Խմբագրական
Լիբանանի Ընկերային
Տագնապը
Ընկերային պահանջներու ալիք մը ծայր տուած է Լիբանանի մէջ: Գործադուլները իրարու կը յաջորդեն: Հազիւ սենտիքա մը մասնակի գոհացում ստացած` ուրիշ մը կը ցցէ գլուխը, քիչ մը աւելի առաջ երթալով, առաւելագոյնը պահանջելով` նուազագոյնը ձեռք բերելու համար:
Կառավարութիւնը, յաճախ դատաւոր եւ իրաւարար, երբեմն սպառնալիքով, երբեմն ալ տարտամ խոստումներով կը յաջողի հարցը փակել ժամանակաւոր լուծումով մը:
Սակայն ոչ ոք կը մօտենայ հարցին, ըստ էութեան, թէեւ բոլորն ալ գիտեն, թէ ի՛նչ է հիմնական պատճառը այն խլրտումներուն, որոնց թատերավայր կը հանդիսանայ Լիբանան` ժամանակէ մը ի վեր:
Մեր երկրին մէջ կարելի չէ գտնել մարդ մը, որ կողմնակից չըլլայ ընկերային արդարութեան: Թէ՛ ունեւորը, որ ոսկիներու վրայ նստած է, եւ թէ՛ չունեւորը նոյն լեզուն կը գործածեն, երբ կը խօսուի ընկերային արդարութեան մասին: Բայց մինչ, առաջինին համար,այդ ցանկութիւնը խօսքի սահմանէն անդին չ՛անցնիր, միւսը` այն, որ հազիւ ծայրը ծայրին կը բերէ, դառնութեամբ կը նկատէ, որ բոլոր խոստումները կը մնան սահմանին միւս կողմը` անկարելի երազի մը պատկերով:
Եթէ ասոր վրայ աւելցնենք նաեւ այն արհեստական բանավէճը, որուն լծուած են ոմանք «աջ»-ի եւ «ձախ»-ի պատմութեամբ, կ՛ունենանք այն աննախանձելի վիճակը, որուն մատնուած է երկիրը` ընկերային գետնի վրայ:
Լիբանանի մէջ «աջ»-ի ու «ձախ»-ի խնդիր չկայ, որքան ալ այս հաստատումը հաճելի չթուի գաղափարական մարզանքներու սիրահարներուն: Կայ ընկերային արդարութեան խնդիր մը, որ շուտափոյթ լուծումի մը կը կարօտի: Շուտափոյթ, որովհետեւ այս երկրին կարգ մը լուսամիտ ղեկավարներուն կարծիքով, եթէ այդ խնդիրը ժամանակին չլուծուի, կրնայ անհաճոյ անակնկալներու առջեւ դնել ո՛չ միայն հանրային իշխանութիւնները, այլ` մասնաւորաբար անոնք, որոնք առաւելագոյն չափով կ՛օգտուին Լիբանանի ազատական վարչակարգէն, բայց իրենց անհաշուելի շահէն արդար բաժին մը չեն հաներ անոնց, որոնք այս երկրին բնակչութեան ութսուն տոկոսը կը կամեն:
Այս կացութեան առջեւ «աջ»-ը, «ձախ»-ը, «կեդրոն»-ը պարապ, իմաստէ զուրկ բառեր են: Պնդել` այդ բառերուն բացարձակ կամ յարաբերական իմաստին վրայ, կը նշանակէ երբեք գաղափար չունենալ այն իւրայատուկ կացութեան եւ դիրքին մասին, որ Լիբանանինն է, յատկապէս` Միջին Արեւելքի մէջ: Զանգուածները կարելի չէ սնամէջ բառերով եւ նոյնքան անիմաստ լոզունգներով խանդավառել, մանաւանդ` երկրի մը մէջ, որուն բնակչութեան գլխաւոր յատկանիշը կը կազմէ գործնականին ըմբռնումը:
Ժամանակը եկած է, որ այս կացութեան պատասխանատուները մտածեն արմատական լուծումներու մասին: Մտածեն մանաւանդ անոնք, որոնք ներկայի վայելքը գրաւական կը նկատեն ապագայի ապահովութեան: Եթէ քիչ մը աւելի շրջահայեաց ըլլան, անպայման պիտի կրնան տեսնել, թէ ո՛ւր է իրենց իսկական շահը:
Վերջերս լրագրող մը, օտար, Պէյրութը կը նմանցնէր Թանժէի: Եթէ խօսքը առեւտուրի ազատութեան մասին է, կ՛ընդունինք, բայց` մասամբ: Իսկ եթէ կ՛ակնարկուի անիշխանութեան, շատ մը տուեալներ ունինք մերժելու:
Բայց այս մերժումը բաւական չէ: Ինչ որ մեր աչքէն կը խուսափի, կրնայ տեսած ըլլալ օտար մը, որուն լաւագոյն հերքումը տուած կ՛ըլլանք, եթէ ժամանակին եւ այս երկրին ինքնայատուկ պայմաններուն պատշաճ լուծում մը կարենանք տալ հրատապ խնդիրներուն:
Այլապէս, դժգոհութիւնները կրնան պարարտ հող ստեղծել տարրերու համար, որոնք առիթի կը սպասեն խռովելու համար այս երկրին անդորրութիւնը:
Աբխազիոյ Հայ Գաղութը
Աբխազիոյ Ինքնավար Հանրապետութիւնը կը մտնէ Վրաստանի Խորհրդային Հանրապետութեան կազմին մէջ: Ունի 8.700 քառ. քմ տարածութիւն եւ շուրջ կէս միլիոն բնակիչ, որուն 130 հազարը` հայեր:
Մայրաքաղաքն է Սոխում, որ ունի 2500 տարուան անցեալ: Հիմնուած է յոյներու կողմէ, ՔԱ 5-րդ դարուն: Նախապէս կոչուած է Դիոսկուրիա, ապա` Սեւաստոպոլիս, աբխազները կ՛անուանեն Ակվա:
Վաճառաշահ քաղաք մը եղած է Սոխում: 2000 տարի առաջ Սեւ ծովու ափին գտնուող առեւտուրի այս մեծ կեդրոնին մէջ կը հաւաքուէին բազմաթիւ երկիրներէ 300 ազգերու ներկայացուցիչներ, որոնք կը խօսէին 130 թարգմանիչներու օգնութեամբ: Այն ատեն բոլոր թարգմանիչները պարտադրաբար պէտք էր տիրապետէին յունարէնին եւ հայերէնին:
Սքանչելի բնութիւն ունի Աբխազիան: Բայց ամենազարմանահրաշը Նոր Աֆոն քաղաքն է: Աբխազական զրոյցը կ՛ըսէ, թէ Աստուած եօթը օրէն ստեղծած է Աֆոնի բնութիւնը, իսկ եօթը օրուան մէջ ալ` աշխարհի մնացեալ մասը:
Ատեն մը Աֆոնի մէջ կը նստէր աբխազներու քաջ իշխան Գիւտը: Անոր հարսանիքի հանդիսութեան ընթացքին թշնամին կը յարձակի Աֆոնի վրայ:
Աֆոնի մէջ ապրող հայերը զօրագունդ կը կազմեն եւ կը դիմագրաւեն հակառակորդին: Թշնամին կը պարտուի: Իշխան գիւտ միայն յաջորդ օր կ՛իմանայ, որ իր խաղաղ հարսանիքը պարտական է հայերուն: Կիրճը, ուր կռուած են հայերը, մինչեւ այսօր ալ կը կոչուի Հայկական:
Աբխազիոյ հայերը կ՛ապրին երկրի գրեթէ բոլոր շրջաններուն մէջ` Գագրա, Գուդուաթա, Սոխում, Գուլրիպշ, Օչամչիր, Կալի: Հայաբնակ վայրերու թիւը կը հասնի 80-ի:
Սոխումի հայերուն թիւը կ՛անցնի 25 հազարը: Հայկական մեծ բնակավայրեր են` Լաբրան, ուր կը բնակին 1500 հայեր, Արագիչը` 2000 հայեր, հայկական Աթարան` 3000, Շահումեանովկան 3000, Բոգոպոստան` 4000, վերին Գուլրիպշը` 2000, Գուդաութան` 2000, Ծեբելդան` 4000, Պսիրցխան` 2000, Գումիստան` 2000, Մծարան` 2000, Գագրան` 7000, Բագնարին` 2000, Գանթիադին` 2500 եւ այլն:
Հայերը մեծ մասամբ կը զբաղին գիւղատնտեսութեամբ: Գագրայի 17 համայնական տնտեսութիւններու եւ պետական տնտեսութիւններու մէջ աշխատողներուն 80 տոկոսը հայեր են:
Թէյ, եգիպտացորեն, մերձարեւադարձային զանազան ցանքեր աճեցնող հմուտ վարպետներու շարքին մէջ հայերը մեծ թիւ կը կազմեն:
Աբխազիոյ հայաբնակ գիւղերուն մէջ խօսակցութեան եւ պաշտօնական գրագրութեան լեզուն հայերէնն է: Շարք մը համայնական տնտեսութիւններ ու պետական տնտեսութիւններ կը կրեն Ստեփան Շահմունեանի, Յովհաննէս Թումանեանի եւ ուրիշ հայ մեծ գործիչներուն անունները:
Գագրա քաղաքի փողոցներէն ոմանք կը կոչուին հայկական անուններով` «Սայաթ Նովա», «Բոստանջեան» եւ այլն: Քաղաքի մեծ առողջարաններէն մէկը կը կոչուի «Արմենիա»:
Աբխազիոյ հայերուն մեծ մասը Արեւմտեան Հայաստանի Համշէն գաւառէն են: Գաղթած են 80-90 տարի առաջ: Մինչեւ այսօր պահած են Համշէնի բարբառն ու սովորութիւնները: Կանոնաւոր կերպով կը ստանան Հայաստանի մէջ լոյս տեսնող գիրքերը, թերթերն ու ամսագրերը:
Հայ երեխաներուն մօտ 90 տոկոսը կը յաճախեն հայկական դպրոցներ: Ունին 105 հայկական դպրոցներ, որոնց 49-ը` տարրական, 36-ը` ութամեայ եւ 20-ը` միջնակարգ:
Սոխումի շրջանը ունի 22 դպրոց, Գագրայի շրջանը` 29, Գուլրիպշի` 30, Գուդաութայի` 16 եւ Օչամչիրի` 8:
Դպրոցներէն 71-ը ունին 100-էն նուազ աշակերտ, 21-ը` 100-էն մինչեւ 200, 12-ը` 200-էն մինչեւ 600, իսկ ամէնէն մեծ հայկական դպրոցը` Սոխումի թիւ 9 հայկական միջնակարգ դպրոցը ունի 1038 երկսեռ աշակերտ:
105 դպրոցներու աշակերտութեան ընդհանուր թիւն է 11.013:
Նոր ուսումնական տարեշրջանին պիտի աւելնան ինը դասարաններ:
Այս 105 դպրոցներէն 97-ը լրիւ հայկական են: Մնացեալ ութ դպրոցները ունին խառն դասարաններ` հայկական, վրացական եւ ռուսական:
Հայկական դպրոցներու մէջ բոլոր առարկաներուն դասաւանդումը կը կատարուի հայերէնով, նոյն այն ծրագրով, ինչ որ ունին Հայաստանի դպրոցները:
Հայկական դպրոցներու շրջանաւարտները իրենց բարձրագոյն կրթութիւնը կը ստանան Երեւանի մէջ:
