ՇԱՀԷ ԵՆԻԳՈՄՇԵԱՆ
Շատ անգամ կը խօսինք այն իրողութեան մասին, որ մեր ազգի համահայկական հաւաքական գործին հանդէպ աւելի մեծ հաւատք ունեցող, աւելի մեծ արժէք տուող, գիտակից հասարակութեան մը պէտք ունինք: Եթէ մենք մեզի հարց տանք, թէ ինչպէ՛ս կրնանք հզօրանալ որպէս ազգ ու պետութիւն, մեր ազգային իրականութեան հանդէպ աւելի պահանջկոտ մօտեցումի կողքին, պարտինք պատրաստել ապագայի աւելի յանձնառու հայը: Նման նպատակի մը իրականացման յաջողութիւնը ունի բազմաթիւ նախադրեալներ, որոնց ամենակարեւորներէն կը հանդիսանան ռազմավարական գործելակերպի նոր ձեւը, ղեկավարութեան սերնդափոխութիւնը եւ պետական կառոյցներու ու կազմակերպութիւններու շարքերու թարմացումը: Այս բոլորը կը պահանջեն թէ՛ մտածելակերպի ու աշխատելաձեւի բարեփոխութիւն, թէ՛ ապագայ սերունդի որակաւոր դաստիարակութիւն, ի մասնաւորի` 6-18 տարիքին:
Մեզմէ շատերը, որոնք սփիւռքի մէջ կ՛ապրին ու կը պատկանին ոչ երիտասարդ սերունդին, բախտն ու առիթը ունեցան լաւագոյն մշակներու շունչով դաստիարակուելու` օգտուելով անոնց միտքէն եւ ոգիէն: Մեր ծնողներն ու դպրոցը մեր մէջ դարբնեցին հայ լեզուին եւ հայ ինքնութեան արժէքները, իսկ կուսակցութիւն-միութիւն-կազմակերպութիւն եռեակը ներկայացնող ազգային մշակները մեր սերունդին մէջ մղում տուին բարձրանալու «Ես»-էն վեր եւ տեսնել հաւաքական ուժի առաւելութիւնները, ներարկեցին հպարտ հայու զգացումը` հեշտացնելով մեր ամէնօրեայ կեանքին հետ համակարգումը եւ զարգացուցին ու ամրապնդեցին յանձնառու հայու կերպարը:
Այսօրուան հայկական իրականութիւնը տարբեր է սակայն: Մարտահրաւէրները աւելի ճնշիչ են, եւ մեր այսօրուան պատանիներն ու երիտասարդները չունին նոյն պատեհութիւնն ու բախտը: Եւ որպէսզի ապագայի գործը աւելի արդիւնաբեր ըլլայ, նորօրեայ մարտահրաւէրները կը պահանջեն համահայկական ռազմավարութեան տարբեր ոլորտներու մէջ բարեփոխուած գործելակերպ, ներառեալ` կազմակերպական եւ դաստիարակչական ոլորտին մէջ, ուր, ուրիշներու կարգին, նաեւ կը գործէ ՀՄԸՄ-ը:
Պատկեր 1.- Ազգային Հրամայականները Եւ
Հետապնդման Աշխատանքի Տարբեր Ոլորտները
Հայ ազգի հրամայականը առաջին հերթին Հայաստանի, երկրորդ` Սփիւռքի հզօրացումն է: Մեր ազգային համահայկական նպատակներն են` Հայաստանի եւ Արցախի հզօրութիւնը ու անոնց դիմադրականութիւնը, Հայ Դատի արդարութեան հետապնդումը, եւ հայ ազգի աշխարհացրիւ մասնիկներու, Սփիւռքի ազգային ինքնութեան եւ հայ մշակոյթի պաշտպանումը: Այս բոլորին հետապնդման աշխատանքը ունի տարբեր ոլորտներ` քաղաքական, դիւանագիտական, քարոզչական, կրօնական տնտեսական եւ կազմակերպական, որոնք կը ներառեն դաստիարակչականը, թէ՛ թուական եւ թէ որակական ներուժով:
Քաղաքական ոլորտը վստահուած է Հայաստանի պետականութեան, կուսակցութիւններուն եւ Հայ Դատի յանձնախումբերուն: Տնտեսական աշխատանքը բորորին պարտականութիւնն է, ներառեալ` անհատներու: Կազմակերպականը ունի եկեղեցական-հոգեւոր, ուսումնական-դաստիարակչական, պատանեկան-երիտասարդական, մարմնամարզական, մշակութային, ընկերային օգնութեան, բարեսիրական եւ այլ կառոյցներու ներդրումը եւ անոնք զիրար կ՛ամբողջացնեն:
Պատկեր 2.- Կազմակերպական Ոլորտի
Զիրար Ամբողջացնող Կառոյցները
Այսօր ազգային հրամայականի առաջնահերթութիւնը քաղաքական-հասարակական նոր կացութիւն մը ստեղծելն է: Պետութիւն, եկեղեցի, կուսակցութիւններ, հաստատութիւններ, կազմակերպութիւններ, յարակից եւ այլ միութիւններ, նաեւ` անհատներ, բորորն ալ ունին իրենց կարեւոր աշխատանքային ծիրը: Իրականութիւնը այն է, որ ներկայի հրամայականի անկիւնէն դիտուած` ուսումնական-դաստիարակչական ծիրը նուազ արժեւորուած է, իսկ արտադպրոցական դաստիարակչութեան ներուժը տակաւին գնահատուած չէ:
Հասարակական-քաղաքական նոյն հրամայականներուն պատճառով ՀՄԸՄ-ի նման «մարմնակրթական» կազմակերպութեան մը ազգային կարեւորութիւնը երկրորդական կը սեպուի: Սակայն ՀՄԸՄ-ը ինքնանպատակ չէ. իր հրամայականը նոյնն է. հայ ազգի հրամայականը` Հայաստանի եւ սփիւռքի հզօրացումը: Իր գաղափարաբանութիւնը նոյնն է. մեր ազգային համահայկական նպատակները եւ իր աշխատանքային դաշտը կազմակերպական ու դաստիարակչական է: ՀՄԸՄ-ը գիտակից է կազմակերպական եւ դաստիարակչական այդ պարտականութեան, ու մանաւանդ գիտակից է այդ ոլորտի անհրաժեշտութեան: Ուսումնական-դաստիարակչական շրջագիծին մէջ հայ վարժարանի դաստիարակութիւնը անփոխարինելի է, բայց պէտք է շեշտել արտադպրոցական որակաւոր հայեցի դաստիարակութեան կարեւորութիւնը, եւ ահա հոս կը սկսին ՀՄԸՄ-ի դերն ու անոր աշխատանքային դաշտը:
Ի՞նչ է ուրեմն ազգային ռազմավարական ակնոցով դիտուած ՀՄԸՄ-ի իսկական նպաստը` համահայկական նպատակներու եւ գաղութային ղեկավարման ծիրին մէջ:
Սկսելու համար` խօսինք ՀՄԸՄ-ի հայաստանեան իրողութեան մասին: Որպէս ազգ` մենք ունինք կարգ մը բանավէճեր, որոնցմէ մէկն է սփիւռք-Հայաստան բանավէճը` սփի՞ւռքը հզօրացնել, թէ՞ Հայաստանը: Այս իմաստով, ՀՄԸՄ-ը սփիւռք-Հայաստան բանավէճերէն բարձր է: Որպէս կազմակերպութիւն` ՀՄԸՄ-ը համահայկական ռազմավարութիւն կը կիրարէ: ՀՄԸՄ-ի հայաստանեան գործունէութիւնը հայրենիք այցելելով եւ նիւթական ներդրումներ ընելով չէ սահմանափակուած: ՀՄԸՄ-ը որպէս կառոյց` 25 տարիէ ի վեր արդէն ներկայ է Հայաստանի կեանքին մէջ, ուր ունի Հայաստանի քաղաքացի երիտասարդ անդամներ: Իր առաքելութիւնն է դարբնել տիպար քաղաքացին, որ կը հաւատայ երկրի ընկերային արդարութեան հաստատման եւ կը նպաստէ երկրի զարգացման: Մինչեւ օրս ՀՄԸՄ-ՀԱՍԿ-ի շարքերուն մէջ թրծուած են հազարաւոր պատանի-երիտասարդներ, որոնք դարբնուած են սկաուտական եւ ՀՄԸՄ-ի նշանաբանի կարգախօսերով եւ այս ձեւով` ՀՄԸՄ-ը Հայաստանի մէջ պատրաստած է եւ տակաւին կը պատրաստէ հայաստանաբնակ սերունդ մը, որ մաքուր է իր նկարագիրով, ինքնավստահ ու գործօն քաղաքացի է, կը հաւատայ ընկերային արդարութեան եւ իրեն հետ ուրիշներ բարձրացնելու սկզբունքին: ՀՄԸՄ-ի հայաստանեան գործունէութիւնը, ուրիշներու նման, խօսքով չէ, երբեմն այցելութեամբ չէ, այլ որպէս քաղաքացի` ամէնօրեայ ներկայութեամբ եւ շարունակականութեամբ:
Այս իմաստով, ՀՄԸՄ-ը նաեւ վեր է երկրորդ սփիւռք-Հայաստան վէճէն. այն, որ` «սփիւռքը ժամանակաւոր է», կամ` «կարեւորը հայրէնասէր ըլլալ չէ, այլ` հայրենադարձ եւ հայրենատէր»: ՀՄԸՄ-ը արդէն իսկ հայրենադարձ է, հայրենատէր է եւ կը հաւատայ ազգի մէկութեան: Այս կարեւոր իրողութիւնը, սակայն, մեր ազգային ռազմավարութեան մէջ չէ գնահատուած եւ չէ օգտագործուած:
Պատկեր 3.- ՀՄԸՄ-ի Գործունէութեան Դաշտը
Հայաստանեան գործունէութեան կողքին, սակայն, ՀՄԸՄ-ը ունի իր պատմական գործունէութիւնը, իր սփիւռքեան 99-ամեայ գործունէութիւնը: Այսօր ՀՄԸՄ-ը հայութեան մէկ պատկառելի զանգուածին կը ծառայէ, բայց որպէս ազգային կառոյց` նուազագոյն չափով կ՛օգտագործուի:
Առարկայականօրէն անիկա աշխարհասփիւռ հայկական մեծագոյն կազմակերպութիւնն է` աւելի քան 26.000 անդամներով, 25-է աւելի երկիրներու մէջ 107 մասնաճիւղերով, իսկ Ամերիկայի Արեւմտեան շրջանին մէջ ունի 6500 անդամներ, որոնցմէ շուրջ 5000-ը 25 տարեկանէն վար են: Այո՛, ՀՄԸՄ-ը յարգանք կը վայելէ, բայց եթէ հարցին նայինք ազգային-ռազմավարական հրամայականներու դիտանկիւնէն, անհասկնալի է, որ յաճախ իր արժէքը կը բնութագրուի գլխաւորաբար որպէս ազգային հպարտութիւն ներշնչելու միջոց: Օրինակ, Լիբանանի մէջ` մարզական յաղթանակ ամէն գնով. իսկ ընդհանրական գաղութային կեանքի մէջ` ներքին ազգային եւ քաղաքական, կրօնական կամ մշակութային ձեռնարկներու սկաուտներու եւ ՀՄԸՄ-ի շեփորախումբի մասնակցութեամբ եւ մարզական փառատօներու ընծայած ուժի ցուցադրութեամբ: Ձեռնարկներու մասնակցութիւնը եւ ազգային հպարտութիւն ներշնչելը ազգային բոլոր կառոյցներուն կողմէ թէ՛ ակնկալուած է եւ թէ՛ կը գնահատուի: Լա՛ւ է, բայց երբ ՀՄԸՄ-ի ազգային նպաստը ձեռնարկներու մասնակցութեամբ կը սահմանափակուի, արդեօք հաւաքական կառոյցի մը ուժի եւ ներուժի արժեւորումը թերագնահատուած չ՛ը՞լլար:
Ինչպէս ամէն ոլորտի մէջ, սփիւռքի եւ գաղութներու մէջ եւ ղեկավարումի աշխատանքը տանող ազգային համակարգ մը կայ, որ ունի իր ռազմավարութիւնը: Այդ ռազմավարութեան նպատակակէտը սփիւռքի հզօրացումն է, որ կը նշանակէ` ա) սփիւռքը աւելի հայօրէն պահել, այսինքն` հայապահպանում, բ) սերունդներու մէջ քաղաքական գիտակցութիւն արթնցնել: Քաղաքականացնել` կը նշանակէ առաւելագոյն թիւով հայ երիտասարդներ յանձնառու դարձնել` զանոնք մեր ազգային կեանքի առօրեային եւ ազգի նպատակներուն կապելով: Հարցը այն է, թէ երիտասարդ բազմութիւններու մէջ ինչպէ՞ս կարելի է զարգացնել քաղաքական գիտակցութիւն, մանաւանդ` որակաւոր եւ մեծ համրանքով:
Օրըստօրէ, վերեւ յիշուած համակարգին զուգահեռ, մէջտեղ կու գան անհատական կառոյցներ, ընդհանրապէս` աւելի նեղ նպատակներով: ՀՄԸՄ-ը բոլորին մէջ ալ արժէք կը տեսնէ, բայց որպէս կազմակերպութիւն` կը հաւատայ հաւաքական նպատակի եւ յիշուած ազգային ռազմավարութեան մասնակից ու ուղեկից կառոյց է: Մենք մեզի հարց տանք, թէ 20 տարեկանէն ետք քանի՞ հայ երիտասարդի գիտակցութիւնը կարելի է գրաւել, եթէ մինչ այդ այդ երիտասարդները հայկական առօրեայէն, մանաւանդ որակաւոր հայ մթնոլորտէն հեռու մեծցած են: Ներկայիս, հայ երիտասարդութեան պատկառելի խաւի մը պարագային, ազգային օրակարգը ամէնօրեայ կեդրոնացումի առանցքը չէ: Խոստովանինք, այսօրուան Եւրոպայի եւ Ամերիկաներու ու հետզհետէ նաեւ Միջին Արեւելքի մէջ, որպէս ազգ, կաղալով կը բարձրանանք: Տուն-դպրոց-եկեղեցի-ակումբ շրջագիծը որակային նահանջ արձանագրած է:
Լաւատեղեակ աղբիւրներու համաձայն, Միջին Արեւելքէն դուրս, ամբողջ սփիւռքի հայ վարժարաններու աշակերտութեան թիւը 10.000ը չ՛անցնիր: Քալիֆորնիոյ մէջ ունինք շուրջ 5000 աշակերտներ, որոնք հայկական դպրոց կը յաճախեն, իսկ աւելի քան 50.000` ոչ հայկական: Եւ ահա հոս կը ծագի մեր ազգային մէկ այլ բանավէճը, թէ արդեօք միայն հայոց լեզուի ուսուցումո՞վ կը կազմաւորուի ազգային դիմագիծը: ՀՄԸՄ-ը` որպէս պատասխանատու համահայկական կազմակերպութիւն չի կրնար կրաւորական մնալ այս վէճին մէջ, երբ իր ներուժը տրամադրած է ազգային հաւաքական աշխատանքին:
Աւելի քան որեւէ այլ կազմակերպութիւն` ՀՄԸՄ-ը արտադպրոցական հայեցի դաստիարակութեան օրրան է: Կառոյցի քաշողականութեան պատճառով ՀՄԸՄ-ին կ՛անդամակցին թէ՛ հայ դպրոց յաճախող եւ թէ ոչ հայկական վարժարան յաճախող պատանիներ: Ներկայի իր անդամներու համեմատական տոկոսը, անոնք, որոնք 18 տարեկանէն փոքր են եւ հայկական դպրոց չեն յաճախեր, 50-60 առ հարիւր է. այսինքն շուրջ 8000 պատանի-երիտասարդներ միայն ՀՄԸՄ-ի օճախին մէջ կը ստանան հայկական սնունդ, եթէ նոյնիսկ անբաւարար է ատիկա: Արդեօք ո՞ր կազմակերպութիւնը կրնայ մօտենալ այս թիւերուն: ՀՄԸՄ-ի այս դերակատարութիւնը թերեւս ակնյայտ չէ, բայց իրողութիւն է, եւ` կարեւո՛ր իրողութիւն:
Ուրեմն ի՞նչ է ՀՄԸՄ-ի ներդրումը: Արեւմտեան սփիւռքի մէջ ՀՄԸՄ-ը կը փորձէ հաւասարակշռութիւն պահել բնակավայր երկրի պարտադրած իրականութիւններուն եւ հայեցի դաստիարակման հրամայականին միջեւ` փորձելով մէջտեղ բերել 21-րդ դարու սփիւռքցիի եւ երկրի քաղաքացիի նախատիպ մը, որ հպարտ է իր ապրած երկրով` բայց աւելի հպարտ եւ մանաւանդ յանձնառու է իր հայկական պատկանելիութեամբ: Այս երկակենցաղ դրութեան հետապնդումը եւ կրաւորական ընթացքէն դէպի կամովին յանձնառո՛ւ հայ առաջնորդելու ճիգը ՀՄԸՄ-ի համար գիտակից ռազմավարութիւն է: Կ՛արժէ կրկնել, որ սփիւռքի ամէնօրեայ կեանքի իրականութեան մէջ ՀՄԸՄ-ը ոչ միայն հայեցի շունչ, ոգի եւ մշակոյթի առիթ կ՛ընծայէ, այլ կը փորձէ պատրաստել 6-18 տարիքի հայու տիպար մը, որուն կապը հայութեան հետ հիմնուած է գիտակցութեան եւ կամաւոր յանձնառութեան վրայ: Այս ձեւով, ՀՄԸՄ ենթահողը կը պատրաստէ 20 տարեկանէն վեր ապագայի ՀՄԸՄ-աւարտ, ոչ կրաւորական երիտասարդներու պատրաստութեան, եւ ինչո՞ւ չէ, քաղաքական գիտակցութեամբ օժտուած դաստիարակութեան:
Ահա՛ այս կէտն է, որ քաղաքական, կրօնական եւ տնտեսական ոլորտներու կողքին, մեր ազգային ռազմավարութեան կազմակերպական-դաստիարակչական ծիրէն ներս պէտք է աւելիով յարգել ու զարգացնել: Իրականութիւնը այն է, որ մեր անցեալի եւ ներկայի ազգային կառոյցներու շրջագիծն ու ռազմավարական գործընթացը, ուր առանձնաբար կը գործէին դպրոցը, Համազգայինը, ՀՕՄ-ը, ՀՄԸՄ-ը, երիտասարդական միութիւնները, Հայ դատը եւ ուրիշներ, այլեւս իրենց անցեալի յաջող արդիւնքը չեն տար, ոչ ալ կրնան կատարեալ արդիւնք տալ: Շատ մը կառոյցներու քանակական թիւը պակսած է, իսկ բոլորին որակը եւ մարդուժը բաւական նուազած են: Դաստիարակչական շրջագիծին մէջ հայ վարժարանի դաստիարակութիւնը անփոխարինելի է, բայց որովհետեւ աշակերտութեան թիւը կը պակսի, արտադպրոցական որակաւոր հայեցի դաստիարակութեան կարեւորութիւնը եւ հայ մշակոյթին պաշտպանութիւնը աւելիով պահանջ է: Հոս երեւան կու գան ՀՄԸՄ-ի դերը եւ աշխատանքային նոր հնարաւորութիւններու ներկայիս թաքուն դաշտը, որ աւելի ընդարձակ պէտք է ըլլայ, քան ինչ որ է այսօր:
Կայ չօգտագործուած ռազմավարական իմաստով հսկայական առիթ, զոր անհրաժեշտ է քննել եւ ատոր համեմատ ներուժ տրամադրել: ՀՄԸՄ-ը միակ արտադպրոցական դաստիարակութեան օժանդակող կազմակերպութիւնը չէ. կան ուրիշներ: Բայց քանի որ ՀՄԸՄ-ը պատրաստ քանակային ուժ մը ունի, աւելի խոստմնալից ռազմավարական կարողականութիւն ունի: Թերեւս աւելի ճկուն եւ, ի հարկին, նոր ուղիներ որոնելով, նմանօրինակ առաքելութեան կոչուած այլ կառոյցներու հետ միասնաբար ՀՄԸՄ-ի դերն ու աշխատանքային դաշտը պէտք է աւելի ընդարձակել եւ ՀՄԸՄ-ի կառոյցը օգտագործել նպատակներու համար, որոնք անցեալին ՀՄԸՄ-ի ծիրին մէջ սահմանուած չէին: Պէտք է մոռնալ մեր ներկայի կառուցային սահմանափակումները եւ գաղութ առ գաղութ ուսումնասիրել հաւաքական ուժերով եկեղեցի-ՀՄԸՄ, ՀՄԸՄ-ՀՕՄ-Համազգային եւ այլ կառոյցներու մասնակի մէկտեղումով եւ գործակցութեամբ ստեղծուող ճկուն տարբերակ մը, ուր մարմնամարզն ու սկաուտութիւնը միջոց կը ծառայեն 6-18 տարեկան պատանիներու աւելի ընդարձակ արտադպրոցական դաստիարակութեան մը, ուր շեշտը կը դրուի դաստիարակութեան որակին վրայ, եւ աւելի մշակուած կերպով ազգային դիմագիծ կը կերտուի: Ռազմավարութեան նպատակը կ՛ըլլայ մէջտեղ բերել 21-րդ դարու սփիւռքցիի եւ երկրի քաղաքացիի որակաւոր նախատիպ մը, որ հպարտ է իր ապրած երկրով, բայց աւելի հպարտ ու մանաւանդ յանձնառու իր հայկական պատկանելիութեամբ: ՀՄԸՄ-ի կտուրին ներքեւ յղկուած 6-18 տարեկան պատանիները կրաւորական ընթացքէն կամովին յանձնառու հայ դարձնելու առաքելութիւնը կը շարունակուի, եւ այս ձեւով ՀՄԸՄ-ը ենթահողը կը պատրաստէ 20 տարեկանէն վեր ապագայի ՀՄԸՄ-աւարտ ոչ կրաւորական երիտասարդներու պատրաստութեան, ինչո՞ւ չէ, նաեւ` քաղաքական գիտակցութեամբ օժտուած դաստիարակութեան:
Պատանիներն ու երիտասարդութիւնը մեր ազգային հարցերուն մէջ աւելիով մասնակից դարձնելու ու գիտակից սերունդ մը պատրաստելու համար պէտք ունինք ներկայ իրականութիւնները տարբեր ձեւով դիտելու անհրաժեշտութեան (Paradigm shift): ՀՄԸՄ-ը ունի աւանդ, վաստակ եւ խիտ շարքերու ուժ: Անիկա, ինչպէս միւս ազգային կառոյցները, նաեւ սերնդափոխութեան սեմին է: Բարեփոխուելու եւ նոր նուաճումներ յաջողցնելու համար պէտք չունինք փոխելու մեր համահայկական ռազմավարութիւնը: Պէտք չունինք փոխելու կազմակերպութիւններու նպատակներն ու կանոնագրութիւնները: Միակ փոփոխութիւնը գործընթացին մէջն է, ռազմավարական ուղեգիծը եւ այսօրուան որդեգրուած աշխատելաձեւը որոշ վերաքննութեան ենթարկելն է` ի նպաստ աւելի ճկուն գործունէութեան:
Շուտով ՀՄԸՄ-ը կը մտնէ իր երկրորդ հարիւրամեակը, եւ եթէ պատանեկան տարիքի արտադպրոցական որակաւոր հայեցի դաստիարակութիւնը եւ հայ մշակոյթի պաշտպանութիւնը մեր ազգային ռազմավարութեան մէջ աւելիով արժեւորուի, ՀՄԸՄ-ի աշխատանքային դաշտը, որ կ՛ընդգրկէ 6-18 տարիքի պատանիները, բնականաբար պէտք է ընդլայնի: Այս աւելի լայն գործունէութեան կարիքներուն հասնելու եւ նպատակի արդիւնաբերութեան համար գաղութի համակարգի եւ ղեկավարութեան կողմէ ՀՄԸՄ-ի հանդէպ նոր մարտավարութիւն ու վճռակամութիւն պէտք է ցուցադրուի ու յաւելեալ մարդուժ տրամադրուի:
Յաջորդիւ պէտք է խօսիլ ծրագիրի հետապնդման եւ միջոցառումներուն մասին` յստակացնելով անոնց իրականացման ձեւերն ու գործադրութեան մանրամասնութիւնները:
Ապրիլ 2017
