«Ազդակ»-ի խմբագրատան կազմակերպած մամլոյ լսարաններու ծիրին մէջ երէկ` երկուշաբթի, 21 մարտ 2016-ին, երեկոյեան ժամը 7:00-ին, «Ազդակ»-ի «Ժիրայր Պուտագեան» մամլոյ ուսումնասիրութեան կեդրոնին մէջ տեղի ունեցաւ հանդիպում-զրոյց մը` «Ցեղասպանութեան ընկալումի հարցեր եւ նոր մարտահրաւէրներ» նիւթով:
Ձեռնարկին ողջոյնի խօսքով հանդէս եկաւ «Ազդակ»-ի միջազգային լուրերու խմբագիր Վահրամ Էմմիեան: Ան իր խօսքին սկիզբը ակնարկ մը նետելով Սուրիոյ եւ Իրաքի մէջ ՏԱՀԵՇ-ի ոճիրներուն, նշեց, որ Միացեալ Նահանգներու Ներկայացուցիչներու տունը կոչ ուղղած է ՄԱԿ-ին քրիստոնեաներուն դէմ բռնութիւնը ոչ միայն ցեղասպանութիւն նկատելու, այլեւ ատոր վերաբերելու ինչպէս կը վերաբերի զինուորական յանցագործութիւններուն հետ: Ան ըսաւ, թէ ՏԱՀԵՇ-ի կողմէ գործուած արարքները եւ յանցագործները հաշուետուութեան կանչելու միտումները կու գան ընդգծելու «ցեղասպանութիւն» եզրի ընկալման հարցի կարեւորութիւնն ու այժմէականութիւնը, ապա հրաւիրեց Պոխումի համալսարանի «Սփիւռք-ցեղասպանագիտութիւն» գիտահետազօտական կեդրոնի տնօրէն դոկտ. Միհրան Տապպաղ, որպէսզի ներկայացնէ իր նիւթը:
Դոկտ. Միհրան Տապպաղ նախ խօսելով 1948-ին որդեգրուած «ցեղասպանութիւն» եզրին սահմանումին մասին` յայտնեց, որ անիկա քաղաքական ելեւէջներու արդիւնքն էր: Այսօր այդ եզրոյթի օգտագործումը պետութիւնները կը կատարեն մեկնելով քաղաքական շահերէ: Ան օրինակներով ցոյց տուաւ, թէ ինչպէ՛ս ցեղասպանութեան սահմանումը կամ բնութագրումը զուտ քաղաքական է: Ցեղասպանութիւնը չի բնութագրուիր ազգի մը կամ հաւաքականութեան բնաջնջումով: Ցեղասպանութիւնը մտադրութիւնն է: Հաւաքական ցեղասպանութիւններ միշտ ալ եղած են ժողովուրդներու պատմութեան մէջ:
Միհրան Տապպաղ ըսաւ, թէ ցեղասպանութիւնը պետութեան մը կողմէ որդեգրուած պատժամիջոցը չէ, այլ բնաջնջելով ազգ մը կամ հաւաքականութիւն մը տուեալ կողմը իր ինքնութիւնը կը կերտէ այդ արարքով, այլ խօսքով, ըսաւ ան, կողմի մը բնաջնջումը այլ կողմի մը ինքնութեան իրագործումն է:
Ինչ կը վերաբերի հայոց նորագոյն պատմութեան, 1894-1896-էն 1923 թուականներուն ինկած ժամանակաշրջանին հայ ժողովուրդի կոտորածները պէտք չէ դիտել իբրեւ շարունակական արարք: Հայոց ցեղասպանութիւնը, ըստ զեկուցաբերին, համիտեան ջարդերու շարունակութիւնը չէ, ապա յայտնեց, որ համիտեան ջարդերը ուղղակի պատժամիջոց էին, իսկ 1915-ի Ցեղասպանութիւնը` Երիտթուրքերու քաղաքականութիւն: Այս պարագային Երիտթուրքերու ինքնութեան սահմանման հիմքը իսլամն էր, եւ բնական էր, որ ոչ իսլամը մասնակից չդառնար իրենց տեսիլքին:
Փրոֆ. Միհրան Տապպաղ ըսաւ, թէ համիտեան ջարդերը գործադրուեցան այն ժամանակաշրջանին, երբ պետութիւնը իսլամականի սահմանումէն անցում կը կատարէր դէպի ազգայինը, այլ խօսքով` նշեց ան, օսմանականութիւնը թրքութեան տանող գաղտնի ճամբան էր:
Զեկուցաբերը կարեւոր նկատեց, որ Ցեղասպանութեան յստակ սահմանում տրուի:
Անդրադառնալով Ցեղասպանութեան մարտահրաւէրներուն` Միհրան Տապպաղ ըսաւ, թէ այս օրերուն թուրք գիտնականները եւ օսմանագէտները, հակառակ նախորդ տասնամեակներուն, դժուարութիւն չունին ցեղասպանութիւն բառը գործածելու: Օսմանագիտութիւնը ինքնին ուրացման հաստատութիւն մը դարձած է: Իսկ մենք` հայերս, կարեւոր է, որ ուշադրութիւն դարձնենք բոլոր ձեւակերպումներուն, որովհետեւ թուրք գիտնականները Հայոց ցեղասպանութիւնը ճանչնալով կ՛ուրանան:
Ան կոչ ուղղեց, որ մենք` հայերս, դիտորդի դիրքէն դուրս գանք: Ան կարեւոր նկատեց հայ գիտնականներուն ուղղուած նեցուկն ու քաջալերանքը:
Փրոֆ. Տապպաղ նաեւ ըսաւ, թէ անհրաժեշտ է հայ գիտական մտքի զարգացում` դառնալու համար խօսնակը մեր պատմութեան եւ ոչ թէ դիտորդը:
Պէտք է մեր խօսքն ալ հասանելի ըլլայ միջազգային գիտական մակարդակին: Անհրաժեշտ է, որ գիտական հաստատութիւններ ստեղծենք: Ան աւելցուց. «Մենք` հայերս, աւելի շատ դարձած ենք ուրիշի աղբիւրներուն մուրացկանը` յաճախ անտեսելով մեր աղբիւրները»:
Խօսելով Ողջակիզումի եւ Ցեղասպանութեան մասին` ան յայտնեց, որ հրեաներու ցեղասպանութեան եզակիութիւն տալու համար որոշուած է օգտագործել Ողջակիզում եզրը, իսկ հայոց համար տրուած է «ցեղասպանութիւն» եզրը: Բաղդատել երկուքին միջեւ կարելի չէ, բայց պէտք է լաւապէս հասկնալ, որ երկուքին իբրեւ արդիւնք զոհուած են ժողովուրդները, դիտել տուաւ ան: