Վայրի Կեանքը Կը Վերադառնայ Մաքարիոյ Մէջ

Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ

200 տարուան մարդկային ներկայութենէ ետք, աւստրալիական Մաքարիա կղզին պիտի վերագտնէ իր վայրի կեանքը: Այս կղզին մաքրուած է անոր բնական միջավայրը ապականող եւ մարդուն կողմէ հոն բերուած բոլոր տեսակի մակաբոյծներէն:

Իր 34 քմ. երկարութիւն եւ 5 քմ.  լայնքով Մաքարի կղզին ովկիանոսին մէջ կորսուած ժայռի մը նման է, Աւստրալիոյ եւ Անթարքթիքային միջեւ:

Անիկա կը գտնուի շրջանի մը մէջ, ուր կլիման շատ փոթորկոտ է: Հակառակ ասոր, 1948 թուականէն ի վեր հոն գոյութիւն ունի գիտական հետազօտութիւններու կեդրոն մը, ուր կը մնան 15-40 անձեր, ըստ եղանակին: Անոնք մասնագէտներ են թռչուններու, կլիմայի, օդերեւութաբանական պայմաններու…

* * *

19-րդ դարու վերջաւորութեան նաւաստիներ կու գային հոն փոկեր եւ թեւատներ որսալու: Անոնք իրենց հետ կղզի կը բերեն կատուներ, առնէտներ եւ նապաստակներ, որոնք բազմապատկուելով կը խանգարեն կղզիին միջավայրին բնական դրութիւնը: Մարդոց կողմէ կղզի բերուած այս գիշատիչ անասուններուն առաջին զոհերը կ՛ըլլան, իրենց բոյները շինելու համար կղզիին վրայ հանգրուանող թռչունները: Հետեւաբար, աւստրալիական կառավարութիւնը շատ խիստ ծրագիր մը կը մշակէ ոչնչացնելու համար բոլոր կատուները, մուկերը, առնէտները եւ նապաստակները:

* * *

Այժմ «օտար» բոլոր տեսակները անհետացած են` կղզիին առիթը տալով վերագտնելու իր նախնական բնական միջավայրը: Այս «վայրի» կեանքին վերադարձը ամբողջական պիտի ըլլայ նոյեմբեր ամսուն, երբ մարդ արարածն ալ վերջնականապէս պիտի լքէ կղզին:

Նոյեմբերին կղզիին վրայ հաստատուելով գիտական կեդրոնը պիտի քանդուի, որովհետեւ ան շատ հին է եւ զայն նորոգելը շատ սուղ է: Պիտի մնան միայն քանի մը փոքրիկ տնակներ, ուր գիտնականներ պիտի կարենան աշխատիլ կարճ ժամանակամիջոցներու ընթացքին: Ասոր փոխարէն, աւստրալիական կառավարութիւնը պիտի զօրացնէ Անթարքթիքի մէջ իր ունեցած միւս երեք գիտական կեդրոնները:

 

Ճի՞շդ Թէ Սխալ

Վայրի Անտառին Մէջ

1.- Բոլոր կապիկները երկար պոչեր ունին: (Ճ/Ս)

2.- Վագրերը կ՛ապրին նաեւ Հարաւային Ամերիկայի վայրի անտառներուն մէջ: (Ճ/Ս)

3.- Արեւադարձային անտառին մէջ մէկ ծառի  վրայ կարելի է գտնել  մրջիւններու 200 տարբեր տեսակներ: (Ճ/Ս)

4.- Աշխարհի ամէնէն մեծ արեւադարձային անտառը կը գտնուի Հնդկաստանի մէջ: (Ճ/Ս)

5.- Աշխարհի բոյսերու եւ անասուններուն տեսակներու կէսէն աւելին կը բնակին արեւադարձային անտառներուն մէջ: (Ճ/Ս)

6.- Ամազոնի արեւադարձային անտառը բնականէն աւելի քիչ անձրեւ սկսած է ստանալ: (Ճ/Ս)

7.- Արեւադարձային անտառներու կարգ մը անասուններ իրենց ամբողջ կեանքը կ՛անցընեն գետնէն բարձր` ծառերուն գագաթներուն վրայ:

8.- Ափրիկէի մէջ արեւադարձային անտառներ գոյութիւն չունին: (Ճ/Ս)

9.- Քէթցալը չղջիկի տեսակ մըն է, որ արեւադարձային պտուղներ կ՛ուտէ: (Ճ/Ս)

10.- Արեւադարձային անտառներու ծառերը կտրելը պատճառ կը դառնայ, որ անասուններու եւ բոյսերու կարգ մը տեսակներ անհետանան: (Ճ/Ս)

11.- Անանասները կը բուսնին ծառերու վրայ, արեւադարձային անտառներուն մէջ: (Ճ/Ս)

12.- Ասիական փիղերը կ՛ապրին վայրի անտառներու մէջ: (Ճ/Ս)

13.- Բնութեան մէջ ապրող թութակ մը կրնայ ապրիլ մինչեւ 80 տարեկան: (Ճ/Ս)

14.- Սարդ-կապիկները կը սիրեն սարդեր ուտել: (Ճ/Ս)

15.- Արեւադարձային անտառներու կարգ մը չղջիկներ կը ծծեն ծաղիկներուն նեկտարը:

16.- Բոլոր վառ գոյներով գորտերը թունաւոր են: (Ճ/Ս)

17.- Աւստրալիական արեւադարձային անտառներուն մէջ կարելի է գտնել բոյսեր, որոնք եկած են հոյամողէզներուն ժամանակներէն գոյութիւն ունեցող բոյսերէ: (Ճ/Ս)

18.- Պորնէոյի արեւադարձային անտառին մէջ գոյութիւն ունին թզուկ փիղեր, որոնք ընտանի կատուներուն հասակը ունին: (Ճ/Ս)

19.- Թուքան թռչունին կտուցը իր մարմինէն աւելի մեծ է: (Ճ/Ս)

20.- Կանաչ ծառի պիտան օձերու ձագերը դեղին եւ կարմիր կ՛ըլլան: (Ճ/Ս)

 

Պատասխանները վերջաւորութեան

 

Ինչպէ՞ս

… կը բանի արձագանգը:

Երբ մենք կը պոռանք արգելքի մը մօտ (բարձր ժայռեր, լեռներ, շէնք…), մենք նոյն կանչը կը լսենք 2 երկվայրկեան ետք. ասիկա արձագանգ է: Ձայնը արգելքի մը բախելով` վերադարձած եւ հակառակ ճամբան առած է:

 

… կազմուած են ցամաքամասերը:

250 միլիոն տարիներ առաջ միայն մէկ ցամաքամաս գոյութիւն ունէր` Փանժէան: Ժամանակի ընթացքին Փանժէան բազմաթիւ կտորներու բաժնուած է, ապա այս կտորները կամաց-կամաց իրարմէ հեռացած են եւ ծովը անոնց միջեւ մտած է:

 

… կը բանի մանրալիք փուռը:

Մանրալիք (մայքրօ-ուէյվ) փուռը ուտելիքները սովորական փուռի մը նման չի տաքցներ: Անիկա կ՛օգտագործէ ուտելիքներուն մէջ գոյութիւն ունեցող ջուրի մանր մասնիկները: Անիկա զանոնք կը շարժէ, եւ այս շարժումէն կը յառաջանայ տաքութիւնը: Այս ձեւով մենք կրնանք արագօրէն տաքցնել ուտելիքները:

 

… կը բուսնին մեր մազերը:

Մեր մազերը ամէն ամիս մօտաւորապէս 1 սմ կ՛երկարին, հետեւաբար 12 սմ` տարին: Իւրաքանչիւր մազ կ՛ապրի 2-7 տարի, եւ ապա կ՛իյնայ: Անոր տեղը ուրիշ մազ կը բուսնի:

 

… օճառը կը մաքրէ:

Օճառը կազմուած է մանր մասնիկներէ` մոլեքիւլներէ: Կարգ մը մոլեքիւլներ կը սիրեն իւղը եւ հետեւաբար պիտի կառչին աղտոտութեան: Անոնք կապուած են ուրիշ մոլեքիւլներու, որոնք կը կառչին ջուրին եւ կը մտնեն մորթին եւ աղտոտութեան միջեւ: Ապա այս խառնուրդը կ՛երթայ, երբ մենք ջուր թափենք:

 

… կ՛երեւի երկինքը, երբ մենք լուսինին վրայ ենք:

Լուսինին վրայ երկինքը կապոյտ չէ, այլ` սեւ, որովհետեւ հոն արեւուն լոյսը բռնող մթնոլորտ չկայ: Սակայն հոնկէ մենք կրնանք տեսնել երկրագունդը անոր կապոյտ ծովերով եւ ովկիանոսներով: Կը տեսնենք նաեւ մութին մէջ փայլող միլիառաւոր աստղեր:

 

… կը շինուի ապակին:

Ապակի շինելու համար կը գործածուի… աւազ: Աւազը կը խառնուի կրահողի փոշիի (ժայռի տեսակ մը) եւ քիմիական նիւթերու հետ, ապա կը տաքցուի մօտաւորապէս 1500 աստիճան: Ստացուած խմորը կը դրուի կաղապարներու մէջ: Երբ պաղի, ան կը կարծրանայ: Կարելի է ապակին գործածել:

 

… կը բուսնին քաքթիւսները անապատին մէջ:

Աճելու համար քաքթիւսները շատ ջուրի պէտք չունին: Անոնք օժտուած են փոշիներով, որոնք արգելք կ՛ըլլան, որ բոյսը շատ ջուր կորսնցնէ: Անոնք իրենց հաստ կոթին կամ փոշիներուն մէջ ջուրի պահեստներ ունին` նախատեսելով շատ չոր ժամանակաշրջաններ:

 

Ժամանց

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Պատասխանները

1.- Սխալ. Պարպարի մաքոք կապիկը գրեթէ բնաւ պոչ չունի: Այս տեսակի կապիկները միակ կապիկներն են, որոնք Եւրոպայի վայրի բնութեան մէջ կ՛ապրին: 2.- Սխալ. Վագրերը կ՛ապրին վայրի անտառներուն, դաշտերուն եւ ճահճային շրջաններուն մէջ, Ասիոյ ցամաքամասին վրայ: 3.- Ճիշդ. արեւադարձային անտառին մէջ շատ աւելի մրջիւններ կան, քան որեւէ ուրիշ անասունի եւ միջատի տեսակ: 4.- Սխալ. Հարաւային Ամերիկայի մէջ Ամազոնը աշխարհի ամէնէն մեծ արեւադարձային անտառն է: 5.- Ճիշդ. արեւադարձային անտառին մէջ ապրող բոյսերու եւ միջատներու բազմաթիւ տեսակներ մեզի տակաւին անծանօթ են: 6.- Ճիշդ. 1979 թուականէն ի վեր չոր եղանակը քանի մը շաբաթներով աւելի երկարած է: 7.- Ճիշդ. ծառերուն գագաթներուն միջեւ կ՛ապրին տեսակաւոր անասուններ: 8.- Սխալ. Կեդրոնական Ափրիկէի մէջ գոյութիւն ունի մեծ արեւադարձային անտառ մը: 9.- Սխալ. Քեցուալը գունաւոր թռչուն մըն է, որ կ՛ապրի Կեդրոնական Ամերիկայի արեւադարձային անտառներուն մէջ: 10.- Ճիշդ. անտառներուն ծառերը կտրելը պատճառ դարձած է, որ անասունները կորսնցնեն իրենց ուտելիքի աղբիւրը պահպանուելու վայրերը: 11.- Սխալ. անանասները կը բուսնին թուփի վրայ, չոր արեւադարձային շրջաններու մէջ: 12.- Ճիշդ. ասիական փիղերը կ՛ապրին Հնդկաստանի, Թայլանտի, Նեփալի, Վիեթնամի եւ ուրիշ երկիրներու վայրի անտառներուն մէջ: 13.- Ճիշդ. նոյնիսկ տան վանդակին մէջ թութակները երկար կեանք ունին: 14.- Սարդ կապիկները կ՛ուտեն նաեւ պտուղ, ընկոյզի տեսակներ, տերեւներ եւ թռչունի հաւկիթներ: 15.- Ճիշդ. Նեկտար ծծող չղջիկները միւս չղջիկներուն նման գիշերը կ՛ուտեն: 16.- Սխալ. Բազմաթիւ ոչ թունաւոր գորտեր ալ ունին վառ գոյներ, ասիկա կ՛օգնէ անոնց` խաբելու զիրենք, որսալ ցանկացող անասունները: 17.- Ճիշդ. ա.- Աւստրալիական կարգ մը բոյսեր սերած են 100 միլիոն տարիներ առաջ գոյութիւն ունեցող բոյսերէ: 18.- Սխալ. Ճիշդ է, որ Պորնէոյի թզուկ փիղերը աւելի պզտիկ են, քան իրենց Ափրիկէի զարմիկները, սակայն անոնց մեծութիւնը կը հասնի 2,4  մեթրի: 19.- Սխալ. Ճիշդ է, որ թուքանները մեծ կտուց մը ունին, սակայն անոր չափը հաւասար է թռչունին մարմինին մօտաւորապէս մէկ երրորդին: 20.- Ճիշդ. Այս օձին ձագերը կանաչ գոյն կը ստանան 6-12 ամիս ետք: