը, որ միաժամանակ Թեքսասի Մկրտչական եկեղեցւոյ հոգեւոր հովիւն է»: Իր յօդուածին համար մեծածաւալ հետազօտութիւն ընելով` Տեմիրմեն կը յիշեցնէ, որ` «2016 ապրիլին Տալասի Հայ դատի յանձնախումբին կազմակերպած հանդէսին ներկայացուցիչ Սենֆըրտ արժանացած է «Արդարութեան պաշտպան» մրցանակի` «Հայոց ցեղասպանութեան մասին իրազեկութեան բարձրացման գործով իր ունեցած մեծ նուիրումին համար»: Հանդէսի ժամանակ կարդացուած է հանրապետական ծերակուտական Թետ Քրուզի նամակը` Հայոց ցեղասպանութեան ճանաչման մասին, կը գրէ Տեմիրմեն:

2017 յունուար 26-ին Սենֆըրտ ներկայացուցած է Թեքսասի Ներկայացուցիչներու տան HR-191 բանաձեւը` Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանչնալու  մասին: Բանաձեւը առաջին անգամ ներկայացուած է Առեւտուրի եւ միջպետական հարցերու յանձնաժողովին (TIAC), որ կոչ ըրած է ապրիլ 24-ին հանրային քննարկումներ կատարել Օսթընի մէջ գտնուող նահանգի խորհրդարանին մէջ: Տեմիրմեն ափսոսանք կը յայտնէ, որ Թեքսասի օրէնսդիրը «հրապարակային լսումներու համար ընտրեց ապրիլ 24-ը, որ խորհրդանշական օր է հայկական անհիմն պնդումներու համար, [ինչը] առաջին նշանն էր, որ TIAC հայամէտ է իր հայեացքներով»:

Տեմիրմեն դժգոհ է, որ` «լսումները լաւ համակարգուած էին Ամերիկայի Արեւմտեան շրջանի Հայ դատի յանձնախումբին եւ ներկայացուցիչ Սենֆըրտի կողմէ, եւ ի տարբերութիւն հայկական կողմի, որ կանուխէն գիտէր լսումներու մասին, թրքական կողմը հանդիպման մասին տեղեկացած է միայն քանի մը օր առաջ»: Ասոր ի հետեւանք` լսումներուն մասնակցած է միայն վեց թուրք (հինգը Հիւսթընէն, մէկը` Տալասէն), մինչդեռ «հայկական կողմէն ներկայ էր մեծ բազմութիւն մը: Իբրեւ «դիտորդ» [TIACի մէջ]` ներկայ էր նաեւ Սենֆըրտ: Տեմիրմեն ափսոսանք կը յայտնէ, որ միայն չորս թուրք, ներառեալ` ինք, վկայութիւն տուած է յանձնաժողովին մէջ, մինչ թիւով 21 հայ տուած է վկայութիւն: «Հայկական կողմը հինգ անգամ աւելի հնարաւորութիւն ունէր իր տեսակէտը ներկայացնելու, քան` թրքական կողմը: Այսպիսով, հայկական կողմը լսումներու ժամանակ գերակշռեց ոչ միայն «ներկայութեան» առումով, այլ նաեւ` տուած վկայութիւններով», խոստովանած է Տեմիրմեն: «Հայկական կողմէն վկայութիւն տուողներու շարքին էին Թեքսասի Ողջակիզման եւ ցեղասպանութեան յանձնաժողովի եւ Հիւսթընի Ողջակիզման թանգարանի ներկայացուցիչները», կը տեղեկացնէ Տեմիրմեն: Բացի ատկէ, «հարիւրաւոր նամակներ ուղարկուած էին նահանգի օրէնսդիրներուն: Թիւով աւելի շատ հեռախօսային զանգեր եղած էին հայկական համայնքին կողմէ»:

Բանաձեւին դէմ վկայութիւն տուած թուրքերու առարկութիւններն էին.

1) «Թեքսասի օրէնսդիրներու անպատշաճ միջամտութիւնը` Միացեալ Նահանգներու արտաքին քաղաքականութեան վերաբերող հարցերուն,

2) Վնասը, զոր բանաձեւը կրնայ հասցնել Թեքսասի եւ Թուրքիոյ միջեւ գոյութիւն ունեցող առեւտրական յարաբերութիւններուն,

3) Բանաձեւին պառակտող դերը, եւ` ոչ միայն,

4) Փաստը, որ բանաձեւը վիրաւորական կը համարուի Թեքսասի թուրք բնակչութեան կողմէ», բողոքած է Տեմիրմեն:

Այս առարկութիւններէն եւ ոչ մէկը ազդեցութիւն ունեցած է TIAC-ի անդամներուն վրայ, որոնք ապրիլ 24-ին բանաձեւը միաձայնութեամբ ընդունեցին: Թեքսաս նահանգի Ներկայացուցիչներու տունը բանաձեւը ընդունեց մայիս 19-ին` կողմ քուէարկած 137 ձայներով հաստատելով զայն (ութ անդամ բացակայած է, հինգը ձեռնպահ մնացած է):

Բոլորովին յուսահատ` Տեմիրմեն այս արդիւնքը կը ներկայացնէ իբրեւ «Ամերիկայի Արեւմտեան շրջանի Հայ դատի յանձնախումբին կողմէ գլխաւորուած իրագործում աջակցութեամբ՝ Թեքսաս նահանգի Ներկայացուցիչներու տան: Թէեւ բանաձեւը իրաւական ուժ չունի, սակայն բազմաթիւ գործնական նպատակներու եւ լայն հասարակութեան համար անիկա հռչակագիր մըն է, որ օսմանեան թուրքերը կը նկատէ մեղաւոր` կատարուած սոսկալի ոճրագործութեան համար»:

Տեմիրմեն կը խոստովանի, որ` «թրքական արձագանգը HR-191-ին, առնուազն ստորին մակարդակի վրայ, թոյլ էր… Թուրքերը չեն կրնար մրցիլ հայերու հետ իրենց աշխուժութեամբ` «Ցեղասպանութեան» հարցի շուրջ… Թրքական կողմը միայն ինքզինք պէտք է մեղադրէ իր թուլութեան եւ անգործութեան համար»:

Թուրք գործիչը իր յօդուածը կ՛աւարտէ մեղադրելով ATA-Հիւսթընը (Ամերիկայի թրքական ընկերակցութիւն), որ ջանքեր չգործադրեց HR-191 բանաձեւը դիմակայելու համար: Ան խումբը կը կոչէ` «միասին ուրախ ժամեր անցընելու համար 1979 թուականին հիմնադրուած ընկերակցութիւն, որ հետաքրքրուած չէ Հայկական հարցով…»:

Թէեւ Տեմիրմեն կը մեղադրէ Թեքսասի թուրքերը` անոնց անգործութեան համար, սակայն իրականութեան մէջ միայն մէկ պատճառ կայ, որ բանաձեւը ընդունուեցաւ. որովհետեւ անիկա ճշմարտութիւնը կ՛ըսէ… Թեքսասի նահանգը վերջապէս ճանչցաւ Հայոց ցեղասպանութեան պատմական իրողութիւնը…

Արեւելահայերէնի թարգմանեց`
ՌՈՒԶԱՆՆԱ ԱՒԱԳԵԱՆ

Արեւմտահայերէնի վերածեց`
ՍԵԴԱ ԳՐԻԳՈՐԵԱՆ