Ակնարկ
Պատկերասփիւռ
Լիբանանեան կառավարութեան կողմէ պարտականութեան կոչուած յանձնախումբ մը վերջերս զբաղեցաւ պատկերասփիւռի ազգային երկու ընկերութեանց տագնապով: Յանձնախումբը քանի մը օր առաջ իր տեղեկագիրը ներկայացուց նախարարաց խորհուրդին, որ անշուշտ ընթացք պիտի տայ առաջարկուած լուծումներէն մէկուն:
Աւելորդ է խօսիլ երկու ընկերութեանց յայտագիրներուն մասին, որոնք իբրեւ այլազանութիւն եւ մակարդակ, տարուէ տարի, փոխանակ յառաջդիմելու, կ՛աղարտուին` տալով տժգոյն պատկերը այն կարելիութեանց, որ Լիբանան կրնայ ունենալ այս մարզին մէջ:
Մրցակցութիւնը, որ իբրեւ օրհնաբեր երեւոյթ գոհունակութիւն ստեղծած էր հարիւր հազարաւոր հանդիսականներու մէջ, ունեցաւ հակառակ արդիւնք: Լիբանանեան շուկան, իր առեւտրական հնարաւորութիւններով, նեղ եկաւ` միաժամանակ ապրեցնելու համար երկու ձեռնարկ: Ուստի երկուքն ալ տուժեցին, մէկը միւսէն քիչ մը աւելի կամ պակաս:
Ու հիմա կը խօսուի պետական միջամտութեան մասին: Այս միջամտութիւնն ալ, մրցակցութեան նման, կրնայ գէշ արդիւնք ունենալ, եթէ յարմարագոյն ձեւով չկատարուի: Պետական հսկողութիւնը կրնայ նպաստաւոր անդրադարձ ունենալ լիբանանեան պատկերասփիւռի մակարդակի վրայ, եթէ այդ նպատակին համար կազմուելիք վարչութիւնը բաղկացած ըլլայ ոչ միայն թեքնիք եւ նիւթական մտահոգութիւններ ունեցող անհատներէ, այլ նաեւ` արուեստի բարձր ճաշակով եւ գեղեցիկի խոր ըմբռնումով օժտուած անձերէ:
Պատկերասփիւռը, քաղաքակրթուած բոլոր երկիրներու մէջ, դաստիարակչական ազդակ մըն է առաւելաբար, զարգացումի ժողովրդական միջոց մը, մատչելի բոլորին: Հետեւաբար անոր օգտագործման եղանակը շատ կարեւոր է:
Այլապէս կը դառնայ անպէտք եւ մանաւանդ անբաղձալի ներկայութիւն մը` ընտանեկան յարկերու տակ:
X
Մեր Նիւթական Կորուստը`
Մեծ Եղեռնին
Ի՞նչ է գումարը Թուրքիոյ հայութեան այն հարստութեան, անձնական, ազգային ու հաւաքական, որ Մեծ եղեռնի ժամանակ թուրք կառավարութիւնը գրաւեց, կողոպտեց կամ փճացուց: 1919-ին Հայ ազգային պատուիրակութիւնը պաշտօն յանձնեց օտար եւ հայ մասնագէտներէ բաղկացած յանձնախումբի մը` թրքահայութեան մինչեւ Մեծ եղեռնը ունեցած հարստութիւնը գնահատելու գործը: Մանրակրկիտ եւ բարեխիղճ ուսումնասիրութիւններէ ետք յանձնախումբը վերջնապէս եւ միաձայն յանգեցաւ այն եզրակացութեան, որ Թուրքիոյ յափշտակած հայկական հարստութեան արժէքը կը հասնի 3,750 միլիոն տոլարի, այսինքն 3 միլիառ 750 միլիոն:
Յանձնախումբը մանրամասնօրէն պրպտած է եւրոպական եւ ամերիկեան առեւտրական եւ տնտեսական պարբերաթերթերը, ուր Թուրքիոյ տնտեսական եւ արդիւնաբերական գործառնութիւնները պատկերացուած են հայերու, թուրքերու, հրեաներու, լըւանթէններու եւ այլ օտարներու կապակցութեամբ:
Ճէյմս Ճերարտ, որ այդ օրերուն Հայաստանի օգտին աշխատող Ամերիկեան կոմիտէի նախագահն էր, կը գրէ.
«Հայերու հարստութեան կորուստը, որ գնահատուած է յատուկ փորձագէտներէ բաղկացած յանձնախումբի կողմէ, կը ներկայացնէ 3,750 միլիոն տոլարի գումար մը»:
Հայաստանի պատուիրակութեան նախագահ Ա. Ահարոնեան Սեւրի դաշնագիրը ստորագրող պետութեանց արտաքին նախարարներու ուղղուած իր յուշագիրին մէջ ի միջի այլոց կը նկատէ.
«Իսկ ի՞նչ կը վերաբերի Թուրքիոյ հայերու պապենական ժառանգութեան` վանքեր, եկեղեցիներ, դպրեվանքեր, մենաստաններ, յիշատակարաններ, մատենադարաններ արուեստի հաւաքածոներ եւ այլն, որոնց արժէքը կը հասնի հարիւրաւոր միլիոններու, նաեւ անձնական ստացուածքը` այն հայերուն, որոնք մինչեւ Եղեռնը Թուրքիա կը բնակէին, այս ամէնը գնահատուած է 3,750 միլիոն տոլար, կողոպտուած, յափշտակուած կամ գրաւուած թուրք կառավարութեան կողմէ»:
Այս գումարը, որ մեր անժամանցելի իրաւունքն է, իբրեւ անժամանցելի մասը Հայ դատին, այսօր, յիսուն տարի ետք, իր բաղադրեալ տոկոսով բազմապատկուած, հասած է 37.145.641.595 (37 միլիառ) տոլարի: Այս հաշիւը հանուած է ելեկտրոնային հաշուեմեքենայով, մասնագէտի մը կողմէ, տարեկան 5 բաղադրեալ տոկոսով:
Մենք 5 տոկոսով հաշուարկեցինք, որովհետեւ թէ՛ Մեծն Բրիտանիա եւ թէ՛ Միացեալ Նահանգներ Հայաստանի Հանրապետութեան ըրած իրենց փոխատուութեան գումարները մինչեւ այսօր կը պահեն իրենց հաշուեմատեաններու մէջ 5 տոկոս տարեկան բաղադրեալ շահով:
Միացեալ Նահանգներու կառավարութիւնը 47 տարի առաջ մեզի փոխ տուած է 11 միլիոն 959 հազար 917 տոլար. տարեկան 4 տոկոսի հաշուով, այսօր մեզմէ կը պահանջէ 38 միլիոն 758 հազար տոլար, իսկ Մեծն Բրիտանիա 5 միլիոն սթերլինի փոխարէն, 5 բաղադրեալ տոկոսով, պահանջ կը ներկայացնէ 47 միլիոն 529 հազար 855 ոսկի սթերլին:
Պէտք չէ մոռնալ, որ Թուրքիոյ պարտքին, մեզմէ կորզուած հարստութեան պատասխանատուն միայն Թուրքիան չէ, այլ նաեւ այն պետութիւններն են, որոնք մեր ապահովութիւնը երաշխաւորած էին:
«Գուսան» Երգչախումբը
Կոմիտաս Պոլսոյ մէջ իր առաջին համերգները տուեր էր աճապարանքով: Քանի մը շաբթուան փորձերով երեք հարիւր հոգի կրցեր էր հանել բեմ: Իր մոգական ուժը միայն կրնար հապճեպ կազմուած այդ խումբով յափշտակել Պոլիսը:
Եւրոպայէն դառնալէ ետք իր առաջին մտահոգութիւնը եղաւ մարզուած մնայուն խումբ մը ունենալ:
1912 փետրուարին Պոլսոյ թերթերը կը գրէին.
«Կազմուելու վրայ է, Կոմիտաս վարդապետի ղեկավարութեամբ, գեղարուեստական երգեցիկ խումբ մը: Մասնակցիլ ուզողները պէտք է նկատի ունենան հետեւեալ պայմանները. Ա) Իգական սեռը 16 եւ արականը 18 տարեկանէն վեր պէտք է ըլլան: Բ) Կը պահանջուի ձայն եւ լսողութիւն: Գ) Խումբը պիտի ըլլայ մնայուն: Դ) Խումբին անդամները առանց թոյլտուութեան ուրիշ տեղեր պիտի չկարենան երգել: Ե) Մասնակցողները ընկերութիւն մը պիտի կազմեն որոշ կանոններու ենթակայ: Զ) Պիտի սորվին եւ ուսանին ձրիապէս եկեղեցական եւ աշխարհիկ ազգային եւ օտար երաժշտութենէն հատընտիրներ: Է) Պիտի աւանդուի նաեւ եւրոպական տարրական երաժշտութիւն, խմբական շնչամարզութիւն, ձայնամարզութիւն, ձայնական առողջապահութիւն, երգական վերլուծութիւն եւ երաժշտութեան համառօտ ընդհանուր պատմութիւն: Ը) Ժողովատեղին է Բերա, «Էսայեան» վարժարանի սրահը: Դասերը պիտի սկսին կէսօրէն ետք, 4:30-ին իգական եւ 5:30-ին արական սեռի համար, մէկ ժամ օրընդմէջ, իսկ կիրակի օրերը` բոլորը միասին: Թ) Մասնաւոր դաս (ձայնամարզութիւն, շնչամարզութիւն, ձայնական առողջապահութիւն, երգեցողութիւն, ներդաշնակութիւն, խմբավարութիւն) կրնան առնել միայն երաժշտական ընդունակութեամբ օժտուածները: Այդպիսիներէն միայն չունեւորները` ձրի:
Այս խումբը հիմնուելիք հայ երաժշտանոցին նախաքայլը պիտի ըլլայ («Ազատամարտ», 1912):
Ու ահա այդ օրերէն կը թուագրուի մնայուն երգչախումբը, զոր Կոմիտաս կազմեց ու մարզեց Պոլսոյ մէջ:
Առաջին իսկ ծանուցումը բաւ է եղեր, որ երիտասարդներու եւ պատանիներու ստուար խումբ մը իրեն վազէ Պոլսոյ բոլոր թաղերէն:
Երգչախումբը «Գուսան» մկրտեց ան ու սկսաւ իր դասերուն:
«Գուսան» երգչախումբին կորիզը Կեդրոնականի հին եւ նոր սաներն եղան, առաւելապէս անոնք, որոնք մարզուեր էին ատենին Չիլինկիրեանի եւ Մանասի ձեռքին տակ: Բայց Կոմիտաս կարիք ունէր իգական ուժերու ալ, եւ այդ ուժերը անոր հայթայթեց առաւելապէս Բերայի «Էսայեան» վարժարանը` վարդապետին տրամադրութեան տակ դնելով ուսուցչուհիներու ամբողջ խումբը եւ աղջկանց լրացուցիչ դասընթացքի երեք դասարանները:
Սխալ պիտի ըլլար կարծել, թէ «Գուսան» երգչախումբը առաջին իսկ օրէն իբրեւ կատարելութիւն մը կը ներկայանար: Ճիշդ է, որ զտումէ մը անցած էին այն 300 երգիչներն ու երգչուհիները, որոնցմով Կոմիտաս կազմեր էր իր առաջին համերգները Պոլսոյ մէջ: Բայց այդ զտուած խումբին մէջ անգամ փոքր թիւ մը չէին կազմեր երաժշտական հիմնական կրթութենէ զուրկ տարրերը, եւ եթէ «Գուսան»-ը իր առաջին համերգներէն իսկ տպաւորութիւն թողուց, այդ բանը ան պարտական էր խումբ մարզելու եւ վարելու մէջ Կոմիտասի ունեցած մոգական ուժին:
Յ. Ճ. ՍԻՐՈՒՆԻ
