Պատրաստեց՝ ԱՐԱԶ ԳՈՃԱՅԵԱՆ
Հայոց ցեղասպանութեան վկայութիւնները առաւելաբար գրի առնուած են վերապրողներուն առաջին եւ կամ երկրորդ սերունդին վկայութիւններուն հիման վրայ, քանի որ անոնք եղած են Ցեղասպանութեան արհաւիրքը լաւագոյնս փոխանցողները: Այս վկայութիւններուն մէջ լուսարձակի տակ առնուած են հիմնականօրէն Ցեղասպանութեան անմիջական հետեւանքները` ըլլան անոնք նիւթական, ֆիզիքական թէ հոգեկան: Մինչ տարիները կը սահին, եւ վերապրողները սփիւռքի մէջ սերունդներ կը ծնին, վկայութիւնները մերթ ընդ մերթ կը վերածուին Ցեղասպանութիւնը իրենց աչքերով չտեսած, բայց եւ այնպէս այդ ազդեցութեան տակ ապրածներուն հոգեվիճակներուն դրսեւորումը: Այլ խօսքով, սփիւռքահայուն ենթագիտակցութեան մէջ Ցեղասպանութեան հետեւանքները նոյնքան այժմէական եւ յարատեւ ազդեցութիւն կը ձգեն անոր ամէնօրեայ յուզումներուն վրայ, որքան` այդ խոցը ապրածներուն վրայ:
«Երբեմն մղձաւանջներ կ՛ապրիմ» անգլերէն լեզուով մենաթատրոնը այս հոգեվիճակը կը ներկայացնէ: Մենաթատրոնը կը խօսի Հայոց ցեղասպանութեան վերապրողի մը ծոռան` Նուռ-Անի Սիսեռեանի` Ցեղասպանութեան «իր վկայութիւններուն» մասին, «Կնոջ մը վկայութիւններ են` ցեղասպանութեան ենթարկուած այլ կիներու մասին», ինչպէս կը հաստատէ ան:
Բեմադրիչ եւ դերասան ֆրանսահայ Նուռ-Անի Սիսեռեան «Երբեմն մղձաւանջներ կ՛ապրիմ» մենաթատրոնը գրած է Անգլիոյ Թատերական արուեստի թագաւորական ակադեմիայի մէջ (The Royal Academy of Dramatic Art), իր մագիստրոսի դասապահերէն մէկուն համար: «Ազդակ»-ի հետ ունեցած ե-զրոյցին ընթացքին Սիսեռեան կը նշէ, որ Ցեղասպանութեան պատմութիւններուն ազդեցութեան տակ մեծցած ըլլալով` թատրերգութիւնը գրելու ընթացքը ներհայեցողական էր:
«Որպէս վերապրողի շառաւիղ` միշտ ի միտի ունեցած եմ պատմել իմ նախնիներուս պատմութիւնները, բայց չեմ գիտեր` ինչո՛ւ, միշտ ալ խոյս տուած եմ դէմ յանդիման գտնուելէ այս պատմութիւններուն ներկայացման հետ, հետեւաբար մենաթատրոնիս գրութեան ժամանակ մտածումներս կեդրոնացած էին Ցեղասպանութեան չներկայացուելիք բնութեան հետ իմ յարաբերութեանս վրայ», կը յայտնէ Նուռ-Անի Սիսեռեան` շարունակելով. «Մենաթատրոնիս մեկնակէտը Ցեղասպանութեան գաղափարը ընկալելու դժուարութենէն կը սկսի, ինչպէս որ մանուկ մը դժուարութիւն պիտի ունենար ընկալելու ատիկա. նշեմ, որ առաջին անգամ Ցեղասպանութեան մասին իմացայ շատ փոքր տարիքիս, հաւանաբար 4-5 տարեկանիս: Փաստօրէն հայկական կրթութեանս մաս կը կազմէ իմ ընտանիքիս անցեալը եւ ատիկա իմ ինքնութեանս մաս կազմեց»:
Խօսելով մենաթատրոնին մասին` Սիսեռեան կը պատմէ. «Թատրոնը կը սկսի հետեւեալ քառատողերով.
«Հասակ նետեցի ուրիշ անցեալի յիշատակներով:
Հասակ նետեցի ուրիշին զայրոյթով:
Գաղափարով, որ նախահայրերս սպաննուած էին:
Հասակ նետեցի այս բաները ի միտի ունենալով:
«I grew up with memories from another past.
I grew up with an anger that wasn’t mine».
This idea that my ancestors were murdered.
I grew up with this in mind».
«Թատրոնը անընդհատ կը փոփոխուի 1915-ի դէպքերուն եւ ատոնց յաջորդող հարիւրամեակներու մէջ: Փորձեցի կառուցել եղերերգութիւն մը, որ իրարու կը կապէ երկու ժամանակահատուածները եւ հանդիսատեսին կը հարցնէ ժառանգութեան եւ ինքնութեան մասին: Օրինակ, պատկերներէն մէկուն մէջ կը ներկայացնեմ ութ տարեկան հասակիս ճատրակի մրցումի մը մասնակցութիւնս, որ տեղի ունեցած է ապրիլ 24-ի օրով: Այդ օրը առաջին անգամ ըլլալով պիտի բացակայէի Ցեղասպանութեան ոգեկոչման քայլարշաւէն եւ ատոր համար յանցաւոր կը զգայի ինքզինքս: Այս է, որ հարցադրումի տակ կ՛առնեմ թատրոնիս մէջ` որքանո՞վ Հայոց ցեղասպանութիւնը մեր ինքնութեան մաս կը կազմէ, մանաւանդ սփիւռքահայ իմ սերնդակիցներուս մօտ»:
Սիսեռեան կը նշէ թատրոնին կարգ մը մարտահրաւէրները. «Ամէնէն մեծ մարտահրաւէրներէս մէկը, բայց նաեւ ամէնէն հետաքրքրականը բանը, այս բոլորը թատրոնի ծիրին մէջ ներկայացնելն էր: Փորձեցի Ցեղասպանութեան չբեմականացուելիք անկիւնները ներկայացնել` օգտագործելով տեսողական եւ լեզուական միջոցներ: Կտոր մը գրած ժամանակս կը փորձեմ ինքզինքս հեռու պահել ենթակայէն, որքան ալ նիւթը անձնական ըլլայ: Այս կը նշանակէ, որ աւելի շատ թատրերգութեան մասին կը մտածեմ: Գիտեմ, որ եթէ այս տեսանկիւնէն նայիմ հարցերուն, հոգեյոյզներէ կը խուսափիմ, բան մը որ այլ մարտահրաւէր մըն էր «Երբեմն մղձաւանջներ կ՛ունենամ» թատրերգութեան մէջ: Գրելու ժամանակ միտքս հետեւեալ հարցումը կար. ինչո՞ւ խօսիլ Հայոց ցեղասպանութեան մասին, բաւարար խօսուած չէ՞ արդէն այս նիւթին մասին. թերեւս ժամանակն է, որ յառաջ երթանք: Փորձեցի այս հարցումներուս եւ թատրերգութեան մօտեցումներուն մէջ կապ մը մշակել, ինչպէս նաեւ որոշեցի հարցադրումները ուղղակիօրէն ուղղել հանդիսատեսին` անոնց աչքերուն մէջ շեշտակի նայելով եւ պատուիրելով, որ պատասխանեն այդ հարցումներուն տեղւոյն վրայ»:
«Երբեմն մղձաւանջներ կ՛ունենամ» մենաթատրոնին որմազդին մէջ մեր հետաքրքրութիւնը կ՛իյնայ հոն դրուած նկարին վրայ, ուր կ՛երեւի հասուն տարիքի զոյգ մը: «Այս զոյգը իմ մեծ մեծ հայրս է, Միսաք Սիսեռեան եւ իր երկրորդ կինը` Սոֆիա Տաշօղլու, որոնք Ցեղասպանութիւնէն վերապրած են: Անոնց դէմքին արտայայտութիւնները խաղաղ են` հակառակ իրենց տառապեալ անցեալին: Այս նկարը ընտրեցի որպէս թատրոնիս որմազդ, քանի որ պարզապէս շատ գեղեցիկ է ինծի համար, թերեւս երբեմն պէտք չունինք այդ գեղեցկութենէն անդին նայելու»:
Թատրոնը առաջին անգամ ներկայացուած է հոկտեմբեր 2016-ին, Լոնտոնի «Պլումսպըրի» փառատօնին ընթացքին: «Առաջին ներկայացումէս ետք մարդիկ ինծի մօտեցան եւ յայտնեցին, թէ պէտք էր բախտաւոր զգայի Ցեղասպանութեան մասին Լոնտոնի մէջ անգլիական փառատօնի մը ընթացքին ներկայացնելուս համար: Բայց ես այդպէս չեմ մտածեր, որովհետեւ թատրոնը նաեւ բոլոր ցեղասպանութիւններու մասին է»: Խօսելով թատրոնը հայերէնով եւ այլ երկիրներու մէջ ներկայացնելու մասին` դերասանը կ՛ըսէ, որ թատրոնին մէջ երբեմն կը խօսի հայերէն եւ ֆրանսերէն, անգլերէնի կողքին, որ հիմնական լեզուն է թատրոնին, ցոյց տալու համար սփիւռքահայ ըլլալուն մշակութային բազմազանութիւնը:
Նուռ-Անի Սիսեռեանի «Երբեմն մղձաւանջներ կ՛ունենամ» մենաթատրոնը ներկայացում է այն մասին, որ Հայոց ցեղասպանութեան նիւթը ժամանակավրէպ չի կրնար ըլլալ, նոյնիսկ եթէ վերապրողները կը մահանան եւ սերունդները կը փոխուին: Այնքան ատեն որ հարցերուն մասին կը խօսուին տարբեր միջոցներով, միշտ ալ անդրադարձ պիտի ըլլայ ատոր տարբեր հարթակներէ. թերեւս եթէ զանազան քաղաքական պատճառներով Ցեղասպանութեան արդարահատուցումը չյանգի լուծումի եւ այդպիսով լուծէ մեր մէջ կուտակուած բարդութիւնները, մղձաւանջները:
