ԳԷՈՐԳ ԴԱՐԲԻՆԵԱՆ
ԼՂՀ նախագահին առընթեր սահմանադրական բարեփոխումների յանձնաժողովը նոյեմբերի 8-ին հրապարակեց Արցախի սահմանադրութեան նոր նախագիծը, որով Լեռնային Ղարաբաղը քայլ է կատարում իր պատմական` Արցախ անուանմանը լիարժէքօրէն վերադառնալու ուղղութեամբ: Հիմնական օրէնքի նախագիծը, որը հանրային քննարկումներից, ԱԺ-ում հաստատուելուց յետոյ կը դրուի հանրաքուէի, կոչուելու է ոչ թէ Լեռնային Ղարաբաղի Սահմանադրութիւն, ինչպիսին ներկայումս գործողն է, այլ` Արցախի: Սակայն նախագծի առաջին յօդուածի երկրորդ պարբերութիւնը գրեթէ նոյնութեամբ կրկնում է գործող սահմանադրութեան այն ձեւակերպումը, թէ` «Արցախի Հանրապետութիւն եւ Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետութիւն անուանումները նոյնական են»:
Աւելի վաղ` նոյեմբերի 5-ին, յանձնաժողովի նախագահ, Արցախի ԱԺ նախագահ Աշոտ Ղուլեանը Արցախի հանրային հեռուստաընկերութեանը տուած հարցազրոյցում ասել էր, թէ տեղի է ունենում ենթակայի փոփոխութիւն, որն արտացոլուելու է սահմանադրութեան առաջին յօդուածում: Սակայն փաստը, որ այդ ձեւակերպումը նոյնութեամբ պահպանուել է` շարադասութեան որոշակի տարբերութեամբ, հաստատում է, որ վերջին պահին, թերեւս, որոշուել է չգնալ ԼՂ անուանումից ամբողջական հրաժարման ճանապարհով, յատկապէս` այն պատճառով, որպէսզի դա չընկալուի որպէս Արցախի պետական նոր կազմաւորման նախաձեռնութիւն, այսինքն ԼՂՀ-ի փոխարէն` նոր ենթակայի ստեղծում: Պատճառը մի կողմից իրաւական շարունակականութեան եւ նոյնականութեան ապահովումն է, իսկ միւս կողմից` աւելի շատ ունի քաղաքական տողատակ եւ պայմանաւորուած է ԼՂ հիմնահարցի չկարգաւորուածութեամբ, քաղաքական գործընթացում միջազգային աւելորդ դիմադրութիւն չյարուցելու դիտաւորութեամբ:
Պաշտօնական Պաքուն վերջին շրջանում արհեստականօրէն սրում է սահմանադրական փոփոխութիւնների միջոցով ԼՂ-ն անուանափոխելու Ստեփանակերտի որոշումը` այն առայժմ ոչ պաշտօնական մակարդակով բարձրացնելով ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահող երկրների առջեւ: Երկու օր առաջ ազրպէյճանական «ԱՓԱ» գործակալութիւնն այդ հարցը բարձրացրել էր Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարարութեան պաշտօնական ներկայացուցիչ Մարիա Զախարովայի հետ հարցազրոյցում: Ի պատասխան` Զախարովան նշել էր, թէ Ռուսաստանն, համանախագահող միւս երկրները, ինչպէս նաեւ Հայաստանը ԼՂ-ն չեն ճանաչում որպէս անկախ պետութիւն: «Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակը պէտք է որոշուի բանակցութիւնների ընթացքում: Ներկայումս նոր անուանումների յայտնուելը չի ազդի Ռուսաստանի դիրքորոշման վրայ», ասել էր նա: Դրանից յետոյ «ԱՓԱ»-ն խնդրոյ առարկայի կապակցութեամբ պարզաբանում է խնդրել նաեւ ՄԽ ամերիկացի համանախագահ Ճէյմս Ուորլիքից, ով, կրկնելով ԼՂ-ն չճանաչուած լինելու մասին միտքը, այսօր նաեւ նշել է. «Շատ կարեւոր է, որ բոլոր կողմերն աշխատեն հակամարտութիւնը կարգաւորելու ուղղութեամբ` հիմնուած Հելսինքեան եզրափակիչ աքթի վրայ, որում արտայայտուած են ինքնորոշման իրաւունքի, տարածքային ամբողջականութեան եւ ուժի գործադրումից խուսափելու սկզբունքները»:
Յատկանշական է, որ թէ՛ Զախարովան եւ թէ՛ Ուորլիքը սեփական երկրի անունը փոխելու` արցախցիների նախաձեռնութիւնը փաստացի անընդունելի չեն համարել: Եթէ Զախարովան շեշտում է, որ դա չի կարող խանգարել բանակցային գործընթացին, ապա Ուորլիքն, ըստ էութեան, աւելի կարեւոր տողատակի միտք է արտայայտում, ըստ որի, հակամարտութեան կարգաւորումը չի կարող շրջանցել արցախցիների ինքնորոշման իրաւունքը, որի դրսեւորումներից են ոչ միայն սեփական պետութեան անունը փոխելը, այլեւ, առհասարակ, հանրաքուէի միջոցով սահմանադրական փոփոխութիւններ անցկացնելը: Սա համանախագահողների կողմից Արցախի ինքնորոշման իրաւունքը ճանաչելու անուղղակի դրսեւորում է, որի սլաքներն ուղղուած են Պաքուի դէմ: Համանախագահները Պաքուին փորձում են հասկացնել, որ Արցախի ինքնորոշման իրաւունքը յամառօրէն չճանաչելու` Պաքուի ներկայիս ապակառուցողական կեցուածքը, որի պատճառով բանակցային գործընթացը ապրիլեան պատերազմից յետոյ կրկին մտել է փակուղի, կարող է յանգեցնել ոչ միայն հանրաքուէ անցկացնելու իրաւունքի` միջազգայնօրէն օրինականացմանը, այլ նաեւ` այդ հանրաքուէների արդիւնքների ճանաչմանը:
Սա համանախագահող երկրների կողմից նմանատիպ առաջին անուղղակի զգուշացումը չէ: Նրանք գրեթէ նոյն կերպ են արձագանգել թէ՛ Արցախի նախագահական վերջին ընտրութիւններին եւ թէ՛ սահմանադրական նախորդ հանրաքուէին, ընդ որում, ժամանակի ընթացքում աւելի ու աւելի վստահ արտայայտուելով նման որոշումների ընդունման` արցախցիների իրաւունքը ճանաչելու օգտին: Սա նշանակում է` որքան Արցախում յաճախակի են նման միջոցառումներ անցկացւում, այնքան Պաքուն աւելի է կանգնում փաստի առաջ, եւ այնքան միջազգային հանրութիւնն աւելի է հակւում դրանք օրինաչափ ընդունելուն:
Մի քանի ամսից նոր սահմանադրութեան նախագիծը կը դրուի հանրաքուէի: Որեւէ կասկած չկայ, որ Ազրպէյճանը հերթական վայնասունն է բարձրացնելու, փորձելու է ՄԽ համանախագահներից դատապարտող յայտարարութիւններ պոկել: Նրանք նորից առիթ կը տան համանախագահներին` անուղղակիօրէն ճանաչել արցախցիների ինքնորոշման իրաւունքը եւ նման բողոքները դարձնելով ինքնանպատակ ու անիմաստ:
Այս պարունակում անգամ կարեւոր չէ, թէ սահմանադրական հանրաքուէով ի՛ նչն է ինչո՞վ փոխւում: Կարեւորը նախ` հանրաքուէի անցկացմանն աշխարհին վարժեցնելն է եւ, հանրաքուէն մաքուր եւ արդար անցկացնելով, ժողովրդավարական պետականութեան կայացուածութիւնը վերահաստատելը: Դրանով Ստեփանակերտը օրակարգային է դարձնում իրեն անյապաղ բանակցային գործընթաց վերադարձնելու անհրաժեշտութիւնը:
10 նոյեմբերի 2016
«Երկիր»
