Թռչուններու Գաղթը

Պատրաստեց՝ ՇՈՂԻԿ ՏԷՐ ՂՈՒԿԱՍԵԱՆ

Ամէն տարի մենք երկնքին մէջ կը տեսնենք միլիոնաւոր թռչուններ, որոնք կը բռնեն գաղթի ճամբան: Հետեւինք այս մեծ արկածախնդիրներու հետքերուն:

Թռչուններու գաղթ: Դուն վստահաբար լսած ես այս երեւոյթին մասին, սակայն ճիշդ ի՞նչ կը նշանակէ գաղթել: Պարզապէս` տեղէ տեղ տեղափոխուիլ: Եւ մենք գիտենք, թէ թռչունները որքան կը շարժին: Գիտէի՞ք, որ երկու թռչունի վրայ մէկ թռչուն գաղթող թռչուն է: Այս ձեւով երկնքին մէջ ճամբորդողներուն թիւը շատ մեծ է: Եթէ մենք կանոնաւոր կերպով երկինքը դիտենք, հաւանաբար բախտը կ՛ունենանք տեսնելու մեր թռչող բարեկամները, որոնք կը տեղափոխուին փոքրիկ կամ մեծ խումբերով, գեղեցիկ տեսարան մը պարզելով: Աշնան, հոկտեմբեր եւ նոյեմբեր ամիսներուն միջեւ, գաղթող թռչունները իրենց տաքուկ բոյնը կը լքեն եւ դարձեալ տուն կը վերադառնան գարնան, մարտ եւ մայիս ամիսներու միջեւ:

* * *

Սակայն ինչո՞ւ անոնք կը գաղթեն: Այս թռչունները կը տեղափոխուին պարզապէս ապրիլ շարունակելու համար: Ամրան վերջաւորութեան, երբ արեւը նուազ կ՛երեւի եւ ջերմաստիճանը կը սկսի իջնել, անոնք կ՛ուղղուին դէպի տաք շրջաններ: Այս թռչունները յատկապէս մսկոտ չեն. անոնց փետուրները զանոնք ցուրտէն բաւականաչափ կը պաշտպանեն: Սակայն մեր ճամբորդները կը փնտռեն լոյսը, յիշենք, որ ցուրտ շրջաններուն մէջ օրերը աւելի կարճ են: Յատկապէս պէտք ունին ուտելիքի: Երբ ձմեռը կը մօտենայ, որդերը, խոնջայլները, հատիկները, զորս թռչունները կը սիրեն ուտել, դժուար կը գտնուին:

* * *

Դէպի Հարաւ

Իրենց մեծ ճամբորդութիւնը սկսելէ առաջ թռչունները իսկական որկրամոլներ կը դառնան: Ձմեռնային քունի մտնող արջերուն նման, անոնք ալ կը սկսին լափել իրենց շուրջ գտնուող ամէն ինչ: Իրենց այս երկար ճամբորդութեան ընթացքին թռչունները կրնան կորսնցնել մինչեւ իրենց ծանրութեան կէսը: Հետեւաբար անոնք պէտք ունին ճարպի պահեստներու: Երբ բաւարար պահեստ կ՛ապահովեն, անոնք կը խմբուին եւ դէպի տաք երկիրներ կ՛ուղղուին:

Անշուշտ գաղթող թռչունները այս երկար ճամբորդութիւնը մէկ անգամէն չեն ըներ, անոնք դադարի վայրերէ կ՛անցնին: Այդ վայրերուն մէջ թռչունները քիչ մը կը հանգչին եւ կ՛ուտեն: Իւրաքանչիւր տեսակ ունի իրեն յատուկ ձեւը` վերջնակէտին հասնելու համար: Կան «ծոյլեր», որոնք յաճախ կը կենան հանգչելու համար: Կան աւելի աշխուժները, ինչպէս` ծիծեռնակները, որոնք կրնան աւելի քան 1500 քմ կտրել մէկ անգամէն: Սակայն ամէնէն լաւ «մարզիկը» ճերմակ փորիկով վայրի ծիծեռնակն է, որ կրնայ հինգ երկար ամիսներ թռչիլ` առանց ոտքը գետին դնելու: Գաղթող թռչուն մը կրնայ քանի մը տասնեակ քիլոմեթրներէն մինչեւ հազարաւոր քիլոմեթրեր: Հեռաւորութեան ախոյեաններէն է «տիկին ծիծեռնակը» տարեկան իր 10 հազար քիլոմեթրերով: Սակայն մեր շրջաններուն մէջ մեծ ախոյեանը արքթիք շրջաններու թռչունն է, որ կը կտրէ…  35 հազար քիլոմեթր: Ամէնէն արագը ջրակտցարի տեսակ մըն է, որ կրնայ երեք օրէն կտրել 7000 քմ, մօտաւորապէս` ժամական 100 քմ արագութեամբ:

Վերադարձ Դէպի Տուն

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Գարնան, արձակուրդներու աւարտը կը հնչէ, եւ թռչուններուն համար վերադառնալու ժամանակ է: Կարգ մը թռչուններ, ինչպէս տորդիկը, անհամբեր են վերադառնալու համար. անոնք իրենց «պայուսակները» կը պատրաստեն եւ ճամբայ կ՛ելլեն փետրուար ամսու վերջաւորութեան: Մինչ վայրի ծիծեռնակը մայիսէն առաջ չ՛երեւիր: Կարգ մը թռչուններ կը վերադառնան նոյն վայրերը` իրենց բոյները շինելու համար: Անոնք շատ լաւ տեղ որոշիչ յիշողութիւն ունին եւ իրենց բնակութեան նախկին վայրը կրնան գտնել արեւին եւ աստղերուն շնորհիւ:

 

Թիւեր

Եղանակները Անջրպետին Մէջ

Արդէն մարտ ամիսն է, եւ գարունը արագօրէն կը մօտենայ: Մեր մոլորակին վրայ իւրաքանչիւր եղանակ կը տեւէ մօտաւորապէս 90 օր:

Սակայն երեւակայեցէք, որ ամառը տեւէր տարիներ եւ ոչ` ամիսներ: Մեր արեգակնային դրութեան միւս մոլորակներուն մեծ մասը ունի աւելի երկար տեւող եղանակներ` ըստ իրենց թաւալումին, արեւէն հեռաւորութեան եւ իրենց առանցքին վրայ իրենց հակումէն:

Ահա թէ մօտաւորապէս որքա՛ն կը տեւեն եղանակները տարբեր մոլորակներուն վրայ:

– Փայլածու` Օ, փայլածուի վրայ եղանակի փոփոխութիւն գոյութիւն չունի:
– Արուսեակ` 55-58 օր:
– Երկրագունդ` 90  օր:
– Հրատ` 7 ամիս:
– Լուսընթաք` 3 տարի:
– Երեւակ` 8 տարի:
– Ուրանոս` 21 տարի:
– Պոսիտոն` 41 տարի:

 

Անհաւատալի, Բայց Իրա՛ւ

–  Լեկոյի վեց քարերու զանազան միացումներով կրնաս ստանալ 915.103.765 տարբեր ձեւեր:

–  Ուտելու մրցումի մը ընթացքին մարդ մը կրցաւ ուտել 72 քափ քէյքեր` 6 վայրկեանէն:

–  Ռուսիոյ մէջ գոյութիւն ունի կատուի տեսակ մը, որ կը հաջէ:

–  Իտալիոյ Էրաքլէա շրջանի ծովափներէն մէկուն վրայ արգիլուած է աւազէ դղեակներ շինել:

–  Ուտելիքի կարգ մը մասնագէտներու գործն է համտեսել կատուներու եւ շուներու ուտելիքներ, ընտանի անասուններու ուտելիք պատրաստող ընկերութիւններուն համար:

–  Թայլանտի Պանքոք մայրաքաղաքին մէջ գոյութիւն ունի երկրին ազգային անասունին` փիղի ձեւով 32 յարկանի երկնաքեր մը:

–  Ալպաներէնին մէջ գոյութիւն ունին 27 տարբեր բառեր` պեխերու տարբեր ձեւերը նշելու համար:

–  Աշխարհի վրայ ոչ մէկ երկրի դրօշակը վարդագոյն գոյնը կը պարունակէ:

–  Արուսեակ մոլորակին վրայ երկինքը նարնջագոյն-կարմիր գոյն ունի:

–  Կապիկները կը խնդան, երբ զանոնք կը խտղտացնեն:

–  Մեր ուղեղէն ղրկուած հրահանգները ջիղերուն մէջէն կը յառաջանան ժամական 322 քմ արագութեամբ:

– Ամսթերտամի մէջ, Հոլանտա, գոյութիւն ունի 15 մեթր երկարութիւն ունեցող վայքինկներու նաւ մը, որուն շինութեան համար գործածուած են պաղպաղակի միլիոնաւոր ցպիկներ եւ աւելի քան մէկ թոն խէժ:

–  Կատուի մը ոսկորներուն մօտաւորապէս 10 առ հարիւրը կը գտնուի անոր պոչին մէջ:

– Ծովու մակարդակին վրայ երեք անգամ աւելի թթուածին կայ, քան` Էվերեսթի գագաթին վրայ:

–  Քանատայի մէջ, երբ մրցում մը կը շահիս, պէտք է թուաբանական հարցումի մը պատասխանես վարձատրութիւնդ ստանալէ առաջ:

 

Ժամանց