ՐԱՖՖԻ ՏՈՒՏԱԳԼԵԱՆ
Մարտի սկիզբը, քաղաքական կեանքի առանցքը կազմող ընտրապայքարներն ու քարոզարշաւները մե՜ծ դժուարութեամբ անտեսելով, որոշեցի հերթական այցելութեամբ Արցախ մեկնիլ` «Թուֆէնքեան հիմնադրամ»-ի գործընկերներուս հետ Քաշաթաղի շրջան երթալու եւ գարնան հետ սկսող աշխատանքներուն հետեւելու համար: Ինչպէս արդէն գրած էի նախորդ նամակներուս մէջ, առաջին այցելութիւնը կատարեցինք Իշխանաձոր գիւղը, ապա` Միջնաւան, յետոյ ճամբայ ելանք դէպի Կովսական, որ ազատագրուելէ առաջ ծանօթ էր թրքական Զանգելան անունով: Կովսական մօտ 925 բնակիչ (232 ընտանիք) ունեցող համայնք մըն է, որուն կազմին մէջ կը մտնեն նաեւ Դիցմայրի եւ Քարատակ գիւղակները: Դպրոցը ունի աւելի քան 150 աշակերտ, իսկ մանկապարտէզը` 40:
Կովսական տեղափոխուած են նաեւ 10 սուրիահայ ընտանիքներ, որոնք բոլորն ալ հողագործութեամբ կը զբաղին: Բացառութիւն են Մուշեղն ու իր կինը, որոնք բժիշկներ են եւ կ՛աշխատին տեղւոյն փոքր հիւանդանոցին մէջ: Մօտ 5 տարի առաջ Կովսականի մէջ «Թուֆէնքեան հիմնադրամ»-ը 12 բնակարաններ նորոգած էր, որոնցմէ 7-ը յանձնուած էր Գամիշլիէն տեղափոխուած սուրիահայ ընտանիքներու:
Իշխանաձոր եւ Միջնաւան այցելած էինք գլխաւորաբար շինարարական եւ գիւղատնտեսական աշխատանքներուն ընթացքին ծանօթանալու եւ համապատասխան ցուցմունքներ տալու համար: Կովսական որոշեցինք այցելել իմ պնդումով եւ ամբողջովին այլ նպատակով: Կ՛ուզէի ծանօթանալ Արցախի ազատագրուած տարածքներուն վրայ տեղաւորուած սուրիահայ ընտանիքներուն եւ անոնց աշխատանքներուն:
Գործընկերս` Էդիկը, որ Արցախի մեր գրասենեակի պատասխանատուն է, առաջարկեց այցելել Կարապետ Հազրոյին, որուն բոլորը կը ճանչնային Կարօ անունով: Կարօն 5 տարի առաջ մերժած էր իր ընտանիքի միւս անդամներուն հետ Շուէտ արտագաղթելու հնարաւորութիւնը եւ որոշած էր տեղափոխուիլ Արցախ եւ շարունակել իր սիրելի աշխատանքը` հողագործութիւնը: Կարոյին հանդիպեցանք իր առանձնատան դիմաց: Հերկող մեքենաներու մաքրութեամբ զբաղած էր, եւ երբ մեզ տեսաւ, ձգեց ամէն ինչ եւ առաջարկեց սուրճ հիւրասիրել: Երբ հետաքրքրուեցայ իր մասին, Կարօ պատմեց. տարիներ առաջ, երբ որոշած էր Արցախ տեղափոխուիլ, ոչինչ ունէր, ամէն ինչ ձգած էր ետին եւ ընտանիքի միւս անդամներուն հետ Շուէտ արտագաղթելու առիթը անտեսելով` դիմած էր Արցախի իշխանութիւններուն, Կովսականի մէջ բնակարան ստանալու համար:
«Գրպանս դրամ չկար, տուն ալ չունէի: Ինծի ըսին, որ 6 ամիս յետոյ բնակարանս պատրաստ կ՛ըլլայ: 6 ամիս օթոյիս մէջ ապրեցայ, նոյնիսկ` ձմրան ամենացուրտ օրերուն: Սիրած էի Կովսականը, լաւ հող ունի, գարի, ցորեն, կորեկ ցանելու համար շատ լաւ է: Բնակարան ստացայ ու միաժամանակ սկսայ ցանել: Վարկ ստացայ ու գործս քիչ քիչ մեծցուցի: Մինչ այդ, Շուէտէն միշտ կ՛ըսէին, որ ես խենթ եմ, տրամաբանութիւն չունիմ, պէտք է ձգեմ ամէն ինչ եւ ետեւնէն երթամ: Ականջ չկախեցի, գործի՛ս ետեւէն էի», պատմեց Կարօ` յիշելով իր առաջին դժուար տարիները, եւ անմիջապէս անցաւ ներկային:
«Հիմա հազար հեկտարի վրայ գարի կը ցանեմ ու կը ծախեմ անասուն պահող ընկերութիւններու: Տունս մեծցուցի, նոր մեքենաներ եւ ճիփ գնեցի: Գործս լաւ է, աշխատանք կայ: Երբեմն Շուէտէն կը զանգեն ու կը բողոքեն կեանքի դժուարութիւններու մասին, անմիջապէս կ՛ըսեմ, որ չմտահոգուին եւ իրենց ալ օգնութիւն կը ղրկեմ… կը զարմանան, բայց հիմա ի՞նչ կրնան ընել այլեւս», շարունակեց ան: «Այս անծայրածիր հողերը կը տեսնէ՞ք, այս հողերը ամբողջութեամբ կարելի է կանաչ դարձնել, ցանել ու հնձել: Այնքան շատ գործ կայ, որ օրական 24 ժամը արդէն հերիք չէ, չի՛ բաւեր: Ափսո՜ս, որ հարազատներս Շուէտը նախընտրեցին: Միասին այս տարածքները կրնայինք ծաղկեցնել», ըսաւ Կարօ:
Սուրճը խմեցինք ու ցտեսութիւն ըսինք Կարոյին: Վերադարձի ճամբան երկար էր, ու ամբողջ տեւողութեան ականջիս կը հնչէր Կարոյի ափսոսանքով ու յոյսով լեցուն խօսքերը. «Այնքան շատ գործ կայ, որ օրական 24 ժամը արդէն հերիք չէ, չի՛ բաւեր: Ափսոս, որ հարազատներս Շուէտը նախընտրեցին…»:
Գրեցէ՛ք ինծի:
rafdoud@aol.com
