Հարցազրոյց Լիբանանահայ Նկարիչ Արթիւր Ք.-ին Հետ. «Ոսկեղէն Տուներ»-ը Լիբանանի Խաղաղ Տարիներուն Մեր Հոգեբանութեան Ցոլացումն Են «Ազդակ»-ին Կ՛ըսէ Արթիւր Ք.

Հարցազրոյցը վարեց` ՍԻԼՎԻ ԱԲԷԼԵԱՆ

20 հոկտեմբեր 2016-ին Համազգայինի «Լիւսի Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին մէջ բացումը կատարուեցաւ լիբանանահայ նկարիչ Արթիւր Ք.-ի (Յարութիւն Նիկոլեան), «Ոսկեղէն տուներ» խորագիրը կրող ցուցահանդէսին: Յարութիւն Նիկոլեան մասնագիտութեամբ բժիշկ է: Զբաղած է գրականութեամբ եւ ստորագրած` բազմաթիւ յօդուածներ ու բանաստեղծութիւններ: Վերջին 20 տարիներուն զբաղած է նաեւ նկարչութեամբ: Մասնակցած է բազմաթիւ արուեստի սեմինարներու` Լոնտոնի Ազգային ցուցասրահին մէջ: Կազմակերպած է ցուցահանդէսներ` Քանատայի, Չինաստանի, Ֆրանսայի, Լիբանանի, Մոնաքոյի եւ Միացեալ նահանգներու մէջ: «Լ. Թիւթիւնճեան» ցուցասրահին մէջ կազմակերպուած ցուցահանդէսին առիթով «Ազդակ» հարցազրոյց մը ունեցաւ գեղանկարիչին հետ` մօտէն ծանօթանալու համար անոր ստեղծագործութիւններուն եւ գործունէութեան:

«ԱԶԴԱԿ».- Ինչպէ՞ս սկսած է ձեր ստեղծագործական գործունէութիւնը: Ի՞նչ դրդապատճառներ եղած են, որ դուք սկսած էք նկարել:

ՅԱՐՈՒԹԻՒՆ ՆԻԿՈԼԵԱՆ.- Մասնագիտութեամբ բժիշկ եմ. ուսանած եմ Հայաստան, ապա շարունակած եմ մասնագիտութիւնս Անգլիոյ մէջ, բայց կրնամ ըսել, որ խառնուածքով գրականութեան եւ նկարչութեան մօտ եղած եմ: Վերջին 40 տարիներուն հայկական թերթերուն եւ գրական հանդէսներուն մէջ բաւականաչափ յօդուածներ եւ բանաստեղծութիւններ ստորագրած եմ: Երբ վերադարձայ Լիբանան, որպէս բժիշկ` Թրատ հիւանդանոցին մէջ աշխատեցայ եւ 22 տարի այդ հիւանդանոցին տնօրէնը եղայ:

Հայաստանի  անկախացումէն ետք որոշեցի ընկերներս, որոնց ծանօթացած էի երիտասարդական եւ ուսանողական տարիներուս, Լիբանան հրաւիրել եւ իրենց համար ցուցահանդէսներ եւ գրական հանդիպումներ կազմակերպել: Ընկերներս այդ տարիներուն իրենց ձեռքերուն մէջ առած էին Հայաստանի նկարչական միութիւնը: Անոնցմէ շատեր եկան Լիբանան, ինչպէս` Մինաս Աւետիսեան, Արա Շիրազ, Խարազեան եւ շատ ուրիշներ, որոնք հայ արուեստը, մշակոյթը ներկայացուցին լիբանանեան հասարակութեան: Անոնց մեծաշուք ցուցահանդէսներուն լիբանանեան տեղական մամուլը մեծապէս կ՛արձագանգէր: Այս յոյլին մէջ, ես, որպէս բժիշկ, սկսայ կամաց-կամաց ազդուիլ նկարչական արուեստով: Մանկութեանս նկարած էի, իսկ երիտասարդութեանս օրերուն մեծ աշխատանոց մը ունէի, ուր ազատ պահերուս կը նկարէի: Եւ վերջապէս, 20 տարի առաջ որոշեցի ցուցահանդէս կազմակերպել: Ճիշդ է` նկարչական կրթութիւն չեմ ստացած. ինծի համար ուսանիլը երկրորդական հարց է, որովհետեւ ես արհեստավարժութեան չեմ հաւատար: Վան Կոկը չէր ուսանած, անոր համար ալ աւելի ազատ էր իր գոյներու հասկացողութեան մէջ: Երբ կ՛ուսանիս, կը կաշկանդուիս: Ես բնաւորութեամբ անկաշկանդ եմ:

Նկարչութեանս մէջ արհեստավարժութիւն չես կրնար գտնել, պատկերներուս մէջ ո՛չ գոյներու, ո՛չ ալ չափի մէջ ներդաշնակութիւն կայ: Ինչ որ սրտէս կը բխի, կտաւին  կու տամ: Բայց կրնամ ըսել, որ գործերս բաժնուած են բնաբաններու: Շրջան մը բոլորովին յափշտակուած էի փիւնիկեցիներու պատմութեամբ: Գիտես` Լիբանանը հարուստ երկիր է, Նոպելեան երկու մրցանակակիր տուած եւ աշխարհի կարեւոր մշակութային կեդրոններէն մէկն է: Ես հպարտ եմ լիբանանցիութեամբս: Փիւնիկեցիներուն 5 հատոր պատմութիւնը կարդալէս ետք կազմակերպեցի առաջին ցուցահանդէսս Հայկազեան համալսարանին մէջ` ներկայացնելով փիւնիկեցիներուն թագաւորներն ու թագուհիները:

Լիբանանի մէջ շատ են պատմաբանները, բայց փիւնիկեցիներուն պատմութիւնը մասնագիտօրէն ուսումնասիրած է մեր ազգակցուհին` Նինա Ճիտեճեան, 5 մեծածաւալ հատորներով: Ան մեծ աւանդ ունի Լիբանանի պատմութեան մէջ: Կարեւոր է նշել, որ Ն. Ճիտեճեան վերջին շրջանի պեղումներու ընթացքին գտած է նամակներ, որոնց մէջ կը պարզուի, թէ Հայաստանէն մարդիկ եկած եւ ուսանած են Լօ դպրոցը, որուն ճիշդ տեղը յայտնի չէ. կ՛ըսուի, թէ Ազարիէի դիմացը տեղ մը եղած է: Իր հատորները մեծապէս ներշնչած են զիս: Փիւնիկեան մշակոյթն է, որ բերած է արաբական մշակոյթը եւ` ամբողջ աշխարհին տուած:

Կը հաւատամ, որ Լիբանանի ապագան պէտք է փայլուն ըլլայ, որովհետեւ ամէն անկումէ ետք լաւ շրջան մը կու գայ: Համաշխարհային պատերազմէն ետք մենք ունեցանք 15 տարուան վերելք, յետոյ` անկում, հիմա անկման ամէնէն ցած մակարդակին ենք, ասկէ ցած չկայ ալ, յետոյ հաստատաբար կրկին վերելք պիտի ապրինք:

Նկարչութեանս երկրորդ փուլը, որ քոլաժներու հաւաքածոյ մըն էր, նուիրուած էր մարդկային իրաւունքներու նիւթին: Այդ ցուցահանդէսի նկարներս խաչեր էին մեծ մասամբ, որոնց մէջի մասը դրական յատկանիշն էր, իսկ դուրսի մասը` ժխտական:

«Ա.».- Ձեր քոլաժները ինչո՞վ յատկանշուած են:

Յ. Ն.- Փարաջանովը սերտ բարեկամս էր: Իրմէ ներշնչուած` սկսայ քոլաժներով ստեղծագործել: Քոլաժներս մարդկային իրաւունքներու արտայայտութեան ձեւ մըն էին, որ որդեգրեցի այն օրերուն, որովհետեւ բաւական տարուած էի մարդկային իրաւունքներու նիւթով: Հիմա արդէն չեմ հաւատար, որ աշխարհի վրայ մարդկային իրաւունքներ կան: Ամէն մարդ իր շահը կը հետապնդէ, նոյնիսկ չեմ հաւատար, որ մարդկային իրաւունքներու ղեկավարները իրենց մասնագիտութեան նուիրուած եւ կոչում ունեցող մարդիկ են: Նկարչութեանս մէջ քոլաժներու փուլս կարճ տեւեց. հիմա արդէն չեմ աշխատիր քոլաժներով:

«Ա.».- Ինչպէ՞ս կրցած էք համադրել որպէս բժիշկ ձեր ասպարէզին եւ որպէս նկարիչ  գեղարուեստին միջեւ: Ո՞ր միջավայրը ձեզի համար աւելի հարազատ է, գիտակա՞նը, թէ՞ գեղարուեստականը:

Յ. Ն.- Երկուքն ալ` հաւասարապէս: Ես Անգլիա աւարտած եմ եւ ստացած` բժշկութեան բարձրագոյն վկայականներս: Բարձր պաշտօններ ունեցած եմ Անգլիոյ մէջ: Վերադարձայ Լիբանան, որովհետեւ ծնողներս հոս էին, եւ պատերազմը արդէն սկսած էր: Բժշկութիւնը սրտիս խօսող ասպարէզ էր, որովհետեւ գիտութեան մարդասիրական ճիւղն է, մարդկութեան օգնելու երեւոյթ: Անցեալին բժիշկները աղքատ հիւանդին առանց նիւթական ակնկալութեան կը հոգային, կը խնամէին եւ կը բժշկէին: Հիփոկրատեան իմաստով, բժշկութիւնը շատ ազնիւ արհեստ մըն է, որ արուեստին մօտիկ պէտք է ըլլայ: Շատ բժիշկներ գրականութեան գացած են. օրինակ` Փիթըր Պրուքը բժիշկ էր, յետոյ մեծ գրող եղաւ: Բժշկութիւնն ալ մարդկութեան պատմութեան եւ գրականութեան անբաժանելի մէկ մասն է: Բժշկութիւնը դրական բան մը ընելու ասպարէզ է, բժիշկը պէտք է աշխատի հիւանդի հոգեբանութեան մէջ մտնել, եւ երբեմն բժիշկին կողմէ բարի խօսք մը միայն կը բուժէ հիւանդը, որովհետեւ բոլոր հիւանդութիւնները մարմնական չեն, մեր ուղեղին մէջն են: Տե՛ս, արուեստն ալ նոյնն է. մշակոյթին, արուեստին նպատակը ալ մարդկութեան օգնելն է: Ուրեմն հեռու ասպարէզներ չեն իրարմէ:

«Ա.».- Մարդկութեան պատմութեան մէջ ո՞ր ժամանակաշրջանը ձեզ մեծապէս հետաքրքրած է:

Յ. Ն.- Տեսէ՛ք, Համաշխարհային Բ. պատերազմը Հայաստանի մէջ կը ներկայացուէր որպէս Հայրենական մեծ պատերազմ, որովհետեւ ժողովուրդը 100 հազար զոհ տուած էր: Իրականութեան մէջ Համաշխարհային Բ. պատերազմը երբեք հայութեան պատմութիւնը չէր: Մեզի համար այնքան ալ կարեւոր չէր եւ արժէք մը չէր ներկայացներ, թէ այդ պատերազմին ո՛վ յաղթական դուրս պիտի գար: Այդ տարիներուն կը կարդայի Ստեփան Զօրեանի «Պապ թագաւորը»: Ես ուղղակի զարմացեր էի, որովհետեւ 1944-ին տպուած էր գիրքը, իսկ 1941-ին պատերազմ սկսեր էր արդէն: Ստեփան Զօրեան, փոխանակ պատերազմի հերոսներուն մասին խօսի, մտեր էր մեր հին պատմութեան մէջ` Պապ թագաւորի օրերուն, եւ կ՛ապրէր այդ հին օրերը, ինչո՞ւ, որովհետեւ ներկան իրեն համար լրիւ անիմաստ էր: Մեր պատմութեան հերոսական օրեր վերադառնալ, անոնցմով ապրիլն ու մշակուիլը աւելի կարեւոր էին իրեն, քան` նոր օրերու անիմաստ երեւոյթները:

Հիմա ալ նոյնն է: Ես թէ՛ Հայաստանին, եւ թէ՛ Լիբանանին կապուած եմ նոյն մեծ սիրով: Երկու երկիրներն ալ քաղաքական ճգնաժամ կ՛ապրին: Ոչ մէկը մեզ կը հետաքրքրէ, որովհետեւ մեր հարցերը չեն, մենք խաղալիք դարձեր ենք մեծ պետութիւններու շահերուն մէջ: Ուրեմն աւելի լաւ է մեր հին պատմութեան մէջ խորասուզուիլ, ապրիլ պատմական դրուագներով` փոխանակ զբաղելու օրուան ճղճիմ անիմաստ քաղաքական հարցերով: Ես ունիմ նկարիչ ընկերներ, որոնց թեման պատերազմ է: Ըստ ինծի, աւելի լաւ է, որ ես մտնեմ  Լիբանանի հին ու բարի օրերուն մէջ եւ ապրիմ այն օրերու հոգեբանութեամբ:

Ես հպարտ եմ մեր հին պատմութեամբ: Հայաստանը աշխարհի քաղաքակրթութեան օրրանն է: Ամէն օր նոր յայտնաբերումներ կը կատարուին պեղումներու ընթացքին: Կը սկսիս մտածել, թէ ո՛ւր էինք եւ ո՜ւր հասեր ենք: Ահռելի վիճակին մէջ աւելի ճիշդ է կառչիլ մեր ազգային մշակոյթի հարստութեան: Ես հպարտ եմ հայութեամբս, որովհետեւ ունեցած ենք հարուստ պատմութիւն եւ մշակոյթ, որոնք հոգեկան հանգստութիւն կը պարգեւեն մեզի, եւ որուն կ՛ուզես կառչած մնալ միշտ: Իսկ Լիբանանի պատմութեան մէջ ամէնէն յատկանշական շրջանը փիւնիկեան ժամանակաշրջանն է: Մենք հայ իշխանուհիներ ալ ունեցած ենք այդ շրջանին: Լիբանանը կարեւոր մշակոյթի կեդրոն եղած է: Ես մեծ յոյս ունիմ, որ օր մը Լիբանան դուրս պիտի գայ այս յետադիմութենէն եւ պիտի վերագտնէ իր փառքի օրերը:

«Ա.».- Ինչո՞ւ «Ոսկեղէն տուներ» կոչած էք ձեր այս ցուցահանդէսը:

Ա. Ն.- Ինչո՞ւ «ոսկեղէն», որովհետեւ մութ գոյներուն մէջ ցոլացող այդ ոսկին իմ սերունդի երիտասարդութեան լաւագոյն օրերն էին, երբ Պրումանան կար, Պիքֆայան, Մրուժը, Պոլոնիան, Տհուր Շուէյրը, որոնք բնութեան հրաշալիքներն էին եւ կը մնան: Կար ժամանակ, երբ Լիբանանի գիւղերը Միջին Արեւելքի եւ աշխարհի կեդրոնն էին, ամէն մարդ կը սիրէր գալ ու ապրիլ լեռնային Լիբանանի գեղեցկութիւնը: Մենք 220 հազար օտարերկրացիներ ունէինք, որոնք մնայուն Լիբանան կ՛ապրէին, որովհետեւ սիրահարած էին Լիբանանին: Լիբանան գեղարուեստական իմաստով հրաշալի երկիր էր, եւ հրաշալի երկիրներուն պատիժը կ՛ըլլայ կործանում: Դժբախտաբար պատմութեան մէջ միշտ այդպէս եղած է: Այս հրաշալի երկրին պատմութիւնը կը մնայ իւրաքանչիւրիս մտքին մէջ. ամէն մէկ տունը, պատը ոսկի է մեզի համար: Մեր սերունդի հոգեբանութեան մէջ այն խաղաղ օրերը ոսկի օրերն էին,  ոսկեղնիկ շրջանը Լիբանանի, անոր համար տուներուն անունը դրած եմ «Ոսկեղէն տուներ»:

Այս պատկերներուս մէջ գործած եմ իսկական ոսկի թուղթեր, որոնք փակցուած են ծառերուն, տուներուն, պատերուն կամ երկինքի մէջ: Պարզապէս անցեալի ոսկեղէն տարիներու մեր հոգեբանութեան ցոլացումն են: Լուսաւոր նկարներ եւ մութ ոսկի նկարներ ունիմ, որովհետեւ ամէնէն մութ շրջաններուն մէջ ալ լուսաւոր օրեր ապրած ենք: Ճիշդ է, իրապաշտ նկարներ չեն, տպաւորապաշտ են, որովհետեւ մեր հոգեբանութեան մէջ մեր հին օրերը կը շարունակեն ապրիլ իրենց ձգած տպաւորութեամբ. օրինակ` Պրումանայի տպաւորութիւնը մնացած է մեր մէջ. հիմա կ՛երթաս հոն, բայց նախկին գեղեցկութիւնը չես տեսներ: Այսօր լաւ պահուած են Պիքֆայան եւ Տհուր Շուէրը միայն, որովհետեւ հոն ժողովուրդը չէ շատցած: Գնա՛ հարաւ, սարսափազդու պատկեր կայ, միայն Նապաթիէի մէջ կէս միլիոն մարդ կ՛ապրի: Բնական է, որ գեղեցկութիւն չմնայ:

«Ա.».- Կովկասեան գորգի մասին ձեր կատարած ուսումնասիրութեան մասին, խնդրեմ, անդրադարձէք:

Յ. Ն.- Ես կովկասեան գորգի մեծ հաւաքող եղած եմ եւ` կարեւոր ցուցահանդէսներ կազմակերպած: Կը հաւատամ, որ կովկասեան գորգերը եւ ընդհանրապէս գորգագործութիւնը հայերը ստեղծած են: Հայկական մշակոյթի նուէրն է աշխարհին: Ինչպէս որ Չինաստանը ստեղծած է չայնան. այսօր յախճապակի չենք ըսեր, այլ` չայնա, որովհետեւ չիներուն ստեղծածն է. նոյնպէս ամբողջ աշխարհը պէտք է գիտնայ, որ գորգը հայերը նուիրած են աշխարհին: Հայ աղջիկներու ձեռքով հիւսուած ամէն մէկ գորգը բարձրագոյն մակարդակի հիասքանչ պատկեր մըն է, եւ այդ գորգերը շատ աւելին կ՛արժեն, քան` Փիքասոյի պատկերները: Անուններով ուսումնասիրած եմ ատոնք: Պարզ է, որ ամբողջ Կովկասի շրջանը Հայաստանի վրայ եղած է 9-րդ եւ 10-րդ դարերուն: Այդ շրջանին Հայաստանի վրայ յարձակեցան արաբները եւ գլխատեցին Ղարաբաղի մէջ հայ ազնուականութիւնը: Այդ տարածքներուն վրայ կը գործուէին հրաշալի գորգեր, որոնք 54 տեսակ են այսօր  աշխարհի վրայ: Այդ 54 գորգի տեսակին 39 հատը, ես փաստած եմ, հայկական է. օրինակ` Ղազախի շրջանի գորգերը Քազաք կը կոչուին, Լոռիի շրջանի գորգերը` Լոռի-փամպակ, եւ այսպէս գորգերը անուններով պատկանելիութիւն ունին: Գորգ մը ունինք, որ ամբողջ աշխարհը կը ճանչնայ որպէս Քոնաքենթ գորգ: Քոնաքենթը պզտիկ գիւղ մըն է Կասպեան ծովու ափին: Գորգագէտներ Քրիստոֆըրը եւ Պենեթը ըսած են, որ այս Քոնաքենթը հայկական գորգ է, որովհետեւ շատ յստակ է, որ գորգին ամբողջ ճարտարապետութիւնը Ս. Հռիփսիմէ եկեղեցւոյ ճարտարապետութիւնն է` շատ քիչ փոփոխութեամբ, բայց չորս նորագաւիթները, եկեղեցւոյ խաչերը  նոյնն են: Եթէ 1000 հատ ալ հիւսուած է գորգէն տարբեր գոյներով, համադրութիւնը նոյնն է` հայկական Ս. Հռիփսիմէ եկեղեցին: Բայց ինչո՞ւ Քոնաքենթ, որովհետեւ հայ աղջիկներ գացած են Քոնաքենթ եւ սկսած են գորգագործութեամբ զբաղիլ. իրենց հիւսած գորգին անունը իրենց ապրած շրջանի անունով կոչած են: Գորգը եթէ Ս. Հռիփսիմէ տաճարի քարտէսն է, բնական է, որ հայկական ըլլայ: Դեռ այսպէս շատ գորգեր կան, որոնք թրքական կողմ մնացած են, բայց լրիւ հայկական ծագում ունին: Փաստուած է նաեւ, որ աշխարհի մէջ գտնուած ամէնէն հին գորգը` բազիրիկ, հայկական եղած է, որ գտնուած է Սիպերիոյ մէջ եւ հիմա կը պահուի Ս. Փեթերսպուրկի թանգարանին մէջ: Կովկասեան գորգերը ինծի համար շատ հոգեհարազատ են, որովհետեւ մեր արիւնէն, մեր հոգիէն դուրս ելած են:

Հիմա Ռումանիոյ մէջ կը հիւսեն կովկասեան նմուշներով գորգեր, որոնց անունները նոյնը կը մնան: Թիպեթի մէջ ալ կը հիւսեն հայկական անուններով գորգեր: Գորգի ազգային անունը պահելը կարեւոր է, ուր կ՛ուզէ թող հիւսուի, բայց գորգը իր համադրութեամբ եւ անունով հայկական կը մնայ: Գորգի համադրութիւնը եւ մանաւանդ անունը կարելի չէ փոխել: Հայկական գորգերը կը յատկանշուին իրենց շրջանակներով, որոնք կա՛մ խաղողի, կա՛մ կեռասի շրջանակ ունին: Իսկ հիմքը տարբեր ձեւի կ՛ըլլայ` կա՛մ եկեղեցւոյ գաւիթներ, կա՛մ Ղարաբաղի վարդեր, եւ այլն:

Այսօր աշխարհի լաւագոյն գորգերը Աճամի կը կոչուին: Բայց տե՛ս, Շահ Աբաս բոլոր գորգ հիւսող հայերը տարաւ Պարսկաստան, հարստութիւն, տուներ տուաւ, որպէսզի հոն աշխատին: Այսպէս ալ հիւսիսային Պարսկաստանի շրջաններուն մէջ, որ մօտ է Ղարաբաղին, գորգեր կան, որոնք դասակարգուած են պարսիկներուն եւ նոյնպէս Պենեթին կողմէ որպէս Արմինի Պաֆթ, որովհետեւ մէջը տարրեր կան, որոնք իսլամական չեն, չեն ընդունուիր իսլամներուն կողմէ. օրինակ` երկար ծառերը: Ուրեմն այդ շրջանին Պարսկաստանի մէջ գորգ հիւսողները հայերն էին, որովհետեւ գորգերու համադրութեան մէջ ոչ իսլամական երեւոյթներ կային: Այսպէս փաստուած է, որ  գորգերը կամաց-կամաց Պարսկաստան տեղափոխուած են եւ ժամանակի ընթացքին վերածուած են հիմակուան պարսկական նշանաւոր Աճամի գորգերուն: Թուրքիոյ ամէնէն նշանաւոր Հերեքէ գորգերուն տէրերն ալ հայերը եղած են: Հերեքէ գորգերը պարսկականէն շատ աւելի կարեւոր գորգեր են, զարմանահրաշ են: Այսօր Հերեքէ գործարանը կայ, որ կը հիւսէ մետաքսէ գորգեր, բայց հին հերեքեները, որոք Հայոց եղեռնէն առաջ կը հիւսուէին` բուրդին հետ արծաթէ կամ ոսկիէ թելերով, երբ կը նայիս, շփոթի կը մատնուիս, գորգ կամ պատկեր ըլլալուն: Լիբանանի մէջ այդ գորգերէն քանի մը հատ կայ: Վերջապէս, հայկական ամէնէն արժէքաւոր գորգերէն մէկը, որ 1500 թուականին կը պատկանի, «Գոհար» գորգն է, որ Անգլիոյ Ալպերթ թանգարանին մէջ կը գտնուի, եւ որուն տակ նշուած է հայկական ըլլալը: