Հայկական Հիւրասիրութիւն

ՊՕՂՈՍ ՇԱՀՄԵԼԻՔԵԱՆ

Հեռաձայնել ու հարցնել` «Հիւր կ’ընդունի՞ք»:

Նման սովորութիւն գոյութիւն չունէր այդ օրերուն Լիբանանի մէջ:

Հազուագիւտ էին հեռաձայն ունեցողները այդ ժամանակներուն:

Ամէն ընտանիք, ամսուան մէկ օրը, որոշուած թուական մը կը տրամադրէր հիւրեր ընդունելու: Իրենց մօտիկ բարեկամներն ու ծանօթները գիտէին այդ թուականը, եւ, ըստ «օրէնքի», ամսուան այդ օրը նախընտրելի էր, որ այցելեն, քանի տանտիրուհին հիւր ընդունելու պատրաստութիւններ տեսած` այդ օր տունը կը մնար, եւ իր բարեկամուհիները ընդունելով` հաճելի օր մը կ՛ունենար: Հեռաձայնները բաւական ընդհանրանալէն ետքն ալ հին սովորութիւնը կը շարունակուէր, սակայն կային այնպիսի անձեր, որոնք  որեւէ օր, որեւէ ժամուն, առանց ժամադրութեան, յանկարծ կը բախէին իրենց բարեկամին կամ ծանօթին տան դուռը:

«Այս կողմերէն կ’անցնէի, ըսի` բարեւ մը ըսեմ ու ճամբաս շարունակեմ»:

Նոյնիսկ ազնւութիւնը չէին ունենար հարցնելու. «Կարելի՞ է», «Հիւր կ’ընդունի՞ք», կամ` «Չե՞մ խանգարեր»:

Անկոչ հիւրերէն շատեր նոյնիսկ ուշադրութիւն չէին դարձներ իրենց այցելութեան ժամուն եւ տան դուռը կը բախէին կէսօր ժամանակ, երբ տնեցիք կը պատրաստուէին ճաշի նստելու, կամ` արդէն ճաշի սեղանի վրայ են:

«Հրամէ, միասին ճաշենք»-ը, ընդհանրապէս չէր մերժուեր:

Ճաշին կը յաջորդէր «մարսողական» սուրճը, բնականաբար` ծխախոտի ընկերակցութեամբ:

Կը պատահէր, որ այցելէին եւ տունը մարդ չգտնելով` «պարապը զարնէին»: Նախքան մեկնիլը պայման էր տնեցիներուն տեղեկացնել, թէ անկոչ հիւրեր ունեցած են, որոնք յուսախաբ վերադարձած են:

Լուացքի ունելի մը կը զետեղէին տան դրան բռնիչին` որպէս պատգամ, ըսելու` «Եկանք, տունը չէիք»:

«Եկանք»: Ովքե՞ր էին այդ եկողներ: Ո՛չ անուն, ո՛չ մականուն: Ամէն «պարապը զարնող» այցելու նոյն ձեւը որդեգրած էր` տեղեկացնելու իր անյաջող այցելութեան մասին: Կարծէք` մեծ յանցանք էր առանց ժամադրութեան անկոչ հիւր մը ակամայ ճամբած ըլլալը:

* * *

Խնայողութեան համար դրամատուներու մէջ հաշիւ բանալու սովորութիւնը տակաւին չէր ընդհանրացած:

Քանի մը իգականներէ բաղկացած «խնայողութեան ընկերութիւն» մը կը կազմէին եւ կու տային «Շիրքեթ» անունը:

Շաբաթական դրութեամբ հաւաքուած գումարը նոյնիսկ տոկոսով փոխ կու տային վստահելի անձերու, եւ տարեվերջին իւրաքանչիւր անդամ խնայած կ’ըլլար կոկիկ գումար մը:

«Շիրքեթ»-ի անդամ կիները, շաբաթը անգամ մը, կարգով, կը հաւաքուէին իրենց անդամներէն մէկուն տունը:

Հիւրասիրութիւնները կը սկսէին «Բարի եկաք»-ի ու կ’աւարտէին «Երթաք բարով»-ի սուրճերով, որոնց հետ ծխախոտ հրամցնելը պայման էր:

«Սալոն»-ի կեդրոնի սեղանին վրայ ափսէի մը մէջ շարուած կ’ըլլային ամէն տեսակի ծխախոտեր: Նոյնիսկ ծխելու սովորութիւն չունեցողները «չմերժելու համար» հատ մը կը վառէին:

Ընդհանրացած սովորութիւն էր «լոխում»-ով «Ղանտուր» պիսքուիթներով «սանտուիչ»-ի հիւրասիրութիւնը, որուն կը յաջորդէր թութի կամ կիտրոնի օշարակները:

«Փնտռուած» հիւրասիրութիւն էր նաեւ, վրան քանի մը կտոր ընկոյզով կամ սնուպարով կաթնապուրը:

Տօնական օրերու հիւրասիրութիւնները շատ աւելի ճոխ կ’ըլլային:

Սուրբ Ծնունդի տօնը շնորհաւորող այցելուներուն կը հրամցուէր մատնոցէն քիչ մը աւելի մեծ, փոքրիկ բաժակներով քոնեակ եւ նուշով պատուած շաքար, կամ շոքոլա` խմիչքէն ետք «բերաննին անուշցնելու»:

Զատկուան տօներուն նմանապէս կը հրամցուէին քոնեակն ու շաքար-շոքոլան, առաւել` Զատկուան «քեխկէ», եւ ներկուած հաւկիթ մը` այցելուին ընկերակցող փոքրիկին (կամ փոքրիկներուն):

* * *

Զուտ լիբանանեան սովորութիւն էր «սըպհիյէ»-ն, զոր հայ իգականները երկար տարիներ որդեգրած էին:

Այդ շրջանին հազուագիւտ էին գործի գացող կիները: Ամէն առաւօտ դրացիի մը տունը հաւաքուելով` գաւաթ մը սուրճի շուրջ զրուցելու լաւագոյն ձեւն էր: Սուրճին անբաժան մասնիկն էր ծխախոտը:

Առաւօտներու իգականներու իրարու այցելութիւնը կ’անուանէին «սըպհիյէ», որ կու գայ արաբերէն «սապահ» բառէն, որ կը նշանակէ առաւօտ:

Բնականաբար ներկայ չեմ եղած իգականներու «սըպհիյէ»-ի մը, սակայն կրնամ ենթադրել անոնց խօսակցութեան նիւթը: Քիչ մը հեռատեսիլի յայտագիրներու քննարկում, քիչ մը բամբասանք, քիչ մըն ալ իրենց չհասկցած քաղաքական անցուդարձերու «վերլուծում»:

«Սըպհիյէները շատ չէին երկարեր: Առաւելագոյնը` կէս ժամ, ապա իւրաքանչիւրը կ՛անցնէր իր գործին` տունը կարգի դնել, ու ապա` ճաշի պատրաստութիւն:

Դուրսէն ճաշ ապսպրելու սովորութիւն տակաւին գոյութիւն չունէր:

Ներկայիս իգականները բոլորն ալ աշխատող են, եւ կը կասկածիմ, որ այդ սովորութիւնը տակաւին կը շարունակուի: Եթէ հանգստեան կոչուած տարեց տանտիկիններ, եթէ տակաւին հաւատարիմ են այդ «աւանդութեան», այդ ուրիշ հարց:

Շաբաթը անգամ մը տարբեր տեսակի «հաւաք»-ներ կը կազմակերպէին հաւատացեալ եւ ապաշխարած կիներու խմբակներ: Վստահաբար ո՛չ սուրճ, ո՛չ ալ ծխախոտ կը հրամցուէր: Հաւանաբար թէյ եւ` կտոր մը անուշեղէն:

Քանի մը ժամ միասին կ’անցընէին` Աւետարան կամ Աստուածաշունչ կարդալով: Փողոցէն անցած ժամանակ յաճախ ականջնիս կը հասնէր նաեւ իրենց երգեցողութիւնը:

«Յիսուսի ենք այսօր»:

* * *

Մեր շէնքը բնակող կին մը, աղջիկները ամուսնացուցած, ամուսինը գրեթէ միշտ տունէն բացակայ, իր ձանձրոյթը փարատելու որպէս միջոց` ժամանակը կ’անցընէր կարգով դրացիներուն տուները այցելելով:

Կարծես նախապէս ծրագրուած ըլլար «յայտագիր»-ը, թէ ո՛ր օրը, ո՞ր ժամուն, ո՞ր դրացիին պիտի այցելէր:

Մեզի վերապահած էր շաբաթ օրերը, երեկոյեան ժամը 8-ին, ճիշդ այդ ժամուն, երբ կը սկսէր հեռատեսիլի ամենասիրած եւ լման շաբաթ մը անհամբեր սպասած երաժշտական փել-մել յայտագիրը, որ իր տեսակին մէջ միակն էր այդ շրջանին:

Հազիւ մեր տունէն ներս մտած, տակաւին չնստած, աչքերը հեռատեսիլին, կը սկսէր հրամաններ արձակել. «Այս պարապ բաները դիտելու` մարդավարի բան մը բացէք ալ դիտենք»: «Մարդավարի բաները» արաբական յայտագրէն, «Ապու Մըլհեմ» կամ «Ապու  Սելիմ»-ն էր: Լման շաբաթ մը անհամբեր սպասած յայտագիրս, ակամայ, կը զիջէի, եւ ստիպուած` կը դիտէի «մարդավարի» յայտագիրները:

Յաջորդ շաբաթ օր թատրոնի նոյն արարը կը կրկնուէր:

Վերջապէս օր մը յանդգնութիւնը ունեցայ պնդելու, թէ  ի՛մ նախընտրած յայտագիրս պիտի դիտեմ:

Այդ օրուան այցելութիւնը վերջինը եղաւ:

* * *

Հայկական հիւրասիրութիւններուն ամենաճոխն է հայաստանեանը:

Նոյնիսկ ներկայիս` «Զանգելու ի՞նչ հարկ կայ, ա՛յ մարդ»:

Օրական 24 ժամ իրենց տան դուռը բաց է, եւ` հիւր ընդունելու պատրաստ:

Պարզ այցելութիւն մը անմիջապէս կը վերածուի կեր ու խումի: Գաւաթ մը սուրճով հիւր ճամբելը, ամենամեծ անարգանքն է հայաստանցիին համար:

Այցելու հիւրին հետ «հաց ուտել»-ը պայման է:

Խմիչք (հայկական քոնեակ կամ վոտքա), խորոված, մրգեղէններու տեսակներ իրարու կը յաջորդեն: Գրեթէ «պայթելու» վրայ ես, երբ կը հասնին անուշեղէնները. «Այս մէկը ես սարքած եմ, անպայման համտեսիր», «Էս մէկալը` «Նափոլէոն», շատ լաւն ա, մեր հարսն ա սարքել»:

Մերժելը անարգանք է:

Մասնակցիլը` տանջանք:

Ի՜նչ մեծ տարբերութիւն` հայկական եւ ամերիկեան հիւրասիրութիւններու միջեւ:

Օտարներուն մօտ անկարելի է առանց հեռաձայնելու եւ ժամադրուելու այցելու ընդունիլը: Հազիւ ժամանած` «Սուրճ մը կրնա՞մ հրամցնել»:

Մերժումի պարագային, «ստիպել» բայը գոյութիւն չունի իրենց մօտ:

Հազուադէպ երեւոյթ է սուրճէն զատ տարբեր հիւրասիրութիւն մը: Հաւանաբար գաւաթ մը ջուր, եթէ այցելուն ծարաւ է: Կը պատահի նաեւ, որ «Քոք» կամ «Փեփսի» մը հրամցնեն, սակայն` ոչ յաճախ:

Ամենաերկար նստող հիւրը առաւելագոյնը կէս ժամէն պէտք է մեկնի:

Հայերուս քով հիւրը ճամբու դնելն անգամ արարողութիւն է: Կը սպասենք մինչեւ ինքնաշարժ նստիլը, ապա ինքնաշարժը բաւական մը հեռանալէն ետք է, որ մեր տան դուռը կը գոցենք, իսկ ամերիկացին, այցելուն հազիւ ոտքը տան դրնէն դուրս դրած, արդէն դուռը փակած է:

«Դարձեալ հրամեցէք» գոյութիւն չունի իրենց մօտ:

Գործատեղիիս մէջ սեւամորթ գործընկերոջ մը աղջիկը վկայուած է երկրորդական  վարժարանէն, եւ հաւաքոյթ մը կազմակերպած են իրենց տան պարտէզին մէջ:

Երկուշաբթի առաւօտ, տակաւին գործի չսկսած, «բերնին ջուրերը» վազելով, մեզի կը նկարագրէ հաւաքոյթի «ճոխ» սեղանը:

«Միայն տեսնէք, որքան առատ էին ուտելիքները.

փիցցա, հեմպըրկըր, հաթ տակ, քոք, փեփսի, ո՞ր մէկը յիշեմ:

«Պաղպաղակ ալ կա՞ր», հարցուցի` դէմքիս ապշած երեւոյթ մը տալով:

Չպատասխանեց, ինչ որ ենթադրել կու տայ, թէ այդ մէկը բացակայ էր:

Եթէ պատահմամբ օր մը առիթը ունենայ ներկայ գտնուելու հայկական հարսանիքի մը ընդունելութեան, անկասկած լման տարին այդ մասին պիտի պատմէ իր հարազատներուն ու բարեկամներուն:

Փիցցա, հեմպըրկըր եւ հաթ տակ գոյութիւն չունին հայկական սեղաններու վրայ: Փոխարէնը` կարելի է գտնել…

Շարքը շա՜տ երկար է:

Լոս Անճելըս, 2016