«Նոազ Արք» Ցուցասրահի Հիմնադրութեան Քսանամեակի Առիթով. «Արուեստը Կեանքի Հրաւէր Է», «Ազդակ»-ին Ըսաւ, Արուեստաբան Դոկտ. Մովսէս Հերկելեան

Այս տարի «Նոազ արք»-ը կը նշէ իր հիմնադրութեան 20-ամեակը, որուն առիթով ցուցահանդէս մը կազմակերպուեցաւ արդէն: Ցուցասրահի մը հիմնադրութեան գաղափարի ծնունդին, անոր անցած 20-ամեայ ուղիին մասին «Ազդակ»-ի հետ զրուցեց «Նոազ Արք»-ի տէր եւ տնօրէն արուեստաբան դոկտ. Մովսէս Հերկելեան:

 «Ա.».- Ե՞րբ եւ ինչպէ՞ս ծնունդ առաւ հայկական ցուցասրահ հիմնելու գաղափարը

ՄՈՎՍԷՍ ՀԵՐԿԵԼԵԱՆ.- Յղացքը եւ առաջարկը եկաւ արուեստաբան Հենրիկ Իգիթեանէն: 1994-ին ան իրեն հետ Պէյրութ բերած էր երկու պատկերագիրքերու (Կալըրի Նոազ արք եւ Թրի ափ լայֆ) նախագիծերը: Նպատակն էր խմբագրել ու հրատարակել զանոնք բարձր մակարդակով եւ որակով: Իբրեւ նմուշ ձեռքին ունէր իմ հեղինակած Փոլ Կիրակոսեանի մասին պատկերագիրքը: Իր ծրագիրներուն ծանօթանալէ ետք, միասին մեկնեցանք Երեւան, ուր յիշեալ պատկերագիրքերու մեկենասներուն (Մհեր Սահակեանի եւ Ռուբէն Աւագեանի) հետ հիմնեցինք «Նոյեան Տապան» արուեստի ընկերակցութիւնը` Իգիթեանի գլխաւորութեամբ: Հրատարակչական գործունէութեան զուգահեռ որոշեցինք նաեւ հիմնել ցուցասրահներու ցանց մը Պէյրութի,  Երեւանի եւ Մոսկուայի մէջ: Այն ժամանակուան հայրենի կերպարուեստի որակն ու քանակը այդ կը թելադրէին:

Հ.- Մոսկուայի եւ Երեւանի պարագային փորձեր եղա՞ն:

Պ.- Աւելի՛ն կրնամ ըսել: Նախ Մոսկուայի մէջ բացինք յատուկ գրասենեակ մը` իբրեւ մեր արուեստի գործունէութեան կեդրոն եւ մկրտեցինք զայն «Նոազ արք» արուեստի ցուցասրահներու կեդրոնական գրասենեակ անունով: Այս մէկը կարեւոր էր, որովհետեւ մեր մեկենաս ընկերները արդէն իսկ սկսած էին գործակցիլ շարք մը ռուս «Ավանկարտիստներու» հետ, ինչպէս` Շէմեաքին, Խուտեաքով, Ցվեթայեւ ,Անտրէ Քոսթին, Ալ. Մալցեւ եւ այլն: Սակայն դէպքերու բերումով գրասենեակը գործեց երկու տարի միայն: Երեւանի պարագային ծրագրեցինք ստեղծել մշակոյթի կեդրոն «Նոյեան տապան մշակութային կեդրոն» անունով: Այս մէկն ալ «հարկադրաբար» վերածուեցաւ գրախանութի:

Հ.- Բոլոր պարագաներուն Պէյրութի «Նոազ Արք»-ը մնաց եւ կը շարունակէ գործել: Իսկ հոս  խոչընդոտներու չէ՞ք հանդիպած

Պ.- Տակաւին կը հանդիպինք, սակայն անոնք մեծաւմասամբ կախեալ չեն մեզմէ: Մեր յաջողութեան գրաւականը եղաւ այն, որ ցուցասրահի հիմքը դրուեցաւ զօրաւոր: Ունեցանք  տաղանդաւոր արուեստագէտներու ընտրանի մը եւ բարձրորակ հրատարակչութիւն: Մեր նախորդ հինգ տարիներու փորձառութիւնն ու արուեստաբանական-մասնագիտական մօտեցումը եւս իրենց շինիչ դերը կատարեցին: Միջազգային բեմերու համար արուեստագէտ եւ կամ արուեստի գործ ընտրելը այնքան ալ դիւրին չէ: Արուեստը հարկաւոր է ներկայացնել բարձրագոյն մակարդակով եւ լաւագոյն միջոցներով: «Նոազ Արք» ցուցասրահը իբրեւ առանձին կառոյց, (որուն տնօրէնութեան պաշտօնը ի սկզբանէ վստահուած էր ինծի), ցարդ մասնակցած է աւելի քան երեսուն միջազգային փառատօներու, որոնց ընթացքին կրցած է ձեռք բերել նկատառելի վարկ եւ հեղինակութիւն շնորհիւ իր ներկայացուցած արուեստի որակին: Այս բոլորէն ետք արհեստականօրէն ստեղծուած «խոչընդոտները» ինքնաբերաբար կը նսեմանան եւ կը կորսնցնեն իրենց ուժը:

Հ.- Որքանո՞վ յաջողած կը համարէք դուք ձեզ:

Պ.- Այս հարցադրումը յարաբերական է, չենք կրնար ճշգրիտ գնահատական տալ: Սակայն նկատի առէք, որ այդ փառատօներու ընթացքին պատահած է, որ մենք տուած ենք դասախօսութիւններ, կարգ մը պատկերագիրքերու մէջ ստորագրած ենք կարեւոր յօդուածներ ու աշխատակցած` միջազգային արուեստի քանի մը հրատարակութիւններու: Ինչպէս նաեւ ընտրուած ենք մրցանակաբաշխութեան դատական կազմի անդամ:

Հ.- Դուք գո՞հ էք ձեռք բերուած արդիւնքէն:

Պ.- Դժգոհ չենք, սակայն բաւարարուած ալ չենք: Մեր երազանքները մեծ են եւ տակաւին շատ ճանապարհ ունինք կտրելիք:

Հ.- Դուք տեղ մը ըսած էք. «Արուեստը խնայել չի սիրեր»:

Պ.- Ճի՛շդ այդպէս, մենք ոչինչ կը խնայենք հայ արուեստը լաւագոյն ձեւով ներկայացնելու համար: Ի վերջոյ արուեստը կեանքի հրաւէր է` մարդու բարձրագոյն արժեւորումը:

Հ.- Քիչ առաջ ըսիք, թէ երբ Իգիթեանը եկած էր Պէյրութ իբրեւ օրինակ իրեն հետ բերած ձեր հրատարակած Փոլ Կիրակոսեանի պատկերագիրքը: Դուք ինչպէ՞ս կրցաք ստանալ  սպասուած որակը:

Պ.- Սոյն պատկերագիրքէն առաջ Փոլ Կիրակոսեան հրատարակած էր ուրիշ մը, որուն տպագրական աշխատանքներուն հետեւելու առիթ ունեցած էի: Այդ օրերուն արուեստի մասնագիտական տպարան գոյութիւն չունէր Լիբանանի մէջ, հարկադրուած էինք ամէն ինչ ուսումնասիրել: Փոլ Կիրակոսեանի պահանջն էր բարձրորակ տպագրութիւնն ու ձեւաւորումը:

Հ.- Դուք տասնեակէ մը աւելի պատկերագիրքեր հրատարակած էք արդէն: Նոր ծրագիրներ ունի՞ք:

Պ.- Վահրամի յետահայեաց արուեստին եւ «Նոազ արք»-ի քսանամեակին նուիրուած պատկերագիրքերը հրապարակի վրայ են արդէն: Դաւիթ Դաւթեանի եւ Էդիկ Բերդեանի արուեստներուն մասին երկու պատկերագիրքեր մամուլի տակ են: Իսկ ինչ կը վերաբերի մեր հետագայ տպագրական ծրագիրներուն, եթէ քանի մը կեանք ալ շնորհուի մեզի, չենք կրնար աւարտել զանոնք:

Հ.- Ձեր հրատարակած պատկերագիրքերէն մէկը նուիրուած է Եուրոզին… ի՞նչ ներդրում ունեցած էք միջազգային իր հռչակի պարագային:

Պ.- Երբ երկու հազար երկու թուականին ծանօթացանք Եուրոզին, ան արդէն իսկ  Միացեալ Նահանգներու մէջ կայացած արուեստագէտ էր, այնպէս որ անոր միջազգային նուաճումներուն մէջ մեր բաժինը մասնակի է:

Հ.- Դուք ցարդ մասնակցած էք 30-է աւելի միջազգային փառատօներու: Այս մասնակցութիւնները ի՞նչ տուած են հայ մշակոյթին

Պ.-  Երկրորդ հազարամեակի յոբելենական տարուան առիթով, Ժընեւի «Փալ էքսփօ»-ի մէջ կայացած «Ուրոփ արթ 2000» փառատօնին մեր մասնակցութիւնը թէեւ առաջինն էր, սակայն մեզի համար կենսական նշանակութիւն ունեցաւ` մեր դիմաց բանալով արուեստի բազմաթիւ դարպասներ:

Հ.- Ինչպէ՞ս…

Պ.- Մեր գեղանկարիչներէն Վահրամ Դաւթեան  յատուկ դատական կազմի մը կողմէ նախ ընտրուեցաւ իբրեւ աշխարհի լաւագոյն քառասուն գեղանկարիչներէն մէկը, ապա Կրիւյէրի «Ֆանթասթիք Արթ Միւզյըմի» տնօրէնութեան կողմէ անոր «Տը միտնայթ կէյմ» ստեղծագործութիւնը իբրեւ լաւագոյնը յոբելենական տարուան, ընտրուեցաւ եւ զետեղուեցաւ թանգարանին մէջ: Այս բացառիկ յաջողութենէն ետք միջազգային հրաւէրները յաջորդեցին իրարու: Այնուհետեւ շնորհիւ բազմաթիւ փառատօներու մեր մասնակցութեան, կարեւոր կապեր ստեղծեցինք արուեստի տարբեր տեսակի ձեռնարկութիւններու հետ, որոնք կը շարունակուին ցայսօր:

Հ.-  Օրինա՞կ…

Պ.- Օրինակի համար մենք սկսանք աշխատակցիլ միջազգային հրատարակութիւններու, ինչպէս. «Ֆայն արթ մեկըզին» (Նիւ Եորք), «Լիւքս իմմօ» (Մոնաքօ) եւ «Էլ. Այ. արթ» այս վերջինը սկսաւ հրատարակուիլ երեք լեզուներով (անգլերէն, ֆրանսերէն, ռուսերէն) եւ հինգ քաղաքներու մէջ (Փարիզ, Մոնաքօ, Լոնտոն, Մոսկուա եւ Նիւ Եորք):  Պատահած է, որ անձնապէս տուած եմ նաեւ դասախօսութիւններ, եղած եմ դատական կազմի անդամ եւ կամ կարգ մը փառատօներու առիթով գրած նաեւ հրատարակուած  պատկերագիրքերու մէջ կարեւոր յօդուածներ: Այս բոլորը միջազգային որոշ վարկ եւ հեղինակութիւն ապահոված են «Նոազ արք» ցուցասրահին: Նկատի առէք, որ ձեռք բերած ենք մեծ եւ կենսական փորձառութիւն, զոր կ՛ուզենք կիսել հայկական այլ ցուցասրահներու հետ եւ  քաջալերել զանոնք` փորձելու ու մտնելու միջազգային արուեստի շուկայ: Ընթացքին փորձած ենք կազմել ստուար թիւով հաւաքածոյ մը, որ առիթ կու տայ մեզի կազմակերպելու նաեւ զուտ բարեսիրական բնոյթի ցուցահանդէսներ: Ծանօթ ըլլալով արուեստի շուկայի անգիր օրէնքներուն եւ «աւանդութիւններուն», յաճախ մեր հաւաքածոն կը համալրենք նաեւ խոստմնալից կերպարուեստագէտներու ստեղծագործութիւններով:

Հ.- Տակաւին չըսիք թէ ձեր փորձառութիւնը ի՞նչ տուած է հայ մշակոյթին:

Պ.- Բացի քանի մը պարագաներէ, մենք մեր ցուցանակներուն վրայ միշտ գրած ենք «Noah՛s Ark, Armenia» կամ «Erevan»: Իսկ մեր ներկայացուցած կերպարուեստագէտներուն 80 տոկոսէն աւելին հայ գեղանկարիչներ են: Երբ հայ կերպարուեստագէտներուն ստեղծագործութիւնները կը ներկայացուին, կը տարածուին ու կը գնահատուին  արուեստի բեմերու վրայ, յատկապէս փառատօներու ընթացքին, ինքնաբերաբար գնահատուած ու տարածուած կ՛ըլլայ հայ մշակոյթը եւ միաժամանակ թէ հայ ժողովուրդին, եւ թէ՛ հայրենիքի վարկն ու հեղինակութիւնը կը բարձրանայ յաչս օտարներուն: Այս վերջինը անուղղակիօրէն կը նպաստէ նաեւ թէ՛ քաղաքականութեան, եւ թէ տնտեսութեան զարգացման:

Հ.- Քիչ առաջ ըսիք, թէ մեր ժամանակակից կերպարուեստը մրցունակ է միջազգայնօրէն: Ինչպէ՞ս կ՛ընտրէք արուեստի գործերը եւ կամ այդ մրցակցութիւնը ինչպէս կ՛ընթանայ …

Պ.- Նախ իբրեւ «Նոազ արք»-ի կարեւորագոյն սկզբունքներէն մէկը, կը փորձենք ներկայացնել լաւագոյն կերպարուեստագէտներու լաւագոյն ստեղծագործութիւնները: Երբ արուեստագէտը տակաւին անուն չունի, այսինքն միջազգային հռչակի չէ տիրացած, որակը պիտի ըլլայ անոր չափանիշն ու ճամբայ բացողը: Մեզի համար նախապայման չէ արուեստագէտի մը հայկական աւազանէն ներս հռչակի տիրացած ըլլալը կամ ոչ, այլ այն, որ ունենայ ինքնատիպ եւ ներազդեցիկ արտայայտչականութիւն, ըլլայ խորապէս մարդկային եւ օժտուած` կատարողական բարձր մակարդակով: Այս բոլորին զուգահեռ մեզ կը հետաքրքրեն նաեւ անոր աշխատասիրութիւնը, յարատեւ ուսումնատենչութիւնը, ստեղծագործական ներքին մղումն ու գեղեցիկը բացայայտելու տարերային կիրքը: Միջազգային մրցակցութեան համար այս բոլորը բաւարար չեն. հարկաւոր է նաեւ համապատասխան նիւթաբարոյական աջակցութիւն, որովհետեւ ինչպէս ըսինք արդէն արուեստը խնայողութիւն չի սիրեր:

Հ.- Մրցակից հայ ցուցասրահներ չկա՞ն:

Պ.- Նոյնի՛սկ եթէ կան, անոնք պէտք է, որ գործակիցնե՛ր ըլլան, եւ անհրաժեշտաբար իրարու պէտք է փոխանցեն փորձն ու գիտելիքները: Քանի մը հայ ցուցասրահներ փորձած են մտնել միջազգային արուեստի շուկայ, սակայն բոլորը չէ, որ յաջողած են: Օրինակի համար յաջողած կը նկատուի հայրենի «Բարձր արուեստ» ցուցասրահը, որուն հետ սերտ գործակցութեան մէջ ենք:

Հ.- Իսկ մօտիկ ապագային ի՞նչ ծրագիրներ ունիք:

Պ.- Յունուարին չորրորդ անգամն ըլլալով պիտի մեկնինք Սինկափուր մասնակցելու համար «Արթ Սթէյճ Սինկափուր» ծայրագոյն Արեւելքի ամենահեղինակաւոր արուեստի փառատօներէն մէկուն: Իսկ  գարնան` Մոնրէալ, ուր դարձեալ կազմակերպչական գործեր կը սպասեն մեզ:

Հ.- Ի՞նչպէս կը գնահատէք Հայաստանի վերանկախացման  25-ամեակի եւ «Նոազ արք»-ի հիմնադրութեան 20-ամեակի զոյգ առիթներով կազմակերպուած ցուցահանդէսը:

Պ.- Նախ առիթէն օգտուելով կ՛ուզեմ շնորհակալական եւ երախտագիտական խօսք ուղղել Պէյրութի մէջ Հայաստանի լիազօր եւ արտակարգ դեսպան Սամուէլ Մկրտչեանին եւ առհասարակ նախորդ դեսպաններուն, որոնք, առանց բացառութեան, անցնող երկու տասնեակ տարիներու ընթացքին նեցուկ եւ հովանաւոր եղած են «Նոազ արք»-ի կազմակերպած գեղարուեստական միջոցառումներուն: Իսկ Լիբանանի լրատուամիջոցներու եւ համացանցի մէջ լոյս տեսած յօդուածներն ու թղթակցութիւնները լաւագոյնս կու տան ցուցահանդէսի գնահատականը: Սակայն մենք միշտ շեշտը դրած ենք ուսանողութեան եւ աշակերտութեան ցուցահանդէս այցելելու անհրաժեշտութեան վրայ: Կ՛ակնկալուի, որ կազմակերպուած ձեւով ուսանողներն ու աշակերտները այցելեն ցուցահանդէս: Խօսքը միայն մեր կազմակերպած ցուցահանդէսներուն մասին չէ: Օրինակի համար Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին մէջ կազմակերպուած Միսաք Թերզեանի Եղեռնի նուիրուած ցուցահանդէսը ուսանելի շատ բան կը պարունակէ իր մէջ: Ցանկալի պիտի ըլլար, որ մեր տնօրէնները նկատի առնէին այս պարագան:

ԹՂԹԱԿԻՑ