Զրուցեց` ՍԻՐԱՆՈՒՇ ՊԱՊԵԱՆ
«Լրագիր» կայքը 25 փետրուարին հրապարակած է հարցազրոյց մը ՀՅԴ Հայաստանի Գերագոյն մարմինի անդամ Լիլիթ Գալստեանի հետ, որ հիմնականօրէն անդրադարձած է Դաշնակցութեան եւ Հանրապետական կուսակցութեան միջեւ կնքուած քաղաքական համագործակցութեան համաձայնագիրին, նման քայլի դիմելու ՀՅԴ-ի դրդապատճառներուն, Հայաստանի քաղաքական ներքին կեանքին մէջ տիրող կացութեան: Ստորեւ` հարցազրոյցին ամբողջութիւնը:
ՍԻՐԱՆՈՒՇ ՊԱՊԵԱՆ.- ՀՀԿ եւ ՀՅԴ միջեւ քաղաքական համագործակցութեան համաձայնագիրն արդէն իրողութիւն է: Վերջին տարիների մեր հարցազրոյցներում չկար փոփոխութիւնների հասնելու լաւատեսութիւն, որ յատկապէս իշխանութեան հետ համագործակցելով կարելի է երկրում որակական փոփոխութիւնների հասնել: Արդէն կարծում էք, որ կարելի՞ է այս իշխանութեան հետ համագործակցելով ներսից փոփոխութեան հասնել:
ԼԻԼԻԹ ԳԱԼՍՏԵԱՆ.- Մեր վայրէջքային իրականութիւնը հարկադրում է ելքեր որոնել: Այո՛, մենք շատ ենք խօսել համակարգային փոփոխութիւնների, ես կ՛ասէի` արժէքային յեղափոխութեան մասին. այդ պահանջն այսօր էլ առաւել քան սուր է: ՀՅԴ-ի` իշխանութեան հետ համագործակցելու հիմնական պատճառը հէնց այդ ելքերի որոնումն է:
Ես կարծում եմ` ո՛չ հանրութիւնը, ո՛չ էլ քաղաքական հիմնական խաղացողները անակնկալի պիտի չգային, պարզ էր, որ սահմանադրական փոփոխութիւններից յետոյ մենք պիտի շարունակէինք համագործակցութիւնը, թէկուզ այն պարզ պատճառով, որ տէր կանգնէինք մեր կողմից սահմանադրութեան մէջ ներմուծած արժէքների գործնականացմանը կամ նիւթականացմանը: Իսկ եթէ աւելի կարճ ամփոփեմ միտքս, հէնց այդ ելքերի որոնումը ՀՅԴ-ին դրդեց մտնել իշխանութեան մէջ եւ ներսից կարողանալ փոփոխութիւններ պարտադրել: Կար երկու տարբերակ` շարունակել մնալ ընդդիմութիւն եւ նուազ ազդեցութիւն ունենալ Հայաստանի քաղաքական գործընթացների վրայ եւ երկրորդ` մտնել իշխանութեան մէջ ու գործ անել:
Մեր իրականութեան փոփոխութիւնը ո՛չ միաշառաւիղ է, ո՛չ էլ` միաբաղադրիչ: Մի քանի հարթութիւնների խնդիրներ ունենք. մի կողմից մեզ անխուսափելիօրէն անհրաժեշտ է հանրային նոր մտածողութիւն ձեւաւորել` մրցունակ արժէքային համակարգով, միւս կողմից` ձեւաւորել իրական քաղաքական ու մշակութային վերնախաւ, որն այդ արժէքների կրողը, արտադրողն ու վերարտադրողն է: Մի կողմից մեզ, իսկապէս, անխուսափելիօրէն անհրաժեշտ է գրագէտ, իմաստուն ղեկավարութիւն, քաղաքական վերնախաւ` ազնուական մտաւորականի տեսակով, միւս կողմից` որակեալ, իրաւատէր ու պահանջատէր քաղաքացի:
Ս. Պ.- Գուցէ այս պահի համար շատ տեսական բաներից եմ խօսում, եւ մեր իրականութիւնը շատ հեռու է այդ իտէալից: Նրանք, ովքեր Հայաստանում իշխանութիւն են իրականացրել, լայն իմաստով իմաստուն ու գրագէտ չեն եղել, բայց հաւաքական առումով նաեւ մեր հասարակութիւնն էլ խիստ խոցելի է: Մի օր այս մասին պէտք չէ՞ մտածել ու քայլ անել: Այդ պարունակից ելնելով` ի՞նչ քայլեր էին մնացել. մի կողմ քաշուել ու փաստել, թէ մեր վայրէջքներն ո՞ւր են մեզ տանում…
Լ. Գ.- Քաղաքական պատասխանատուութիւնը միջոցների զօրաշարժ է հարկադրում: Հայաստանում այսօր որակական փոփոխութիւնների, քիչ թէ շատ քայլեր անելու միակ դաշտը մնացել է իշխանութեան հետ ներսից փոփոխութիւններ կատարելը:
Քաղաքական ընդդիմադիրներից քանի՞սը մեռան փողոցում, նաեւ խորհրդարանում… Ո՞րն է հոգեպէս աւելի ազնիւ` մտնել իշխանութեան մէջ, պատասխանատուութիւն ստանձնել ու ներսից փոխե՞լ, թէ՞ դառնութեան, անելանելիութեան եւ ոչնչատեսիլութեան բացասական ներուժը փոխանցել հայ ժողովրդին…
Ս. Պ.- Նոյն ՀՅԴ-ն մի քանի անգամ համախմբական կառավարութիւն կազմել է իշխանութեան հետ: Ի՞նչն էր խանգարում այն ժամանակ ելքեր առաջարկել հանրութեանը, եւ ի՞նչ երաշխիք, որ այս անգամ անպայման յաջողելու է, երբ ըստ էութեան, իշխանութեան որակը չի փոխուել, իշխանութեան ղեկին նոյն մարդիկ են, նոյն մտածողութեամբ: Փոխուել է կառավարման համակարգը, բայց փոխուել է աղաղակող ընտրակեղծիքներով: Եթէ հիմքն արդէն դրուել է կեղծիքով, ի՞նչ երաշխիք, որ կարողանալու էք ելքեր առաջարկել հանրութեանը` կապուած մենաշնորհների ու փտածութեան հետ:
Լ. Գ.- Մեր քաղաքական խումբը գիտակցում է, թէ ինչ ծանր պատասխանատուութեան ու բեռի տակ է մտել: Անհերքելի է` քաղաքական աւանդոյթների մի միջավայր է ստեղծուել, որտեղ առողջ գաղափարներն ու ծրագրերն անցանելիութիւն չունեն: Հնարաւոր չէ հարց չտալ` բա սրա վերջն ի՞նչ է լինելու, երբ է գալու փոփոխութեան ու քաղաքական վարքագիծը խմբագրելու ժամանակը:
Հայաստանում քաղաքական կլիման ու մշակոյթը, մեր հանրային հոգեկերտուածքն այլեւս այնպիսին է, որ իշխանութեան լծակ չունեցող որեւէ քաղաքական ուժ ուղղակի անկարող է փոփոխութիւններ իրականացնել: Ես ցաւում եմ, նոյնիսկ շատ ծանր եմ տանում, որ տեղի ունեցած ընտրախախտումները ստուերեցին սահմանադրական հանրաքուէն: Ուղղակի անհանդուրժելի էր… Քիչ ընտրութիւն ունենք` կա՛մ մտնել քաղաքական անտարբերութեան մէջ եւ սպասել մինչեւ չգիտեմ, թէ որտեղի՛ց կը գան 250 տարուայ ժողովրդավարական աւանդոյթներով ուժեր ու կը փոխեն երկիրը (ինչը անիրատեսական է ու երկիրը հիւծող), կա՛մ լինել գործնապաշտ, լինել ներսում եւ փորձել ներսից փոխել:
Կարծում եմ` նրանք, որոնք իշխանութիւն են իրականացնում, իրենք էլ են գիտակցում, որ այս քաղաքական նկարագիրը, վարքագիծն ու փիլիսոփայութիւնը հեռանկար չունի: ՀՀԿ-ականներին ոչինչ չէր խանգարում, խորհրդարանում եւ կառավարութիւնում ունենալով մեծամասնութիւն, շարունակել նոյնը, բայց եւ յստակ է` թարմ արեան եւ ներքին փոփոխութեան անհրաժեշտութիւն նաեւ քաղաքական մեծամասնութիւնն ունէր: Պէտք չէ շատ միամիտ լինել եւ կարծել, որ վաղը կամ միւս օրը կ՛ունենանք մեր երազած ծիրանային բուրաստանը: Պետութիւնը քայլ-քայլ է կառուցւում, եւ անելիքները` հանրային մտածողութեան փոփոխութիւնից մինչեւ քաղաքացու կերտումը, այսօր մեր պետութեան առաջնահերթութիւններից են: Մի կողմից ունենալ գիտակից, ժամանակակից, ազգային իշխանութիւն, ով պատասխանատուութիւն կը զգայ եւ անհրաժեշտութիւն կը համարի քաղաքացի-ազգ կերտելու հրամայականը: Ունե՞նք ուրիշ ընտրութիւն, կարծում եմ` չունենք:
Ս. Պ.- Բաւական բուռն քննարկումներ եղան այս ընթացքում, թէ ինչո՛ւ իշխանութիւնը գնաց այս քայլին, սա պարտադրուա՞ծ քայլ էր, թէ սահմանադրական փոփոխութիւններից յետոյ սա պատասխան էր ՀՅԴ-ին` կատարած լաւ աշխատանքի համար: Բայց նաեւ խօսուեց այն մասին, որ այս քայլով Սերժ Սարգսեանը չէզոքացրեց երկրորդ նախագահին: Ձեր կարծիքով, արդեօք նման հաշուարկնե՞ր էին արուել եւ արդեօք Ռոպերթ Քոչարեանը չէզոքացա՞ւ քաղաքական դաշտից, քանի որ նշւում էր, որ ԲՀԿ-ի հաշիւները փակելուց յետոյ նրա համար միակ յենարանը մնացել էր ՀՅԴ-ն:
Լ. Գ.- Ես անկեղծօրէն չեմ կարող դատել, թէ Ռոպերթ Քոչարեանը որպէս քաղաքական յենարան իր հաշուարկներն ինչպէս է կառուցում: Ռոպերթ Քոչարեանն ասում էր, որ իր կուսակցութիւնն իր ժողովուրդն է, եւ միանշանակ է, որ մենք իր միակ յենարանը չէինք: ՀՅԴ-ն միշտ էլ պետականութեան եւ պետական մտածողութեան կողքին եղել է: Ես չգիտեմ` Քոչարեանը քաղաքականութիւն կը վերադառնա՞յ, թէ՞ ոչ, բայց եթէ վերադառնայ եւ մեր քաղաքական արժէքներն ու հայեացքները համընկնեն, նաեւ ցանկացած քաղաքական ուժի հետ, եթէ այն տեղաւորւում է «յանուն Հայաստանի» բանաձեւի մէջ, մենք կը գործակցենք: Այս պահին քաղաքական պարունակն այսպիսին է, եւ ստեղծուած կացութիւնից ելքի ճանապարհը տեսնում ենք` գործող իշխանութեան հետ կեանքի կոչելով մեր քաղաքական արժէքները:
Ս. Պ.- Համախմբականն արդէն իրողութիւն է, ո՞ւմ հեղինակութիւնն է ընկնում` ՀՅԴ-ի՞, թէ՞ ՀՀԿ-ի: Արմէն Ռուստամեանը նշում էր, որ ՀՀԿ-ն հեղինակազրկուած է, հիմա ըստ քեզ, ո՞ւմ հեղինակութիւնը որքա՛ն վարկանիշ ունի:
Լ. Գ.- Հեղինակութեան վարկանիշը պէտք է դատել քաղաքական վարքագծով եւ իրականութեան մէջ բերուած սրբագրում-խմբագրումներով եւ արդիւնքներով: Եթէ սա պարզ իշխանական միութիւն է, եւ մեզ չի յաջողուի արձանագրել յաջողութիւններ, նշանակում է, որ հաւասարապէս երկու քաղաքական ուժերով էլ հեղինակութեան անկում կ՛արձանագրենք: Դրանից շատ աւելի վատ արձանագրում տեղի կ՛ունենայ, եթէ մենք բոլորս չկարողանանք պետականութեան այս վայրէջքների մէջ սրբագրում, փոփոխութիւն եւ առողջացում բերել: Սա գիտակցում են թէ՛ հանրապետականները, թէ՛ երկրի նախագահը, թէ՛ Դաշնակցութիւնը: Եկէք` արդիւնքներով դատենք, մանաւանդ 2017 թուականը շատ հեռու չէ, ուղիղ մէկ տարի յետոյ մարտ ամսին ընտրութիւններ են, եւ ըստ այդ արդիւնքների, կարելի է դատել: Բայց նաեւ առանց աւելորդ երեսպաշտութեան համոզուած ասում եմ, որ այսօր ելքերի որոնման հնարաւոր գունապնակում մեզ համար ամենագործնականը, ամենաշահեկանը երկիրը պակաս ցնցումային դարձնելու համար իշխանութեան հետ գործակցելն էր եւ ներսից փոփոխութիւններ հարկադրելը, պահանջելն էր եւ դրանց համար պատասխանատուութիւն կրելն էր:
Նախագահի վերջին ելոյթում ինձ համար կարեւոր մի քանի ուղերձներ կային, եւ դրանցից մէկը համարում եմ քաղաքական վարքագծի սրբագրման անհրաժեշտութիւնը, նաեւ նոր եւ բանիմաց մարդուժ իշխանութեան բերելու նախագահի ձգտումը: Մեր հաւատալու պաշարը այնքան է մաշուել, հանրութիւնը այնպէս է խեղդւում չարութեան ու դառնութեան մէջ, ես շատ եմ ուզում, որ մեզ եւ իշխանութեանը ի շահ պետականութեան կը յաջողուի որոշ խմբագրումներ բերել մեր իրականութիւն:
Եւ ամենակարեւորը` շատ եմ կարեւորում պահանջատէր քաղաքացու ձեւաւորումը, պետութիւն սիրող հայ մարդու ձեւաւորումը:
Ս. Պ.- Շատ նկատելի է, մտաւորական-ազնուական տարրի, վերնախաւի պակաս ունենք: Հայաստանում քաղաքական վերնախաւի մէջ տգիտութիւնն ու գաւառամտութիւնը մոլեգնող է: Անցնող 25 տարիների ընթացքում չյաջողեցինք քաղաքական ու մշակութային վերնախաւ կերտել, տեսակ, որին կը հաւատայինք: Անառասպել ու անսէր ենք դարձել:
Բայց կարեւոր է, թէ ում հետ գնալ ճանապարհ: Մի՞թէ տեսնում էք քաղաքական կամք: Մենք շատ ելոյթներ ենք տեսել, որտեղ քաղաքացու դերն արժեւորել է Սերժ Սարգսեանը, բայց մենք տեսնում ենք այսօր էլ քաղաքացուն, գործիչին ճաղերի ետեւում:
Լ. Գ.- Հասկանում եմ` այս պահին խոցելի եմ, որովհետեւ մենք առիթ ունեցել ենք թէ՛ վարչապետի, թէ՛ երկրի նախագահի ուղերձներ լսել, որոնք երկրի փոփոխութեան, առաջ գնալու ուղերձներ ունէին իրենց մէջ, եւ, այնուամենայնիւ, Հայաստանի իրական պատկերը վայրէջքային է: Հիմա ուզում եմ հաւատալ, որ քաղաքական գիտակցումի եւ պատասխանատուութեան մի մակարդակի ենք հասել, որտեղ իշխանութեան կողմից գիտակցւում է մեր ներկայի անհեռանկարայնութիւնը: Ես իրաւունք չունեմ չհաւատալու, ոչ միայն ես պիտի հաւատամ, այլ նաեւ հաւատալու ներուժ հանրութեանը փոխանցեմ: Հաւատում եմ մեր որակեալ տեսակին, թէեւ ներկայ համակարգի կողմից մերժուած է, բայց մենք ունենք այդ տեսակը: Մենք մտնում ենք իշխանութեան մէջ այդ տեսակի դուռը բացելու համար` արհեստավարժների, գրագէտների, քաղաքացիների, պետականութեան գիտակցում ունեցողների, արժէքների յեղափոխութեան համար պատրաստ մարդկանց: Չհաւատալը, կարծում եմ, անտարբերութիւն է, կործանարար: Փորձենք արդիւնաւորել մեր հանրութեան մէջ կուտակուած սպասումի ներուժ:
