ՎԱԼԵՆՏԻՆ ԹՈՎՄԱՍԵԱՆ
Մայիսին կը լրանայ Շուշիի ազատագրութեան 25 տարին: «Շուշի` 25 տարի անց» խորագրի ներքոյ «ՀԱՅԵՐ» համահայկական մետիահարթակը կը փորձի անդրադառնալ տարբեր դրսեւորումների, մարդկային տարբեր պատմութիւնների, որոնք մեզ թոյլ տուեցին զգալ ոչ միայն յաղթանակը, այլեւ` յաղթողին, որոնք ազատագրեցին ոչ միայն քաղաքը, այլեւ` քաղաքացուն…
Շուշիի փլատակումներից զերծ մնացած ներքնայարկերից մէկում նա պարապում ու պարապում էր մանչուկների հետ` ի հեճուկս թշնամու ռմբակոծութիւնների: Երեխաներն էլ աւելի ուժգին ու եռանդով էին երգում, կարծես մանկական իրենց ձայնով ցանկանում էին խլացնել թշնամու ինքնաթիռների հռնդիւն-ոռնոցը:
Մուսալեռցու զաւակ, ծնունդով այնճարցի, Երեւանի Կոմիտասի անուան պետական երաժշտանոցի ժողովրդական գործիքների եւ խմբավարութեան ամպիոնների ուսանող Զաքար Քեշիշեանն էր: Այդ պայմաններում ստեղծում էր Շուշիի «Վարանդա» մանկական երգչախումբը:
Այսպէս սկսուեց երգչախմբի կենսագրութիւնը Զաքար Քեշիշեանի ղեկավարութեամբ, որն արդէն երկու տասնամեակից աւելի նոյն կերպ շարունակւում է:
Զաքարը իւրովի ցոյց տուեց իր հայրենասիրութիւնը` 1993-ին մեկնելով պատերազմի պատճառով փլատակների վերածուած Շուշի` կազմակերպելու մանկական երգչախումբ: Երգչախումբը ելոյթներ էր ունենում հիւանդանոցներում, դպրոցներում, ռազմի առաջին գծում` կռիւներում հերոսացած մարտիկների համար, որոնք էլ ոգեւորւում եւ հպարտանում էին իրենց մանչուկների երգչական յաջողութիւններով:
1990-ականներին կենաց ու մահու կռիւ էր Արցախում, որին մասնակցում էին հայ ժողովրդի ազնիւ ու արի զաւակները` չխնայելով իրենց կեանքը հայրենիքի ազատագրութեան համար: Ազգային ազատագրական պայքարը տարածուել էր ամբողջ երկրում ու կեանքի բոլոր բնագաւառներում: Ամէնուր ազնուութիւն, բարութիւն, միմեանց նկատմամբ հոգատարութիւն, անհանգստութիւն ու նուիրում էր տիրում: Հայ ժողովրդի նուիրեալ զաւակները տարբեր վայրերից գալիս, հայրենիքի նկատմամբ իրենց պարտքն էին մատուցում:
Զաքար Քեշիշեանն աւարտեց Կոմիտասի անուան երաժշտանոցը գերազանցութեան գնահատականներով, մեկնեց Պէյրութ, իր երկրորդ հայրենիքը, բայց չլքեց Շուշիի իրեն հարազատ դարձած երգչախմբի նախորդ եւ նորընծայ անդամ մանչուկներին:
Ամէն տարի, ամրան ամիսներին այցելելով Շուշի, «Վարանդա» երգչախմբի հետ նոր երգեր էր անցնում, մշակում ու համերգով եզրափակում իր այցը հայրենի դարձած քաղաք:
Զաքար Քեշիշեանի հետ խօսում ենք Պէյրութում իր ղեկավարած «Կարկաչ», «Այգ» երգչախմբերի, համալսարանական իր վարած դասընթացների մասին: Ի դէպ, Զաքարին իր գործում օգնական ու թիկունք է դարձել եւ իր կեանքի ընկերուհին` դաշնակահարուհի, բանաստեղծուհի, այժմ` նաեւ շուիահար Կամիլա Երկանեան-Քեշիշեանը:
Նրանք Շուշի են տանում նաեւ իրենց երեք տարեկանը չբոլորած Վահագն որդուն` այս տարիքից նրան հայրենիքին ու նրա բնաշխարհին մերձեցնելով:
«Սփիւռքի մէջ երգչախումբ ունենալը կրկնակի նպատակ ունի»,- ասում է Զաքար Քեշիշեանը: – Եթէ նկատի ունենանք մեր հայրենի բարձրակարգ երգչախումբերը, որոնց մասնակից երգիչները երաժշտական կրթութիւն ունին, ձայնադրման, ձայնամշակութեան եւ ձայնավարժութեան դպրոց են անցել, դժբախտաբար մեզի կը պակսի այդ մէկը: Սփիւռքի հայկական երգչախումբերի նպատակը, անշուշտ, նախ եւ առաջ երաժշտական եւ երաժշտական-դաստիարակչական կրթութիւն տալու առաջնային խնդիրն ունի: Չունենալով երաժշտական այդ ենթահողը` նոթաների չիմացութիւնը եւ խմբական երգեցողութեան այլեւայլ բաղադրիչներին անտեղեակութիւնը, այդ բոլորի պակասով հանդերձ, այս երգչախումբերը կը համախմբուին, ինչպէս ըսի, երաժշտական նպատակին զուգահեռ` հայապահպան նպատակի մը շուրջ, որ կարեւոր է մեզի համար: Երգչախումբը ինքնին արդէն մէկ ընտանիք մըն է, որտեղ կը թրծուին նաեւ երաժշտութեան կողքին մարդկային եւ հայկական արժէքով:
Հիմնական տարբերութիւն մը կայ հայրենի եւ սփիւռքի երգչախումբերու միջեւ: Անշուշտ, որակական իմաստով, սփիւռքահայ երգչախումբերը բացարձակ պատճառով որոշ չափով կրնան զիջիլ հայրենի երգչախումբերուն, եւ մենք շատ ուրախ ենք, որ հայրենի երգչախումբերը շատ աւելի բարձր մակարդակի են եւ աւելի լայնածաւալ գործունէութիւն ունին: Սակայն սփիւռքում այն նուիրուածութիւնը եւ այն մեծ նպատակամէտ գործունէութիւնը, որ կը ծաւալեն հայ խմբավարները, երաժշտական, մշակութային կազմակերպութիւնները, ազգային միութիւնները, ծնողները եւ յատկապէս իրենք` երգողները, օտար միջավայրի մէջ, օտար զբաղումներու կողքին փնտռելով, ժամ յատկացնելով հայ երգին, ապա խնդրելով ինչ- որ հարկի տակ երգելու, ըստ իս, պանծալի երեւոյթ է, եւ վստահաբար` արժանի դրուատանքի:
Այս ծիրի մէջ կը դիտեմ ես իմ գործունէութիւնը Լիբանանի մէջ, եւ որովհետեւ անոր երգողները երաժշտական, կամ երգչական կրթութիւն չունին, իրենց աշխատասիրութեան եւ նպատակամէտութեան շնորհիւ կը հասնին որակական որոշ աստիճաններու եւ կը կատարեն բաւական բարդ ստեղծագործութիւններ: Հայրենի երաժիշտներու եւ բանաստեղծներու երգերը, որոնց առաջնախաղերը կը կատարենք մենք, եւ այնուհետեւ այդ երգերը նաեւ կը տարածուին ե՛ւ սփիւռքի, ե՛ւ հայրենի երգչախումբերու մէջ, անշուշտ, այդ նոյն երգերը կը կատարեն նաեւ Շուշիի «Վարանդա» երգչախումբի սաները»:
«Այգ» երգչախումբը,- շարունակում է Զաքարը,- կազմաւորուած է համալսարանական ուսանողներով եւ անոր շուրջ 45 անդամները համալսարանականներ են դարձել մասնագիտութեամբ, սակայն շաբաթը անգամ մը կը հաւաքուին երգչախումբին շուրջ եւ կը պատրաստեն իրենց տարեկան համերգները եւ ելոյթներ կ՛ունենան միջոցառումներու ընթացքին: Այս երգչախումբին կողքին ստեղծուած են զոյգ նուագախումբեր, մէկը` ժողովրդական նուագարաններու, միւսն ալ ճազ նուագախումբ մըն է, որ համապատասխան երգացանկի կատարման ընթացքին կը նուագակցի երգչախումբին: Անշուշտ երգչախումբը կը կատարէ նաեւ աքապելլա ստեղծագործութիւններ եւ երկեր` դաշնամուրի նուագակցութեամբ»:
«Հիմա որ կ՛երթամ Շուշի,- ասում է Զաքար Քեշիշեանը,- ճանապարհին անդրադարձայ, որ իմ խմբավարական գործունէութեան 25-ամեակն է: Ստեղծած ըլլալով Շուշիի «Վարանդա» երգչախումբը, ուսանողական օրերուս այդ երգչախումբը, ճիշդ է, ձեւով մը եղաւ Շուշիի համար, Արցախի համար ինչ-որ մի բարեյուսոյ հրուանդան, ձեւով մը արցունք սրբելու, կամ ժպիտ ուրուագծելու միտում ունեցող մի երգչախումբ, սակայն ինձ համար էլ նաեւ մի տարալուծարան եղաւ, որտեղ ես փորձ ձեռք ձգեցի:
Անշուշտ պայմանները փոխուած են Շուշիում, այն այլեւս աւերակուած, դաժան եւ դժնի կացութեան մէջ ապրող քաղաքը չէ, սակայն խնդիրները կը նորանան եւ նոր օրերու շնչով է, որ պիտի շարունակենք մեր աշխատանքը երգչախումբի հետ, որովհետեւ խմբերգային արուեստը այն կարեւոր կռուաններէն մէկն է, որ քաղաքը քաղաք կը դարձնէ»:
