ՀՅԴ «Նիկոլ Դուման» կոմիտէի քարոզչական յանձնախումբին կազմակերպած` հայ ազգային- ազատագրական պայքարի գործիչ, հայդուկապետ Նիկոլ Դումանի խօսքին ու գործին նուիրուած ձեռնարկը, որ կը կրէր «Նիկոլ Դուման 100 տարի ետք» խորագիրը, տեղի ունեցաւ երէկ` երեքշաբթի, 31 մայիս 2016-ին, երեկոյեան ժամը 8:00-ին, «Յակոբ Տէր Մելքոնեան» թատերասրահին մէջ:
Լիբանանի եւ Հայաստանի քայլերգներու յոտնկայս ունկնդրութեամբ ձեռնարկը սկիզբ առաւ: Կազմակերպիչ յանձնախումբին կողմէ բացման խօսքը ուղղեց Ժաք Յակոբեան: Ան իր խօսքին սկիզբը կարդաց 1905-1906 հայ-թաթարական կռիւներուն ղեկավար դերակատարութիւն ստանձնած Նիկոլ Դումանի պատրաստած զեկուցումներէն մէկէն մաս մը եւ մատնանշելով Դումանի խօսքի բովանդակութեան այժմէականութիւնը ըսաւ. «Հայութեան գոյութեան սպառնացող մարտահրաւէրները ամէն տեղ են` Հայաստանի, Արցախի թէ սփիւռքի տարածքին: Նիկոլ Դումանի զեկուցումին ընդմէջէն յստակօրէն կը յանգինք այն եզրակացութեան, որ որեւէ աշխատանք յաջողութեամբ կրնայ պսակուիլ, երբ նպատակը պարզ է, միջոցները` բաւարար, գործը` լաւ կազմակերպուած, իսկ ղեկավարութիւնը` ձեռնհաս անհատներու կամ մարմիններու համերաշխ ձեռքերուն մէջ: Միայն այն ժամանակ, ըստ Նիկոլ Դումանի, հայութիւնը կրնայ ձեռնհասօրէն դէմ դնել իրեն սպառնացող քաղաքական եւ զինուորական մարտահրաւէրներուն»:
Բացման խօսքէն ետք Նիկոլ Դումանի կեանքն ու գործունէութիւնը ներկայացնող տեսերիզ մը ցուցադրուեցաւ ներկաներուն, ապա` Վարդան Ազնաւուրեան ապրումով ասմունքեց Համօ Սահեանի «Կը գամ» բանաստեղծութիւնը:
Ելոյթ ունեցան նաեւ հայրենի տուտուկահար Արսէն Պետրոսեան եւ իր ընկերները:
Օրուան պատգամը փոխանցեց Կարօ Յովհաննէսեան: Իր խօսքին ընթացքին ան ներկայացուց Նիկոլ Դումանի առանձնայատկութիւնները` իբրեւ հայդուկապետ, ղեկավար, զինուորական եւ առաքինի դաշնակցական, մէջբերելով Ն. Դումանի խօսքերէն, գաղափարներէն եւ ազգային – յեղափոխական գործունէութենէն հատուածներ ու դրուագներ: Կ. Յովհաննէսեան ըսաւ, թէ ի ծնէ զինուորական մը եղած է Ն. Դուման, միաժամանակ` իրապաշտ մտաւորական մը: Ան ունեցած է զինուորականի մը համար պահանջուած բոլոր յատկութիւնները, յանդուգն եղած է եւ վճռական. գիտցած է նաեւ քաջութեան միացնել հնարագիտութիւնը, նշեց Կ. Յովհաննէսեան, ապա ըսաւ. «Դումանի առասպելական հռչակումը եւ հերոսական մեծութեան գաղտնիքը պէտք է փնտռել անոր «Ղարաբաղի լեռնականի պողպատէ կամք»-ին մէջ»:
Պատգամախօսը յայտնեց, որ Նիկոլ Դումանի անունն անգամ յարգանք ու վախ պատճառած է հեռաւոր շրջաններուն մէջ. ահ ու սարսափ` թշնամիներուն մօտ: Քիւրտերը պատկերացուցած են զինք իբրեւ գերբնական մէկը, որուն տասը մատներէն կրակ ու փամփուշտ կ՛արձակուէին:
Նիկոլ Դումանի ունեցած քարիզման իր արտաքին, ֆիզիքական կերպարանքին մէջ չէ, անոր քարիզման իր գործին մէջն է: «Ան եղած է շատերու պաշտամունքի առարկան», ըսաւ Կ. Յովհաննէսեան, ապա աւելցուց, թէ ինչպէ՛ս Ն. Դուման մեծ ուշադրութիւն կը դարձնէր ֆետայիի բարոյական նկարագիրին: Զինուորը, ֆետային պէտք է ըլլար բարոյապէս մաքուր եւ ժողովուրդի ծառան: Պէտք չէ շահագործեր իր հանգամանքը եւ բեռ ըլլար ժողովուրդին:
Պատգամախօսը դիտել տուաւ, որ Ն. Դումանի բոլոր տեսութիւնները հիմնուած են կեանքի փորձառութեան վրայ: Դաշնակցականի տիպարը կը հարստանայ, կը մեծնայ Նիկոլ Դումանով, յատկապէս անոր կարգապահութիւնը նկատի առնելով:
Նիկոլ Դումանի գործունէութիւնը հեռու եղած է ցուցադրական-արտաքին փառքէն: Փառամոլութիւններ չէ ունեցած: Ինքզինք չէ ցուցադրած:
Կարօ Յովհաննէսեան իր խօսքը եզրափակեց նշելով .«Նիկոլ Դուման մը չունինք այսօր մեր հասարակութեան մէջ: Դումանի պէս մարտիկ-մտաւորական մը քիչ կը ծնի ժողովուրդներու պատմութեան մէջ: Սակայն Նիկոլ Դումանները այսօր ողջ են, այսօր ողջ է Նիկոլ Դումանութիւնը: Ն. Դումանի ոգին կը սաւառնի Արցախի երկնակամարին վրայ եւ մուտք կը գործէ Արցախի իւրաքանչիւր ազատամարտիկի հոգիին մէջ: Նիկոլ Դումանութիւնը կայ, երբ աշխարհով մէկ հայութիւնը նիւթապէս, բարոյապէս ու ֆիզիքապէս կողքին կը կենայ Արցախին: Այնքան ատեն որ կան Նիկոլ Դումանները, կայ Նիկոլ Դումանութիւնը: Այսօրուան ազատամարտիկները` ուս-ուսի տուած իրենց խրամատներուն մէջէն, հողին տակէն ու վրայէն Ձէնով Օհանի ձայնով կը գոռան ազրպէյճանցիներուն երեսն ի վար. «Դուք անցաւոր էք, մենք տանտէր, ձեզի նման շատեր եկան ու անցան: Դուք ալ կ՛անցնիք եւ Արցախը կը մնայ հայկական»:
Նախքան ձեռնարկին աւարտը տուտուկահար Արսէն Պետրոսեանի գլխաւորած հայրենի եռեակը դարձեալ ելոյթ ունեցաւ:
Ձեռնարկը փակուեցաւ «Մշակ բանուոր» քայլերգով: